Belh’de Ya•anan Hadiseler (1647)

Buhara’n•n kontrolünü elinde bulunduran Nezir Muhammed’in büyük o•lu Abdulaziz Han, Kar••’dan Ceyhun civar•na do•ru harekete geçince Be• O•lu’yu da nehri geçmesi ve daha sonra Buhara ordusuyla Belh’in kuzey bat•s•ndaki Akçe’ye do•ru ilerlemesi için sevk etti.⁴⁵¹ Abdulaziz Han’•n kendisi ise Kelif geçidini kullanarak nehri geçmeye karar verdi. Onun bu niyetinden haberdar olan Bahad•r Han, Belh’in kar••s•ndaki Kelif geçidine do•ru 1 kuruh mesafe ilerledi ve burada sava• için haz•rl•k yapt•. Bu süreçte "ehzade Evrengzib, h•zla ilerleyerek Belh civar•na eri•mi•ti. Bahad•r Han, hemen "ehzade’nin yan•na giderek Be• O•lu’nun Özbekler ile Ceyhun’u geçmi• oldu•unu, onlar•n Akçe civar•nda topland•••n•, Kutluk Muhammed Sultan’•n da Deregez mücadelesindeki ma•lubiyetten sonra Be• O•lu ile birle•ti•i bilgisini verdi. "ehzade, ald••• bu haber üzerine Belh’e girmedi, Madihu Singe ve "im•ir Han’• Belh Kalesi’nin sorumlulu•una tayin ettikten sonra Bahad•r Han’•n kal•c• bir pozisyon noktas• olarak belirledi•i noktaya yak•n bir yere ordugah•n• konu•land•rd•. Burada askerlere ödeme yapmak ve acil baz• i•leri tamamlamak için birkaç gün kald•ktan sonra tekrar harekete geçti ve Yolbuge civar•nda ordusunu konu•land•rd•.⁴⁵²

"ehzade ertesi gün harekete geçti, kar••s•na ç•kan nehirleri köprüler yapt•rarak a•t•. O, iki gün içerisinde Aliabad civar•na eri•ti. Özbeklerin yakla•t••• •üphesiyle buradan harekete geçen "ehzade, Ali Merdan Han’• artç• birliklerin kumandas•na tayin etti. Bahad•r Han, daha önce oldu•u gibi öncü birliklerin kumandas•nda kald•. "ehzade’nin

450

Lahori, Padi•ahname, C. II, 674-675.

451

Sarkar, History of Aurangzib, Vol. I, 100-101.

452

131

kendisi ise sa• ve sol kanatlar•n aras•nda merkezi birlikler ile ilerledi.⁴⁵³ •ehzade Evrengzib, Timurabad civar•nda konu•land•••nda Özbekler dört bir taraftan sald•r•ya geçti. Babürlü birlikleri onlar•n bu sald•r•lar•na kar••l•k verdiler. Ön tarafta bulunan Bahad•r Han da Özbeklere kar•• direni•e geçti. Bu süreçte Babürlü ordusunun biti•i•indeki bahçeler Özbeklerle dolu oldu•u için Ali Merdan Han, arkadan mücadeleye katk• sa•lamayan bir grup askeri ordugah•n ortas•na getirdi ve •ehzade Evrengzib’e durum hakk•nda bilgi vermesi için bir haberci gönderdi. Daha sonra da Özbekler üzerine sald•r•ya geçmek için mevkisine döndü. Özbekler bahçelerden ç•kt•lar ve onlar•n kar••s•nda konu•land•lar. •ehzade Evrengzib, Ali Merdan Han’•n geri mevkisine döndü•ünden haberdar olunca ona destek olmak için bir takviye birlik gönderdi. •ehzade, akabinde kendi mevkisinin kar••s•na konu•lanm•• olan Özbeklerin üzerine yürüyerek topçu birliklerini 3000-4000 okçu ile önden sevk etti ve her m•nt•kada •iddetli mücadeleler ba•lad•.⁴⁵⁴

