Guri’de Ya•anan Olaylar(1647)

%ah Be• Han, bir grup Alaman’•n Karaba•’a do•ru ilerleyerek bu m•nt•kada oturan ahalinin koyun ve s•••rlar•n• ele geçirdi•i haberini alm••t•. %ah Be• Han bu haber üzerine Guri Kalesi’ne bir askeri birlik b•rakarak Alamanlar üzerine harekete geçti. %ah Be• Han onlara yakla•t•ktan sonra durdu ve önden bah••s•n• gönderdi. E•er pusuya yatm•• olan herhangi bir Alaman grubu bah••ya sald•r•rsa kendisi harekete geçecek ve onlarla mücadeleye giri•ecekti. Bah•• ve maiyetindeki askerler, yorgun olmalar•na ra•men kendilerine sald•ran Alaman asilerine kar•• cesurca mücadele ederek onlar• geri püskürttüler. Bu s•rada %ah Be• Han’•n kendisi de arkadan gelerek Alamanlar•n püskürtülmesine destek oldu. Babürlüler, Alamanlar•n eline geçmi• olan büyük ba• hayvanlar• ald•ktan sonra geri Guri’ye döndüler.⁴³³

429

Kenbu, Amal-i Salih, C. II, 431.

430

Lahori, Padi•ahname, C. II, 650.

431

Kenbu, Amal-i Salih, C. II, 431.

432

Inayat Khan, The Shah Jahan Nama, 380

433

126

•ah Be• Han birkaç gün sonra Alamanlar!n Guri’den Babürlülere ait s!•!rlar! götürdükleri haberlerini al!nca tekrar harekete geçti. Bir süre ilerledikten sonra 200 kadar Alaman süvarisini gördü. O, akrabas! Hançer Be•’i bir grup askerle sevk etti, kendisi de arkadan yava• yava• onu takip etti. Hançer Be•, ordusuyla süratle ilerledi ve s!•!rlar! kurtararak ya•mac! asileri geri püskürttü. Fakat çok geçmeden pusuya yatm!" olan 1.000 Alaman süvari onlara sald!rd!. Bu mücadelelerde Hançer Be•, birkaç mans!bdar ve ahadi ile •ah Be• Han’!n baz! adamlar! hayat!n! kaybettiler. Ancak Alamanlar daha fazla zaiyat verdiler. Bu mücadelelerin ortas!nda 10.000 Alaman süvarisinin ba"ka bir taraftan kaleye sald!r! giri"iminde bulundu•u haberleri geldi. •ah Be• Han, bu haber üzerine Guri’ye geri dönünce Alamanlar geri çekildiler.⁴³⁴

Birkaç gün sonra yukarda bahsetti•imiz 10.000 civar!ndaki Alaman tekrar ortaya ç!kt!. Onlar!n yar!s! sa• taraftaki m!nt!kalara do•ru ilerledi. Di•erleri ise Guri’ye ba•l! Kilki ve Surhab’a do•ru ilerlediler. Bu bölgelerde ya"ayanlar Alamanlar!n daha önceki sald!r!lar!ndan haberdar olduklar! için ailelerini ve mallar!n! yüksek tepelere yerle"tirmi"lerdi. Alamanlar, buralarda bir "ey bulamay!nca eli bo" geri döndüler. Onlar daha sonra kalenin d!"!nda kalan Guri "ehrine do•ru sald!r!ya geçtiler. Fakat "ehirde bulunan savunma hatt!n! a"amayarak buradan da çekilmek zorunda kald!lar. Bu s!rada Guri sakinlerinden Hace Kelan ve Gazi Timur adl! iki "ah!s Alamanlar ile i"birli•i yaparak onlar! Babürlü birliklerine sald!rmaya te"vik etmi"lerdi. •ah Be• Han, bu "ah!slara ait baz! mektuplar! elde edince onlar! huzuruna ça•!rd!. Bu "ah!slar suçlar!n! itiraf ettikten sonra •ah Be• Han, onlar! ve onlar!n bu mektuplar!yla ili"kili olan Hace Kelan’!n o•lunu öldürttü.⁴³⁵

2.5. •ehzade Evrengzib’in Belh ve Bedeh•an Bölgesindeki Faaliyetleri (1647) 2.5.1. Yap•lan Haz•rl•klar ve Evrengzib’in #lerleyi•i (1647)

