Haberde Manipülasyon

Manipülasyon Türkçe’ de kelime anlamı olarak “yönlendirme” anlamına gelmektedir. Bir hedefe doğru giden olguyu, ya da başka bir hedefe doğru yönlendirme işi manipülasyondur. Kabul gören üç ana anlamı vardır(Çakır, 2007: 87):

1. İnsanları kendi bilgileri dışında veya istedikleri halde etkileme 2. Seçme, ekleme ve çıkarma yoluyla bilgileri değiştirme,

3. Varlıkları yapıcı, açıklayıcı ve yararlı bir biçimde kullanma işi

Yönlendirme olarak kabul edilen anlam iletişim bilimlerinde “çıkar için yönlendirme” anlamı ile bütünleşme göstermektedir. Ayrıca, manipülasyon bir psikolojik savaş tekniğidir. Psikolojik savaşta kavramların içleri boşaltılır, yeni anlamlar yüklenir. İyi olan kötü; kötü olansa iyi gösterilebilir. Manipülasyon bu anlamda kullanılan iyi bir tekniktir(Çakır, 2007: 88). Örneğin, Oxford İngilizce Sözlüğü “manipülasyonu” u şöyle tanımlar: “ustaca bir yol bularak yönlendirmek ya da etkilemek; özellikle birinin kendi faydası, çıkarı için hileli ya da sinsice davranması.” The American Heritage Dictionary of The English Language

manipülasyonu “özellikle birinin kendi çıkarı için kurnaz ya da sinsi, hilekâr bir yönlendirmesi” olarak tanımlamaktadır(Weaver, 2001: 51).

Yönlendirme amaçlı mesajlar hedef kitleye sunulurken değişik yol ve yöntemlere başvurulmaktadır. Habere esas olan olayın gerçek konumundan çıkarılarak amaçlandığı biçimiyle sunulması bunlardan birisini oluşturur. Haberi kurgulayanlar bazı olayları atlayarak, kendileri için önemli olanları ise gereğinden fazla önemseyerek haber yoluyla manipülasyon yapmaya çalışırlar. Başvurulan yöntemlerden bir diğeri ise, kamuoyunun gündemine gelen haberin konusunun geçmişteki olaylarla ilişkisinin kurulmasıyla farklı yönlere çekilerek etkisinin azaltılarak veya arttırılarak sunulmasıdır. Yine, bir kişinin veya küçük bir grubun görüşünün, çok daha fazla kişinin veya grubun görüşü gibi sunulması, halkın böyle istediği veya belirtilen şeylere inandığı şeklinde kesin ispatlanamayacak ifadelere yer verilmesi, tanınmış ve topluma mal olmuş insanlar hakkında küçültücü ve aşağılayacağı ifade ve görüntüler kullanılması yönlendirmenin diğer yönlerini oluşturur. Bir insan veya grupla toplumda kabul görmeyen gayrı ahlaki özellik taşıyan olay ve fikirler arasında bağlantı kurularak o grup veya kişinin küçültülerek halka sunulması bir diğer yönlendirme biçimini oluşturur(Güz, 2005: 89).

Aslında kitle iletişim araçları, çok büyük bir silah olmanın yanında aynı zamanda insanlık için ortaya konulmuş en güzel icattır. İnsanlara düşünme yetisi kazandıran, onları haberdar eden, bilinçlendiren, onlara tepki göstermeyi öğreten, insanlara iyiyi, güzeli tavsiye eden, kötünün olumsuzluklarını gözler önüne seren, eğiten, geliştiren, konuşturan büyük bir icattır. Lakin uygulama aşamasında da düşüncenin pek de işlemediğini, aksine insanların düşüncesizleştirildiğini görmekteyiz. Eski tarihlerde insanlar zorla daha doğrusu kaba kuvvetle köle haline getirilirken zamanla bu kaba kuvvet erozyona uğramış, kitle iletişim araçları vasıtası ile insanlar düşünce yoksunu birer meta haline getirilmiştir. Medyanın, yani kitle iletişim araçlarına sahip güçlerin, insanlara nüfuz etmek için uyguladıkları yöntemin adı manipülasyon yani çıkarlar için yönlendirme olmuştur(Çakır, 2007: 91). Birçok araştırmacı kitle iletişim araçlarının toplumdaki etkilerinden hareketle, araçların yayınları ile hedef kitlesini yönlendirmesini eleştirmekte ve araçların

olumsuzluklarına dikkat çekmektedir. Öncelikle kitle iletişim araçları tarafından verilen mesajların hedef kitlede istenen etkiyi gösterebilmesi için düşünce, tutum ve davranışları değiştirmeye yönelik yayınların belirli bir sürede, başka bir ifade ile bireydeki düşünce, tutum ve davranışı değiştirinceye kadar yapılması gerekmektedir. Kitle iletişim araçları ile yapılacak olan yönlendirmenin yöntemi de burada önem taşımaktadır(Güz, 2005: 158).

