Didyma ve Miletos (Balat)

İmparator ve Miletos arasındaki ilişki pek açık değildir. Bununla beraber imparatorun ilk gezisi sırasında Didyma’ya geldiği kesinlik kazanmasa da imparatorun ikinci gezisi sırasında Miletos’a geldiği önerilmektedir131. İkinci seyahatinden sonra Didyma’daki rahipler tarafından kendisine Prophetes (bilici rahip) sıfatı verilmesi yazıtlar (İ.S. 136/137) aracılığıyla belgelenmektedir.132 Unvanın Miletos’daki Stephanephoros unvanından daha önemli olduğu değerlendirilmektedir133. Bununla beraber Didyma’dan Hadrianus dönemine tarihlendirilen işlevi tam anlaşılamayan bir tapınak yapısı Hadrianus ile ilişkilendirilmektedir134. Yapının yazıtlı arşitrav parçaları içerisinde Hadrianus’un adı okunmuştur135.

129_{IGR IV 640: Yazıttaki olymposlu sıfatı yapının 129–138 arasında inşa gördüğünü}

göstermektedir.[____________

_________

130

Broughton, s. 772.

131_{R. Syme, Journeys of Hadrian, ZPE 73, 1988, s. 163.}

132_{Boatwright, s. 70; Sviatoslav Dmitriev, City Goverment In Hellenistic And Roman Asia Minor,} Oxford, 2005, ss. 120-121.

133

Boatwright, s. 70.

134_{K. Tuchelt, Didyma, Bericht über die Arbeiten 1969/70, IstMitt 21, 1971, s. 95; Milet VII, ss. 5-} 15 .

135_

Erdem, (Hadrianus) s. 36

___________{}

_____Apollon Didymenus’a, Artemis Pythie’ye Leto’ya, Zeus’a ve İmparator Ceasar Traianus Augustus Hadrianus’a ve Miletos’un halkına (yaptırdı)

Ayrıca Miletos’da Hadrianus dönemine tarihlendirilen önemli yapı projelerinden biri de Güney Agora Kapısı’dır136.

Kapı üzerindeki kitabelerde Hadrianus’a adanmış onurlandırma yazıtı bulunmaktadır137. Yazıttan anlaşıldığı kadarıyla yapı 123/124 yıllarında Hadrianus’un ilk gezisi sırasında yapılmıştır138.

Didyma’da Hadrianus döneminin en önemli çalışmaları tapınakta yapılan yenileme faaliyetleri ile Nymphaion çalışmalarıdır139.

Miletos’da basılmış Hadrianus dönemi cistophorus sikkeleri üç farklı tipte karşımıza çıkmaktadır. Birincisi, Apollon Didymeuslu grup, ikincisi Didyma tapınak grubu ve üçüncüsü Artemis Pythia grubudur140.

2.1.5. Ephesos (Selçuk)

Hadrianus’un Ephesos’a ilk gezisi sırasında uğradığı epigrafik verilerden anlaşılmaktadır141. 123 yılını 124 yılına bağlayan kış ayının bir bölümünü Ephesos’da geçiren imparatorun bu gelişi ile ilgili bilgiler sınırlıdır142.

Hadrianus’un Ephesos’daki çalışmaları özellikle bu kentin Anadolu’dan Atina’ya ya da Roma’ya giderken kullandığı yol güzergâhı üzerindeki Asia eyaleti başkenti olması ile bağlantılıdır143. Kaystros’un getirdiği alüvyonlarla dolmaya başlayan Ephesos limanı onun zamanında açılmaya çalışılmış ve limanda çeşitli onarım ve inşa faaliyetlerinde bulunulmuştur144. Bununla beraber şehrin biri Hadrianus tarafından neokoros görevi verilmiş bir diğeri de ona adanmış iki

