4. İLMİN KAYDEDİLMESİ
4.3. Hadislerin Yazılmasına İzin Verilmesi
1. Ebû Hüreyre’den (r.a.) (o şöyle demiştir): Huzâalılar, câhiliyyet günlerinde
öldürülmüş bir müşrik Huzâalı'ya mukaabil Leys oğulları'ndan birini Mekke'nin fethi senesinde -bâzı rivayetle göre, fethin ertesi günü- öldürmüşlerdi. Bu hâdise Peygamber'e haber verildi. Peygamber hemen devesine binip şöyle hitâp etti: "Şüphesiz
Allah katli veya fili Mekke'den habs (men') etmiştir. - Buhârî “Katil” ve “fîl”
kelimelerinden hangisinin söylendiğinde şüphe etmiştir- Ve Allah, Mekke ahâlîsine (bir
kere) Rasûlullah ile mü'minleri musallat kıldı. Haberiniz olsun, Mekke benden evvel hiçbir kimse için helâl olmadığı gibi, benden sonra da hiçbir kimse için helâl olmayacaktır. Biliniz ki o yalnız bir günün bir saatinde yalnız benim için helâl olmuştur. Malûmunuz olsun ki, işte bu saatimde o benim için bile haramdır. Mekke'nin dikeni kesilmez, ağacına balta değdirilmez, yitiğine el uzatılıp alınamaz, meğer ki sahibini arayacak kimse için olur. O hâlde her kimin bir kimsesi öldürülürse iki şeyden hangisi kendisi hakkında hayırlı ise onu isteyebilir (iki şey arasında muhayyerdir): Ya kendisine diyet verilir, ya da öldürülenin ailesi, katili kısas ettirir".
“Bunun üzerine Yemenlilerden birisi geldi de: Yâ Rasûlallah, (bu söylediklerini) benim için yaz! dedi. Rasûlullah da: "Ebû Fulân (yânî Ebû Şah) için
yazınız" buyurdu. Derken Kureyş'ten bir zât: Yâ Rasûlallah! Izhır (Mekke ayrığı)
müstesna olsun. Zîrâ biz onu evlerimizde ve kabirlerimizde kullanıyoruz, dedi. Bunun üzerine Peygamber (s.a.): "Izhır otu müstesna, ızhır otu müstesna" buyurdu. Buhârî der ki: Kısas edilir manâsına "Kavede" masdarından kaf harfi ile "Yukâdü" denilir. Ebû Abdillah Buhârî'ye: Peygamber'in o şahıs için yazdığı hangi şeydir? diye soruldu da, Buhârî: Peygamber o zât için bu konuşmayı yazdırmıştır,” dedi.420
Rasûlullah’ın yazılmasına müsaade ettiği konuşması, rivayette zikredildiğine göre Mekke’nin fethedildiği hicretin 10. yılında gerçekleşmiştir. Yani Rasulullah’ın vefatından kısa bir zaman öncedir ki yasaklamanın ilk zamanlarda olduğunu, sonraki dönemlerde serbest bırakıldığını ortaya koyan delillerden biri olmaktadır.
420 Buhârî, “İlim”, 39; Müslim, “Hacc”, 1355; Ebû Dâvûd, “Menâsik”, 91; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef,
XIV/495, H.no: 38076; Dârakutnî, es-Sünen, III/97, H.no: 60; Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, VIII/52, H.no: 15818; Şuabü’l-îmân, V/461, H.no: 3719.
2. Ebû Hüreyre’den (r.a.) rivâyete göre: “Rasûlullah (s.a.) bir hutbesinde, bir
kıssadan bahsetmişti. Bunun üzerine Ebû Şah: ‘Ey Allah’ın Rasûlü! Bana bu kıssayı yazınız’ dedi. Rasûlullah (s.a.)’de: ‘Ebû Şah için bunu yazınız” buyurdu.”421
Tirmizî: “Bu hadis, hasen-sahihtir. Aynısını Şeybân, Yahyâ b. Ebî Kesîr’den rivayet etmiştir” demiştir. Elbânî de, senedin sahih olduğunu ifade etmiştir.422
3. Mücâhid ve Muğîre b. Hakîm anlatıyor: Biz Ebû Hüreyre’nin (r.a.) şöyle
dediğini duyduk: “Rasûlullah’ın (s.a.) hadislerini benden iyi bilen yoktur. Ancak Abdullah b. Amr b. Âs bundan istisna edilebilir, çünkü o eliyle yazar ve kalbiyle korurdu. Ben ise sadece kalbimle koruyor, (ama) elimle yazmıyordum. O, (yazmak için) izin istedi ve Rasûlullah da ona izin verdi.”423
Şuayb Arnavut, rivayetin sahih, senedin hasen olduğunu ifade etmiştir.424 Heysemî, senedde bulunan İbn İshâk'ın müdellis olduğunu, Amr b. Şuayb hakkında da tenkitlerin varlığını ifade etti.425
Fakat hadis, mütâbileri ile kuvvetlenir. Bir başka rivayette: “Rasûlullah (s.a.)’in hadislerini benden fazla bilen yoktur. Ancak Abdullah b. Amr b. Âs bundan istisna edilebilir, çünkü o yazardı, ben yazmazdım” demiştir.426
4. Abdullah b. Amr’dan (r.a.) şöyle dediği rivayet olunmuştur: Ben, muhafaza
etme düşüncesiyle Rasûlullah (s.a.)’den işittiklerimin hepsini yazıyordum. Kureyş (kabilesinden bazı müslümanlar) “Rasûlullah (s.a.) öfkeli halinde de sakin halinde de konuşan bir insan iken sen ondan duyduğunu yazıyor musun?” diyerek beni bundan menettiler. Ben de yazmaktan vazgeçtim ve bu durumu Rasûlullah’a (s.a.) anlattım. Parmağıyla ağzına işaret ederek; “Sen yaz(maya devam et), varlığım elinde olan Allah'a