Konuya eleştirel açıdan bakanlar siyasetçilerin ve medya sahiplerinin medya kuruluşlarını amaçları doğrultusunda kullanmalarının farklı yöntemlerine işaret ederler. Medya sahipleri bu araçları kendilerine ticari kazanç sağlayanların amaçlarına uygun yayın yaptırabildikleri halde siyasetçiler açısından durum daha farklıdır. Siyasetçiler açısından medya kuruluşları mesajları seçmene ulaştırabilecek araçlardır. Ancak doğrudan siyasetçiler tarafından verilecek mesajların medya kuruluşları aracılığıyla kamuoyuna ulaştırılması halinde yarattığı etki sınırlı olmaktadır. Bu sebeple istenen mesajların başka araçlar kullanılarak medya kuruluşları yoluyla hedef kitleye ulaştırılması siyasetçinin beklediği etkiyi sağlaması açısından önemlidir. Siyasal manipülasyonun sağlanmasına yönelik olarak kullanılan farklı araçlar olduğu gibi kitle iletişim araçları yoluyla yapılacak yönlendirmenin de birçok yolu vardır(Güz, 2005: 158).

Haberde yapılan sistemle yönlendirmenin kitle iletişim araçları yöneticilerinin bilgisi ve isteği dışında yapılması mümkün değildir. Haberler yoluyla verilen mesajların etkisinin yüksek olması için haberin doğru ve objektif olmasına ihtiyaç vardır. Sübjektif bir habere inanan insan sayısı fazla olmayacağı gibi böyle bir haberin toplumdaki etkisi de çok sınırlı olacaktır. Siyasal amaçlı yönlendirmede seçmenin daha fazla oranda etkilenmesi veya yönlendirilmesi için kamuoyu araştırmaları bir araç olarak kullanılmakta, kimi zaman sübjektif olarak yapılmış kamuoyu araştırmaları haber konusu yapılmaktadır(Güz, 2005: 161). Haber bulma baskısı, gazetecilerin gerçekleri çarpıtmasına, oldukça basit olayları büyütmelerine, verileri abartmalarına ve olmayan şeyleri üretmelerine neden olabilir. Bunlar insanoğluna özgü zaaflardır. Hepimiz bize fayda sağlayacak, çıkarlarımıza hizmet edecek iyi hissetmemizi sağlayacak ve aynı zamanda başkalarının bize iyi gözle

bakmasını sağlayacak hikâyeler anlatmaya yatkınızdır. Gazeteciler de insanlara özgü bu zaaftan kaçamazlar ve buna ek olarak hikâyelerini hala sıcakken, halkın ilgisini çekecekken, editörün koyduğu süre zarfında anlatmak gibi bir baskı altındadırlar(Almagor, 2002: 107).

Maddi gücü elinde tutanlar için kitle iletişim araçları yoluyla yönlendirme yapabilme fırsatı her zaman vardır. Ancak medya yoluyla yönlendirme yapmak için mutlak surette araca sahip olunması gerekli olmamakta, mülkiyeti başkasına ait olmak üzere araç üzerindeki denetimin ele geçirilmesi de yeterli olmaktadır. Kitle iletişim aracına sahip olan veya bu araçlar üzerindeki denetimi eline geçirenler bu güçleri ile dikkatleri başka sorunlara ya da çözümlere çekerek kendileri için avantajlar sağlama, meşruiyetlerini güçlendirme, yapılacak yayınlarla belirli kanıların oluşturulması ve sürdürülmesi imkânına kavuşabilmektedir(Güz, 2005: 158).

Kitle iletişim araçları manipülatif amaçlı yayın yaparken elbette bu amaçlarını açık bir şekilde ortaya koymazlar. Manipülatif amaçlı yayınların hedef kitlede belirlenen etkiyi sağlayabilmesi için kamuoyuna bazı ilkelerin oluşturulduğu ve bu ilkeler doğrultusunda yayın yapıldığı açıklanır. Ortaya konan ve savunulan bu ilkeler, kitle iletişim araçlarının sahip ve yöneticilerinin bazı amaçlarını arka plana saklamalarında önemli rol oynar(Güz, 2005: 159).

Bu bağlamda, kitle iletişim araçlarının mesajlarını sunarken yönlendirme amacı taşıyan bazı yöntemlere başvurdukları gözlenmektedir (Altınal ve İnceoğlu, 1997: 89). Buna göre;

• Kitle iletişim araçları, olayları kendi amaçları doğrultusunda sunabilmektedir. Örneğin bazı olaylar önemsenmeyerek atlanırken, bazı olaylara ise gerçeğinden fazla önem ve yer verilebilmektedir.

• Kitle iletişim araçları herhangi bir olayı, güncel olarak önem taşımayan geçmişteki olay veya olaylarla ilişkilendirmekte ve farklı yöne çekerek sunabilmektedir.

• Bir birey ya da az sayıda kişinin görüşü, olduğundan fazla sayıda bireyin görüşüymüş gibi sunulabilmektedir. Kitle iletişim araçlarınca sunulan mesajlarda halk böyle istiyor ya da halk şuna inanıyor şeklinde kesin olarak ispatlanamayacak genel ifadeler kullanılabilmektedir.

• Tanınmış ve topluma mal olmuş kişiler hakkında küçültücü ya da aşağılayıcı ifade ye da resimler kullanılabilmektedir.

• Kitle iletişim araçları bir birey veya grup ile toplumda kabul görmeyen ya da gayri ahlaki nitelik taşıyabilen olay ve fikirler arasında bağlantı kurarak sunabilmektedir.