•ehzade Murat Bah" liderli•inde Babürlü birlikleri, Belh ve Bedeh"an bölgesinde baz! ba"ar!lar elde etse de buralarda tam manas!yla kontrolü ele geçirememi"lerdi. •ah Cihan, buralarda kalmak istemeyen •ehzade Mutrad Bah"’! ikna etmek ve Babürlü denetimini güçlendirmek için Allame Sadullah Han’! görevlendirmi"ti. Sadullah Han, Belh ve Bedeh"an bölgesinde •ah Cihan’!n talimatlar! do•rultusunda baz! tasarruflarda bulunmu"tu. O, kendisine verilen görevleri yerine getirdikten sonra 16 Eylül 1646’da

434

Lahori, Padi•ahname, C. II, 651-652.

435

127

Belh’den ayr•lm••, dört gün sonra Kabil’e varm••t•.⁴³⁶ Babürlü hükümdar•, Belh ve Bedeh•an m•nt•kas•ndaki gidi•at•n Babürlü aleyhinde oldu#unu biliyordu. Bu yüzden Sadullah Han dönmeden Bengal valisi %ehzade %ah %uca ve Gucerat valisi %ehzade Evrengzib’e mektup yollayarak onlara hemen gelmeleri talimat•nda bulunmu•tu.⁴³⁷

"ah Cihan, o•ullar•na gerekli talimat• gönderdikten sonra 20 Eylül 1646’da Kabil’den Lahor’a do•ru harekete geçmi• ve 17 Kas•m 1646’da ba•kente varm••t•. Bu s•rada Gucerat valisi Evrengzib, 20 Ocak 1647 tarihinde iki o•lu ile birlikte Lahor’a, "ah Cihan’•n huzuruna geldi. "ehzade Evrengzib Lahor’da yakla••k bir ay kald•ktan sonra 19 "ubat 1647 tarihinde Belh ve Bedeh•an’a do•ru harekete geçti. "ehzadeye masraflar• için 50 lek rupi ödeme yap•ld•. Ayr•ca 1 kaftan, 1 yelek, 2 inci tespih, 1 k•l•ç, mücevher i•lemeli e•eriyle 1 Arap at•, 1 Irak at•, 100 Türk at•, gümü• süslemeli örtüsüyle 1 çift fil ve 5 lek rupi arma•an edildi.⁴³⁸ "ah Cihan, Lahor’a döndükten sonra 1647 ilkbahar• boyunca sava• için haz•rl•klar yapt•. Pe•aver bölgesine büyük miktarda para aktard•. Buradaki birlikler, hükümdar•n taliamat•yla Pe•aver’den Kabil’e harekete geçmek için ugun bir yerde topland•lar.⁴³⁹

Babürlü hükümdar• "ehzadeye bahar•n ba•lang•c•nda Pe•aver’de durmas•, tepelerin iklimi yumu•amaya ve otlar ye•ermeye ba•lad•••nda Ali Merdan Han, bir grup Racput ve di•er birlikler e•li•inde Belh’e do•ru harekete geçmesi talimat•n• verdi. Racputlar•n ana yurdu Hindistan idi. Onlar Belh ve Bedeh•an’dan ho•lanmam••, tekrar Pe•aver’e dönmü•lerdi. Fakat Etek’deki resmi görevlilere talimatlar yollanarak onlar•n Nilab’• geçmelerine izin verilmemesi emredildi. "ehzade Evrengzib, harekete geçti•i esnada yan•nda bulunan o•ullar• "ehzade Muhammed Sultan ve "ehzade Muhammed Muazzam’a inci tespihler arma•an edildi. "ehzade’nin maiyetinde bulunan Halilullah Han ve di•er baz• kumandanlar•n rütbeleri yükseltildi.⁴⁴⁰

"ehzade Evrengzib ilk önce Pe•aver’e ilerledi ve bahar ay•na kadar burada kald•. Daha sonra 3 Nisan’da Kabil’e eri•ti ve dört gün sonra sava• için harekete geçti. Ali Merdan Han, ba• dan••man• ve en güvenilir adam• olarak ona e•lik etti. "ehzade en ba••ndan beri birliklerinin azl•••ndan dolay• endi•e duyuyordu. Bir önceki y•l "ehzade Murad 50.000 askerle Belh’e ilerlemi•, ancak fetihden sonra ordunun bir bölümü geri

436

Inayat Khan, The Shah Jahan Nama, 363.