421 Tirmizî, “İlim”, 12; Buhari, “İlim”, 39; “Lukata”, 7; Ebû Dâvûd, “İlim”, 3; “Menâsik”, 89, “Diyât”, 4.
422 Tirmizî, es-Sünen, V/39, H.no: 2667.
423 Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II/403, H.no: 9220.
424 Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II/403, H.no: 9220.
425 Heysemî, Mecmau’z-zevâid, I/379, H.no: 676.
426 Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II/248-249, H.no: 7383; Buhârî, “İlim”, 39; Tirmizî, “İlim”, 12;
“Menâkıb”, 47; Tahâvî, Şerhu meâni'l-âsâr, IV/320; Nesâî, es-Sünenü'l-kübrâ, III/434, H.no:5853; Dârimî, “Mukaddime”, 43, H.no: 489; Hâkim, el-Müstedrek, I/186, H.no:357.
yemin olsun ki bundan haktan başkası çıkmaz” buyurdu.427
Elbânî: “Sahih” demiştir.428 Şuayb Arnavut da, senedin sahih, ricâlin sika ve el-Velid b. Abdullah hariç diğer ricâlin Buhârî ve Müslim’in ricâli olduğunu söylemiştir.429
5. Ebû Hüreyre’den (r.a.) rivâyete göre; Ensâr’dan bir adam Peygamberin
yanında oturur, hadislerini dinler, hoşuna gider fakat ezberleyemezdi. Bu durumunu Rasûlullah’a (s.a.) şikayet etti ve “Ey Allah’ın Rasûlü!” dedi. “Senden bir hadis işitiyorum hoşuma gidiyor fakat ezberleyemiyorum.” Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.):
“Elinin yardımına müracaat et” buyurdu ve eliyle yazı yazmaya işaret etti.”430
Tirmizî: “Bu hadisin senedi pek sağlam değildir. Muhammed b. İsmail’den işittim şöyle diyordu: “Halil b. Mürre’nin hadisleri münkerdir” demiştir. Elbânî de zayıf olduğunu söylemiştir.431
6. Amr b. Ebî Süfyân, Ömer ibnu'l-Hattâb (r.a)’ı şöyle derken işitti: “İlmi
yazıyla kaydediniz.”432
H. Selim Esed, senedin, An’ane b. Cüreyc’den dolayı zayıf olduğunu söylemiştir.433
Hâkim, bu rivayetin Enes b. Mâlik’in kavli olarak gelen rivayetin sahih olduğunu, bu senedin ise mutemed olmadığını söylemiştir. Zehebî’de bu görüşe muvafakat etmiştir.434
427 Ebû Dâvûd, “İlim”, 3; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II/162, H.no: 6510.
428 Ebû Dâvûd, es-Sünen, III/356, H.no: 3648.
429 Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II/162, H.no: 6510.
430 Tirmizî, “İlim”, 12; Rivayetin farklı sened ve değerleri için bk. Sehâvî, el-Mekâsıdü’l-hasene, s.108,
H.no: 100.
431 Tirmizî es-Sünen, V/39, H.no: 2666.
432 Dârimî, “Mukaddime”, 43; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, IX/49, H.no: 26955; Hâkim, el-Müstedrek,
I/188, H.no: 360; Enes b. Mâlik’in kavli olarak gelen rivayet için bk. Ebû Hayseme, Kitâbü’l-ilim, H.no: 120; Taberânî, el-Mu’cemü’l-kebîr, I/246, H.no: 700; Hâkim, el-Müstedrek, I/188, H.no: 361; Enes b. Mâlik’ten merfû olarak gelen rivayet için bk. Kudâî, Müsnedü’ş-Şihâb, I/370, H.no: 637; İbn Abbâs’ın kavli olarak gelen rivayet için bk. İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, IX/49, H.no: 26956.
