Büst Kalesi ve Di•er Kalelerin Fethi (1638)

K•l•ç Han k•sa sürede Büst Kalesi’ne geldi ve kalenin etraf•nda on sekiz tane tünelin kaz•lmas•n• istedi. Askerler, bu talimat üzerine gece gündüz kale duvarlar•n•n alt•na do•ru tünel kazmaya ba•lad•lar. Safevi askerleri ise onlar• engellemek için büyük gayret sarf ediyorlard•.⁶⁰² Onlar, burçlar•n ve duvarlar•n alt•nda patlay•c•lar•n yerle•tirildi•i çukurlar• toprakla doldurdular. Baz• çukurlardaki barutlar•n patlamas• sonucunda burçlar ve kale duvarlar• zarar görmesine ra•men kale hala sapasa•lam ayakta idi ve asla güçlü bir gedik aç•lamam••t•. Ayr•ca garnizon birlikleri, zaman zaman ta•lar f•rlat•yor, çe•itli ate•li silahlarla kar••l•k veriyorlard•. Bu •ekilde Babürlü birliklerinin sald•r•lar•n• engellemeye çal•••yorlard•.⁶⁰³ Sonunda K•l•ç Han’•n siperinden duvarlar•n birisinin alt•na patlay•c• yerle•tirdiler. Yusuf Muhammed Han ve Cannisar Han’•n siperlerine de patlay•c•lar yerle•tirdiler. Garnizon birlikleri bu iki sipere yerle•tirilmi• olan patlay•c•y• fark ettiler ve buralar• kumla doldurdular. Fakat K•l•ç Han’•n siperine yerle•tirilmi• olan patlay•c•dan haberdar de•illerdi. K•l•ç Han’•n siperine yerle•tirmi• olan patlay•c• ate•lendi. Patlaman•n etkisiyle büyük bir gedik olu•tu. Kale savunmas•, siperlerin içerisinde bulunan Babürlü askerlerinin sald•r•ya geçece•inden kar•• haberdar oldu ve kar••l•k vermek için baz• önlemler ald•. Kaleden ve tahkimatlardan ate•li

601

Kenbu, Amal-i Salih, C. II, 235.

602

Lahori, Padi•ahname, C. II, 57-58.

603

174

silahlarla kar••l•k verilmesine ra•men K•l•ç Han ve adamlar• açt•klar• gedikten kaleye girdiler.⁶⁰⁴

Yusuf Muhammed Han’•n akrabas• Muhammed Yar, yan•ndaki bir grup askerle daha önceden kalenin içerisine sald•r•da bulunmu• olan Cannisar Han’a yeti•mek için ilerledi. K•l•ç Han’•n akrabas• Mirza Muhammed de K•l•ç Han’•n baz• adamlar•yla içeride bulunan Babürlü askerlerine destek olmak için kaleye girdiler. K•l•ç Han’•n ileri gelen adamlar• ve Babürlü ana birlikleri geriye kalan ve d•• savunma hatt•nda bulunan askerlerin üstesinden geldi. Di•er siperlerdeki Raca Ciget Singe’nin adamlar• duvarlara kurduklar• merdivenlerden kaleye indiler.⁶⁰⁵ Bu birliklerin içeriye giri•iyle meydana gelen mücadelede iki taraf da a••r kay•plar verdi. Babürlü birlikleri, Safevi askerlerine ait 400 Irak at•n• ve onlara ait ganimetleri ele geçirdiler. Kale kumandan• Mihrap Han, askerleri ile birlikte kendisini kale içine hapsetmi•ti. Onlar oldukça zor durumdalard•, ellerindeki su da neredeyse tükenmi•ti. Babürlü askerleri, oldukça sa•lam bir savunma alan•na sahip olan •ir Hac• savunmas•n• ku•att•lar ve buran•n dört bir taraf•na patlay•c•lar yerle•tirdiler. Kale içerisinde bulunan birlikler, çukurlar kazarak yüksek tahta ve kaz•k korkuluklar in•a ettiler. Ayr•ca silahlar•n• ate•leyebilmelerine imkan sa•layacak parmakl•klar olu•turdular, çünkü •ir Hac duvar• y•k•lmas• halinde bu siperler sayesinde kendilerini korumay• umuyorlard•.⁶⁰⁶