Çok geçmeden 2000-3000 Özbek süvarisi, Babürlü birliklerine sald•r•ya geçtiler. Babürlü birlikleri büyük kay•plar verdiler. Fakat toparlanarak tekrar sald•r•ya geçtiler. Babürlü birlikleri aras•nda Bahad•r Han, ate•li silahlarla kar••s•ndaki dü•manlar•n• geri püskürttü. Çok say•da özbek askeri öldü veya yaraland•. Özbekler, Ali Merdan Han’•n birliklerinin say•ca az olmas•n• kendileri için önemli bir f•rsat oldu•unu dü•ündüler. Ali Merdan Han, kendisine yard•m için gönderilen takviye birlikler gelmeden buradaki Özbeklerk’le mücadaleye giri•ti. Bu mücadelede her iki taraf da a••r kay•plar verdiler. Ali Merdan Han ve askerleri giri•tikleri bu •iddetli mücadelede Özbekleri geri püskürttüler. Babürlü birlikleri kar••s•nda tutunamayan Özbek gruplar• kaçmak zorunda kald•lar. Bu mücadelede Be• O•lu a••r bir yenilgi alm•• ve Babürlü birlikleri taraf•ndan ordugah•na kadar kovalanm••t•. Ali Merdan Han, Kutluk Muhammed Sultan’•n ota••n• ya•ma edip ona ve maiyetine ait hayvanlar•, mallar• ele geçirdikten sonra ba•ar•l• bir •ekilde geri döndü.⁴⁵⁵

Said Han, ordunun sol cenah•ndan sorumlu idi, ancak rahats•zl•••ndan dolay• Özbeklerle mücadele edecek gücü yoktu. O, bu cenah•n komutas•n• Sad•k Be• ve Cihan Han Afgan’a devretti. Said Han, bu kumandanlara 500 civar•ndaki süvariyle ordugaha do•ru akan suyun k•y•s•nda durmalar•n•, Özbeklerin suyu geçmesini engellemelerini ve

453

Kenbu, Amal-i Salih, C. II, 444-445.

454

Lahori, Padi•ahname, C. II, 689.

455

132

onlar•n casusluk giri•imlerine kar•• dikkatli olmalar• talimat•n• verdi. Bu s•rada nehrin kar•• taraf•nda baz• Özbek askerleri k••k•rt•c• bir tutum tak•nmaya ba•lay•nca bu birlik Said Han’•n talimatlar•n• dikkate almad• ve suyu kar••ya geçti. Babürlü birlikleri bir süre ilerledikten sonra Özbekler pusudan ç•karak Babürlü birli#inin etraf•n• ku•att•. Said Han, bu durumdan haberdar olunca o#ullar• Hanezad Han ve Lütfüllah Han’• bir askeri birlik ile onlar•n yard•m•na gönderdi. H•zla ilerleyen bu yard•mc• birlikler Özbekler üzerine sald•r•ya geçtiler. Bu sald•r• sonucunda çok say•da Özbek hayat•n• kaybetti.⁴⁵⁶

Özbek birlikleri bu hezimetten sonra tekrar toparland•lar ve sald•r•ya geçtiler. Özbekler, bu s•rada az say•da Babürlü askerinin kald•#•n•, geçici olarak buradan ayr•lan Babürlü askerlerinin ise geri dönmekte oldu#unu ö#rendiler. Bu durumdan istifade eden Özbeklerin art arda yapt•klar• sald•r•larla çok say•da Babürlü askeri hayat•n• kaybetmi•ti. Said Han, hasta ve yorgun olmas•na ra#men geriye kalan adamlar• ile o#ullar•n•n yard•m•na giderek Özbekler üzerine üst üste salad•r•larda bulundu. Bu mücadelelerde baz• Özbekler hayat•n• kaybetti, baz•lar• ise kaçt•lar. Said Han, Özbeklerle giri•ti#i mücadele esnas•nda dokuz yerinden yaralanm••, daha sonra at•n•n ön aya#•n•n bir çukura saplanmas• ile at•ndan yere dü•mü•tü. Bu mücadelede Lütfüllah Han giri•mi• oldu#u mücadelelerden sonra at•n•n üzerinde vurularak öldürülmü•tü. Di#er yandan Hanezad Han, •iddetli mücadeleler esnas•nda a#•r yaralar alm••t•.⁴⁵⁷

%ehzade Evrengzib, Babürlü birlikleriyle Özbekler aras•nda vuku bulan hadiselerden haberdar olunca topçu birliklerini kar••s•nda görününen Özbekler üzerine sevk etti, daha sonra da bir grup askerini de Said Han’a yard•m için gönderdi. %ehzade’nin kendisi de Said Han’a yard•m için harekete geçti. Bir süre önce Said Han ile mücadele halinde olan Özbekler, Babürlü birlikeri kar••s•nda tutunamayarak kaçmaya ba•lad•lar. %ehzade, birlikleri ile iki tane fili ve birliklerini Özbeklerin pe•inden gönderdi.⁴⁵⁸ Babürlü askerleri, bir müddet Özbekleri takip ettiler ve onlar•n baz•lar•n• öldüdüler. Özbekler, Babürlü askerleri kar••s•nda sadece zay•f direni• gösterebildiler. Onlar atlar•n• çöllere do#ru sürerek kaçt•lar. %ehzade, Özbekler ile mücadele halindeyken Said Han’•n adamlar• kumandanlar•n• ve hala nefes almakta olan Hanezad Han’• sava• meydan•ndan çad•ra ta••m••lard•. Ancak Hanezad Han, gece hayat•n• kaybetti. %ehzade Evrengzib’in Said Han’a yard•m için harekete geçi•inden sonra yakla••k 4000-5000 civar•nda Özbek