136_{Volker Michel Strocka, Das Markttor von Milet, Berlin, 1981, ss. 1-61.} 137

Peter Herrmann, Inschriften Von Milet, Teil 1, Berlin, 1997, ss. 230–232. 138_{Herrmann, (Milet) s. 230-232.} 139_{Schorndorfer, s. 161.} 140_{Metcalf, ss. 29-30.} 141 Karwiese, (Artemis) s. 102. 142_{Cadoux, s. 332.} 143_{Speller, s. 168.}

144_{Heinrich Zabehlicky, Preliminary Views of the Ephesian Harbor, Metropolis of Asia, Harvard} Theological Studies 41, Cambridge, ss. 201-216, 1995; Broughton, s.753.

imparatorluk tapınağına sahip olması kentin Hadrianus açısından ne derece önemli olduğunu gösteren diğer kanıtlardır. Ayrıca Hadrianus’un Anadolu’da en beğendiği şehrin Ephesos olduğu söylenmektedir.145 Bununla beraber Hadrianus’un Tralleis’de olduğu gibi Ephesos’a da verdiği en büyük hediye hububat stoklarının arttırılması olmuştur146.

Hadrianus’un Ephesos’a gelmesiyle beraber yürütülen en önemli çalışmaların başında, 129 yılında verilen Olympos unvanıyla bağlantılı olarak Ephesos’da yaptırılan Olympieion Tapınağı gelmektedir147. Bugün tapınak, Ephesos’un kuzey batısında bulunan Roma dönemine ait en büyük yapılardan biri konumundadır. Fakat günümüzde temellerinden ve bazı mimari parçalarından başka kalıntısı ele geçmemiş olan yapının Ephesos’da Hadrianus döneminin en önemli imar çalışması olduğu anlaşılmaktadır148. Batı Anadolu’da ona adanmış üç büyük tapınaktan biri olan Olympieion hakkındaki bilgilerimiz Hıristiyanlık döneminde yıkıldığı ve yağmalandığı için Smyrna ve Kyzikos örneklerinde de olduğu gibi sınırlı düzeydedir.

Diğer bir proje olan liman çalışmaları hakkındaki bilgilerimiz çok ayrıntılı değildir149. Hadrianus’un Anadolu’da Trapezous ve Ephesos limanlarıyla ilgilendiği ve seyahatlerinde bu limanlara uğradığı bilinmektedir. Ephesos’da Hadrianus dönemine tarihlendirilen bir diğer yapı da Liman hamamının potikosudur150.

145_{Irene Ringwood Arnold, Festivals at Ephesus, AJA Vol.76, 1972, s. 20.} 146_{Broughton, s. 744.}

147

Magie, s. 616.

148_{Stefan Karwiese, The church of Mary and the temple of Hadrian Olympios Metropolis of Asia. An} interdisciplinary approach to its archaeology, religion, and culture, Harvard Theological Studies 41, Cambridge, 1995, ss. 311-319. 149 IvE II. 274: A______________ _______________   ________________  150 IvE, II. 430.

İmparator Hadrianus 129 yılında Ephesos’a ikinci kez deniz yoluyla gelmiştir151. Sevgilisi Antinous 130 yılında Nil’de boğulunca Hadrianus tarafından tanrılaştırılmış ve kültünün bütün Akdeniz’e yayılması sağlanmıştır. Bu kült imparator tarafından Ephesos’da da yürütülmek istenmiştir. Bunu sonucu olarak Ephesos’daki sikke betimlemelerinde efsanevi kurucu Androklos ile Antinous arasında bir benzerlik sağlanmış ve Ephesos’da basılan sikkelerde Hadrianus’un yanında bir avcı olarak betimlenen Androklos Antinous’a eş tutulmuştur152. Ayrıca Androklos’un Ephesos sikkelerindeki varlığının “Valerian I” dönemine dek sürmesi bu kültün Ephesoslu’lar tarafından uzun yıllar yaşatıldığını göstermektedir153. Böylece Androklos mitolojisi Ephesos’da yeniden canlandırılmıştır. Ephesoslular’a yabancı gelen Antinous kültü Androklos kültüyle eş tutularak benimsenmiştir. Ayrıca Androklos’un mezarı kültle bağlantılı olarak yeniden elden geçirilmiştir. Pausanias Olympieion’nun önünden geçip Magnesia Kapsı’na giden yol güzergâhı üzerinde, eli silahlı bir kişinin heykelinin (Androklos’un) olduğunu belirtilmektedir154. Ancak bugün Androklos mezarının tam yeri araştırmacılar arasında hala tartışma konusudur155.