437

Jadunath Sarkar, History of Aurangzib, Vol. I, (Calcutta: Kuntaline Press, 1992), 96.

438

Lahori, Padi•ahname, C. II, 632-633.

439

Sarkar, History of Aurangzib, Vol. I, 96-97.

440

128

ça••r•lm••t•. Geriye kalan birlikler baz• kalelerde garnizon birlikleri olarak veya Belh ve Bedeh•an bölgesindeki üslerle olan ileti•imi sa•l•yordu. Do•uda Taligan, Kunduz, kuzeydo•uda Rustak, Ceyhun üzerinde Tirmiz’in yan•s•ra Belh’in kuzeyinde, güneybat•da Meymene’de, kuzeybat•da Endhud gibi önemli m•nt•kalarda Babürlü görevlilerince önlemler artt•r•ld•.⁴⁴¹

Evrengzib, bu bölgelerde Babürlü kontrolünü devam ettirmek için birlikleri kendi m•nt•kalar•nda b•rakt•. Fakat bu karar, onun ordu gücünü daha da zay•flatt•. •ehzade’nin kumandas• alt•nda hareket etmesi gereken baz• Hint soylular• geç kalm•• veya çok fazla ilerleyememi•ti. Bu yüzden •ehzade’nin 25.000’den daha az adam• kalm••t•. Babürlü birliklerinin say•s• dü•man birliklerine göre üçte bir daha azd•. Dü•man gruplar•n•n meydan sava••nda iyi mücadele edebilme ve ate•li silahlar kar••s•nda direnme güçleri yoktu. Ancak onlar “Kazak takti•i” sayesinde Babürlü birliklerinden daha fazla tahribata sebep olabiliyorlard•.⁴⁴²

•ah Cihan, Bahad•r Han ve Asalet Han’•n adamlar• vas•tas•yla Buhara Han’• Abdulaziz Han’•n bahar ba•lang•c•nda Belh’e sald•r• niyetinde oldu•unu ö•renmi•ti. !ah Cihan, birliklerinin mücadele motivasyonunu yükseltmek amac•yla üçüncü defa Kabil’e do•ru harekete geçmeye karar verdi. Babürlü hükümdar• 25 Mart 1647’de Lahor’dan ayr•ld•. Çenab nehri kenar•nda daha önceden Pencap •ehri kendisine emanet edilen !ehzade Dara !ükuh’a 1 yelekli kaftan, biri alt•n e•erli, di•eri nak••l• e•eriyle 2 at hediye edildi. !ehzade’ye Lahor’a geri dönmesi için müsaade edildi. Dara !ükuh’un çocuklar• Sultan Süleyman !ükuh, Sultan Mümtaz !ükuh ve Sultan Sipihr !ükuh’a harekete geçi•leri s•ras•nda genç develer hediye edildi. "lerleyi•ini devam ettiren •ah Cihan, 5 May•s 1647’de üçüncü defa Kabil’e giri• yapt•.⁴⁴³

•ehzade Muhammed !ah !uca da bir süre sonra babas•n•n ça•r•s•yla Bengal’den Kabil’e geldi. O, Pe•aver’de bulunan karde•i !ehzade Murad Bah•’• da getirerek babas•yla bar••mas•n• sa•lad•. Murad Bah•, daha önce Belh’den izinsiz ayr•lm•• olmas•ndan dolay• babas•n•n huzuruna gelmesi yasakt•. !ah !uca’n•n ricas•yla !ah Cihan bu yasaktan vazgeçti.⁴⁴⁴ Bu s•rada 10.000 süvarinin ba••nda !ah Cihan’•n huzuruna gelen Raca Ci Singe’ye en üst mans•b verildi ve çe•itli hediyeler takdim

441

Sarkar, History of Aurangzib, Vol. I, 97-98

442

Sarkar, History of Aurangzib, Vol. I, 98

443

Inayat Khan, The Shah Jahan Nama, 371-372.