456

Kenbu, Amal-i Salih, C. II, 446-447.

457

Lahori, Padi•ahname, C. II, 690-691.

458

133

süvarisi ile Babürlü topçu birlikleri kar•• kar••ya gelmi•ti. Bu s•rada giri•ti•i mücadeleden ba•ar•l• bir •ekilde dönmekte olan Bahad•r Han, topçu birliklerine yard•m etti ve Özbekleri geri püskürttü.⁴⁵⁹

%ehzade Evrengzib, Özbekler ile giri•ti•i mücadeleden sonra karargaha geri döndü. Onun önerisiyle ordu kumandanlar", etrafa siperler kazd"rd"lar ve gece sabaha kadar tetikte kald"lar. Sabah olunca $ehzade Evrengzib, Akçe’ye ba•l• Pe•ayi civar•nda oldu•u haberi gelen Be• O•lu’nun birliklerine sald•r•p onlar• ya•malamak amac•yla haz•rl•klara ba•lad• ve ard•ndan harekete geçti. Yol üzerinde baz• Özbek süvari birlikleri çe•itli m•nt•kalardan sald•r•da bulundular. Bu sald•rlarda her iki taraf da a••r kay•plar verdi. Özbek süvari birlikleri en sonunda Babürlü birliklerinden mallar•n• ve de•erli e•yalar•n• koruma fikriyle ordugahlar•na geri çekilmek zorunda kald•lar. Bu s•rada Be• O•lu, Babürlülerle giri•ti•i mücadeleler sonucunda ba••bo• kalan Özbekleri toplad• ve ordusuyla Ali Merdan Han üzerine sald•r•ya geçti. Ali Merdan Han da maiyetiyle birlikte onlara kar••l•k verdi.⁴⁶⁰

K•sa bir süre sonra %ehzade yard•ma gelince Özbek kumandanlar onun kar••s•nda direnemediler. Be• O•lu ve maiyetindekiler geri çekildiler. Be• O•lu ve askerleri bir süre kaçt•ktan sonra durdular ve tekrar sava•maya karar verdiler. F•rsat buldukça ileri harekatta bulunup Babürlü birliklerini ok at••lar• ile taciz ettiler. Ancak herhangi bir ba•ar• elde edemeden tekrar geri çekilmek zorunda kald•lar. Babürlü birlikleri ilerleyi•lerini devam ettirerek Be• O•lu’nun ordugah•na eri•inceye kadar kar••lar•na ç•kan bütün Özbek birliklerinin üstesinden geldiler. Onlar•n ellerindeki mallar•n• ve de•erli e•yalar•n• ya•ma ettiler. Babürlü birlikleri daha sonra Be• O•lu’nun ordugah•na do•ru ilerlediler. Babürlü birliklerinin yakla•t•••n• haber alan Özbekler kaçarak çad•rlar•n• terk ettiler.⁴⁶¹

Babürlü birlikleri ordugahtaki mallar• ve e•yalar• ele geçirdiler. Ayr•ca Özbeklere esir olmu• olan çok say•da tutsa•• serbest b•rakt•lar. %ehzade ordusuyla Özbek ordugah"n"n bulundu•u m"nt"kaya var"nca bir süre Özbekler hakk"nda bilgi sa#lamak için burada kald". Bu süreçte Kutluk Muhammed Sultan, Be# O#lu ve di#er Özbeklerin Aliabad’a do#ru harekete geçmi• oldu•u haberini ald•. Ayr•ca Subhan Kulu Sultan’•n bir Özbek

459

Inayat Khan, The Shah Jahan Nama, 386-387.

460

Lahori, Padi•ahname, C. II, 693-694.

461

134

ordusnun kumandas•nda Mezar-• •erif’i geçmi• oldu•unu, büyük ihtimalle Belh’e do•ru ilerledi•ini ö•rendi.⁴⁶²