433 Dârimî, es-Sünen, I/138, H.no: 497.
Farklı senedle, benzer başka bir rivayet şu şekildedir: Abdullah b. Ebî Süfyân, İbn Ömer’in (r.a.) şöyle dediğini nakletti: “Bu ilmi yazıyla kaydediniz.”435
H. Selim Esed: “Ricâli sikadır. Ne var ki Abdülmelik b. Abdullah b. Ebû Sufyan, Abdullah b. Ömer’e kavuşmadığı için munkatı’dır. Fakat rivayet ‘sahih li
ğayrihî’dir,” demiştir.436
7. Hârûn b. Antere babasından şöyle nakletti: “İbn Abbâs bana bir hadis rivayet
etti. Ben de, “Onu senden yazayım mı?” dedim. Bunun üzerine o bana izin verdi ama neredeyse (izin vermeyecekti).”437
H. Selim Esed, senedin sahih olduğunu ifade etmiştir.438
8. Şurahbîl b. Sa'd şöyle dedi: “el-Hasan (b. Ali) (r.a.), kendi oğullarıyla
kardeşinin oğullarını çağırdı ve şöyle dedi: “Oğullarım, kardeşimin oğulları! Sizler (bugün) topluluğun küçüklerisiniz. Yakında başkalarının büyükleri olacaksınız! Binaenaleyh ilmi öğreniniz. Sizden kim onu rivayet edemezse -veya "ezberleyemezse" demişti- onu yazsın ve evine koysun!”439
H. Selim Esed, Şurahbîl b. Sa'd’ın zayıf olduğunu, dolayısıyla senedin de zayıf olduğunu ifade etmiştir.440
9. Velîd'in şöyle dediği rivayet olunmuştur: Ben Ebû Amr'a; “Onların yazdığı
nedir?” diye sordum. “O gün Ebû Hüreyre'nin, kendisinden (Peygamber’den) duyduğu hutbedir” cevabını verdi.441
Elbânî: “Sahih” “maktû”dur, demiştir.442
435 Dârimî, “Mukaddime”, 43.
436 Dârimî, es-Sünen, I/138, H.no: 498.
437 Dârimî, “Mukaddime”, 43.
438 Dârimî, es-Sünen, I/139, H.no: 504.
439 Dârimî, “Mukaddime”, 43; İbn Asâkir, Târîhu Dımaşk, XIII/259; Sehâvî, el-Mekâsıdü’l-hasene, s.421,
H.no: 621.
440 Dârimî, es-Sünen, I/140, H.no: 511.
441 Ebû Dâvûd, “İlim”, 3.
10. Zührî şöyle dedi: “Hükümdar bizi, ilmi yazmaya zorlayıncaya kadar biz
ondan hoşlanmazdık. Sonra biz de herhangi bir kimseyi ondan (yani ilmi yazmaktan) menetmeyi kerih gördük.”443
H. Selim Esed, senedin sahih olduğunu ifade etmiştir.444
11. Abdullah b. Dinar şöyle dedi; “Ömer b. Abdilaziz, Ebû Bekr b. Muhammed
b. Amr b. Hazm'a; " Rasûlullah’tan (s.a.) rivayet edilen hadislerden senin yanında sabit olanları, (doğrulukları kesinleşenleri) ve Ömer'in hadislerini bana yaz! Çünkü ben, ilmin yok olup gitmesinden korktum" diye (bir mektup) yazdı.”445
H. Selim Esed, senedin sahih olduğunu söylemiştir.446
12. Ebu'l-Melîh şöyle dedi: “Yazmamızı ayıplıyorlar. Halbuki Allah Teâlâ;
“Onların bilgisi, Rabbimin yanında bir kitaptadır.”447 buyurmuştur.448 H. Selim Esed, senedin sahih olduğunu söylemiştir.449
13. Muâviye b. Kurre Ebû İyâs, şöyle dedi: “İlmini yazmamış olan kimsenin,
ilminin, ilim sayılmayacağı söylenirdi.”450
H. Selim Esed, senedin sahih olduğunu söylemiştir.451
14. Hasan b. Câbir, Ebû Umâme el-Bâhilî'ye, ilmin yazılmasının (caiz olup
olmadığını) sordu, o da; “Bunda hiçbir mahzur yoktur” dedi.452 H. Selim Esed: “İsnâdı ceyyid”dir, demiştir.453
443 Dârimî, “Mukaddime”, 36; Ebû Nuaym, Hılyetü’l-evliyâ, III/363.
444 Dârimî, es-Sünen, I/122, H.no: 404.
445 Dârimî, “Mukaddime”, 43.
446 Dârimî, es-Sünen, I/137, H.no: 487, 488.
447 Tâhâ: 20/52.
448 Dârimî, “Mukaddime”, 43; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, IX/51, H.no: 26966; Hatîb el-Bağdâdî,
Takyîdü’l-ilm, s.110; İbn Abdilberr, Câmiu beyâni'1-ilm, I/148, H.no: 281.
449 Dârimî, es-Sünen, I/137, H.no: 489.
450 Dârimî, “Mukaddime”, 43; Râmehurmuzî, el-Muhaddisü’l-fâsıl, s.372; Ebû Nuaym, Hılyetü’l-Evliyâ,
II/301.
451 Dârimî, es-Sünen, I/137, H.no: 490.
452 Dârimî, “Mukaddime”, 43; İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-kübrâ, VII/411.