444

129

edildi. Babürlü hükümdar•, akabinde 20 lek de•erindeki hazineyi Raca Ci Singe himayesinde •ehzade Evrengzib’e gönderdi.⁴⁴⁵

2.5.2. Bedeh•an’da Ya•anan Hadiseler: Deregez Sava•• (1647)

•ehzade Evrengzib Babürlü ordusunun ba••nda 7 Nisan 1647 tarihinde Kabil’den harekete geçerek Ak Ribat yolundan Belh’e do•ru ilerledi. Evrengzib, bir süre sonra Deregez geçidinin ba•lad••• Bunikura civar•na vard•. •ehzade’nin kar••la•t••• insanlar, ona bir grup Özbek askerinin Deregez’e yakla•t•••n•, amaçlar•n•n Babürlü birlikleri geçitten ilerlerken onlara sald•rmak oldu•unu bildirdiler. Bu haber üzerine Halil Be• harekete geçti ve bu bilginin gerçekli•ini ara•t•rmaya koyuldu. •ehzade, daha sonra kendisini kar••lamak için gelmi• olan K•pçak Han’• (Aman Be•), bölgeyi iyi bilen Tahir Han’• ve bah••s• olan Ataullah’• Halil Be•’in pe•inden gönderdi. •ehzade, haber gelinceye kadar bekledi.⁴⁴⁶ Halil Be• önlem almaks•z•n oldukça mesafe katetmi•ti. Özbekler onun geçitteki adamlar•n•n az say•da oldu•unu görünce sald•r•ya geçtiler. Halil Be• sadece 500 süvariye sahip olmas•na ra•men mücadeleden geri durmad•. Ayn• zamanda •ehzadeye haberci göndererek yard•m istedi. •ehzade öncü ve tüfekli birlikleri Halil Be•’in yard•m•na gönderdi. Bu birlikler var•r varmaz Özbekler geri çekilerek kendi m•nt•kalar•na dönme karar• ald•.⁴⁴⁷

•ehzade, ertesi gün bir süre ilerledikten sonra çok say•da Özbek’in Belhab Nehri’ni geçti•ini, geriye kalanlar•n•n ise nehrin her iki yakas•nda pusuya yatt•klar•n• ö•rendi. •ehzade Evrengzib, bunun üzerine Ali Merdan Han’a nehirden kar••ya geçmesini ve orada bulunan dü•man gruplar•n• cezaland•rmas•n• istedi. Ayr•ca tüfekli birlikleri ile bir ba•ka birli•e ordugah• önden korumalar•n• emretti. •ehzade ordugah•n önüne vah•i filler yerle•tirdi, kendisi ise büyük bir birlikle arkadan takip etti.⁴⁴⁸ K•sa süre sonra nehrin bu taraf•nda ordugah•n önündeki askerlerle baz• Özbek gruplar• kar••la•t•. Onlar, Babürlü birliklerinin •iddetli ate•li sald•r•lar•yla püskürtüldü. Nehrin di•er taraf•na geçen Babürlü ordusu dar ve zorlu geçitlerden ilerlerken Özbekler aniden ortaya ç•kt• ve öncü birliklere sald•r•ya geçti. Babürlü birlikleri hemen kar••l•k verdi ve onlar• da a••r bir •ekilde cezaland•rd•.⁴⁴⁹

445

Lahori, Padi•ahname, C. II, 683-684.

446

Sarkar, History of Aurangzib, Vol. I, 99.

447

Lahori, Padi•ahname, C. II, 672.

448

Inayat Khan, The Shah Jahan Nama, 383.

449

130

Bu s•rada Ali Merdan Han Özbeklerin yedi ayr• kola bölündüklerini ö•rendi. Her kol, gece boyunca bir tepelik üzerinde konu•lanacak, sabah oldu•unda da sald•r•ya geçecekti. Ali Merdan Han, sabah olmadan Özbeklerin üzerine sald•r•ya geçmeye karar verdi. O, bu plan do•rultusunda askerleriyle sald•r•ya geçti. Özbekler, Babürlülerin sald•r•lar•na kar••l•k vermediler ve geri çekilmek zorunda kald•lar. Ali Merdan Han, onlar• takip ederek bir ço•unu k•l•çtan geçirdi, daha sonra ordugah•na geri döndü. O, kaçarken at•ndan dü•en çok say•da Özbek’i tutsak etti. Ali Merdan Han, bu tutsaklar• "ehzade Evrengzib’in huzuruna getirdi. Onlar•n verdi•i bilgilerden bu 10.000 ki•ilik süvari ordusunun kumandan•n•n Kutluk Muhammed Sultan oldu•u görüldü. Kutluk Muhammed Sultan, bu hezimetten sonra Be• O•lu’nun yan•na gitti.⁴⁵⁰