Hadrianus sonrasına tarihlenen ve Vedius Gymnasionu’nda bulunan domuz öldüren Antinous portresine sahip Androklos heykeli, Ephesos’da, Hellen soyundan gelen (__ kurucu Androklos mitolojisinin yeniden canlandırılması kosunda Hadrianus’un ne denli başarılı olduğunu göstermektedir156.

Hadrianus zamanında, şehir Anadolu’nun diğer kentlerinde olduğu gibi büyük imar faaliyeti içerisindeydi. Bu imarlaşma süreci aynı hızla Antoninus Pius döneminde de devam etmiştir157. Smyrna ve Pergamon Hadrianus döneminde Metropolisken Ephesos ilginçtir ki Hadrianus tarafından Metropolis unvanıyla

151_{Briley, s. 222.}

152_{Karwiese,(Artemis) s.104; Dmitriev, ss. 271-272.} 153

Dmitriev, ss. 272.

154_{Karwiese,(Artemis) s.104.}

155_{Helmut Engelman, Das Grab Androklos und ein Olympieion, ZPE 112, Bonn, 1996, ss. 131-133.} 156_{Walter Hahland, Ebertöter Antinoos-Androklos, JÖAI 41, Wien, 1954, ss.73-74.}

157

onurlandırılmamıştır158. Bu unvanla onurlandırılması ancak Antoninus Pius’un ilk yıllarına denk düşmektedir.

Hadrianus’un Ephesos’da kaldığı süre boyunca Pamphylia kenti Termessos ve Kuzey Lykia kenti Oinoanda ile yaptığı yazışmalar önemlidir. Hadrianus bu iki kentte müzik yarışmaları yapmak istediğini bildirmiştir159. Bununla bağlantılı olaraktan Termessoslular Hadrianus’a üç delege göndermişlerdir.

Ephesos’da basılmış Hadrianik cistophorus sikkeler beş farkı tipte karşımıza çıkmaktadır. Bunlar: ksoanon formlu Artemis Ephesia grubu, Ephesos Artemis Tapınağı’nın olduğu grup, Fortuna Ephesia grubu, Iovis Olympius grubu ve Artemis Leukophryene grubudur. Bu grup içerisinde en önemli grup Olympieion Tapınağı’yla da bağlantılı olarak 129 yılıyla basılmaya başlanan Iovis Olympius grubudur160 .

2.1.6. Erythrai (Ildır)

Hadrianus’un Anadolu gezisi sırasında kesin olarak uğradığı düşünülen yerlerden biri Erythrai’dir161. İmparator, Erythrai yakınlarında Kutsal Thymelic Birliği Oyunları Derneği kurucusu ve oyunların agonothetes’i olan Antonia Tyrannis Iuliane’yı ziyaret etmiştir162. Hadrianus’un Panhellenia oyunlarının Doğu Yunan’da canlandırılma düşüncesinin bir sonucu olarak yerel oyunlarla Panhellenia oyunlarını kaynaştırma fikrini burada da uygulamak istemiştir. Bu nedenle de Erythrai’de Megala Hadrianeia Epibateria oyunları tesis edilmiştir163.

158 Boatwright, ss. 104-107. 159_{Birley, s. 171.} 160_{Metcalf, ss. 22-24.} 161 Boatwright, s. 31; Magie, s. 615. 162_{Boatwright, s. 31: IGR IV 1542:}  163 Boatwright, s. 99; Magie, s. 615.