Birkaç gün sonra Raca Ciget Singe’nin, %vaz Han’•n ve K•l•ç Han’•n akrabas•n•n kontrolünde yerle•tirilmi• olan patlay•c•lar ate•lendi. Birinci patlay•c• sayesinde ana kap• taraf•ndaki burç havaya uçuruldu. Di•er iki may•n vas•tas•yla da iki burç patlat•ld•. Bunun üzerine ku•atma birlikleri ba•lar•na kalkan• koruma yaparak kale sakinlerinden gelen tüfek mermilerine ald•r•• etmeden savunma hatt•na sald•rd•lar ve buray• tahrip ettiler. Burada çok say•da K•z•lba•• askeri öldürüldü. Sa• kurtulan baz• K•z•lba• askeri ise kalenin içerisindeki s•••na•a kaçt•lar.⁶⁰⁷ Babürlü birlikleri kalenin çe•itli bölgelerine zarar verince Mihrab Han, kaç•• yollar•n•n kapal• oldu•unu anlad• ve merhamet dilemeye karar verdi. O, affedildi•ine dair bir yaz•l• bir amanname al•nca kaleyi Babürlü birliklerine teslim etti ve K•l•ç Han’a do•ru ilerledi. "ah Cihan’•n ferman• do•rultusunda af dileyen herkese merhamet edilecek ve istedikleri yere gönderileceklerdi. "ah Safi’nin güvenilir adamlar•ndan biri olan Mihrab Han,

604

Kenbu, Amal-i Salih, C. II, 236.

605

Lahori, Padi•ahname, C. II, 59.

606

Lahori, Padi•ahname, C. II, 58-59.

607

175

maiyetinde bulunan baz• Safevi ileri gelenleri K•l•ç Han taraf•ndan a••rland•lar. Onlar, ertesi gün istekleri do•rultusunda Irak’a do•ru sevk edildiler.⁶⁰⁸

Fulad Kalesi, Gire•k Kalesi’ne 10 fersah, Dalhek Kalesi ise Büst Kalesi’ne 12 fersah mesafe uzakl•ktaydd•. Fulad ve Dalhek kaleleri aras•ndaki mesafe de 4 fersaht•. $lk zamanlar bu kaleler Kandahar’a haraç yoluyla ba•l•yd•lar, fakat onlar uzun bir süredir Ferah’a ba•land•lar. K•l•ç Han, bu kalelerin çevresindeki Meleki, Bahteri ve Dalheki kabilelerinden olu•an yakla!•k 1.500 aileyi çe!itli vaatler ve hilat vermek suretiyle kendi yan•na çekmeyi ba!ard•. Daha sonra bu kabile liderleri, K•l•ç Han’•n baz• adamlar•n• da yanlar•na alarak Gire!k kumandan• Safi Kulu’ya destek olmalar• için Siyavu! taraf•ndan gönderilmi! olan Ferah valisi Handan Kulu’nun adamlar•n• bu iki kaleden ç•kar•p att•lar. Bu !ekilde Fulad ve Dalhek kaleleri Babürlülerin kontrolüne girmi! oldu.⁶⁰⁹

Bu iki kalenin dü•mü• oldu•u haberi daha sonra Handan Kulu’nun kula••na geldi. Ayr•ca Mihrab Han’•n merhamet dilemi• oldu•u, daha sonra Büst Kalesi’ni teslim etti•i ve Babürlü birliklerinin Gire•k’e sald•r• için niyetli oldu•u söylentilerini duydu. Handan Kulu, Gire•k Kalesi’nin savunmas•n•n kendi gücünün çok ötesinde oldu•u neticesine vard•, bundan dolay• kale kumandan• ve di•er adamlar•yla birlikte Ferah’a do•ru harekete geçti. Daha sonra Gire•k Kalesi K•l•ç Han’•n Malgir’de bulunan bir grup adam•na teslim edildi. Dolay•s•yla Kandahar bölgesi altm•• kaleyle •imdi tamamen zapt edildi. K•l•ç Han, Büst ve Gire•k kalelerini buraya tabi m•nt•kalarla birlikte ele geçirdikten sonra 500 tüfekli ve oklu birli•i ele geçirilmi• olan bu m•nt•kalar•n güvenli•i için görevlendirdi. Bunun akabinde de maiyetiyle Kandahar’a geri döndü.⁶¹⁰ Kandahar bölgesinin fethi tamamland•ktan sonra #ah Cihan’•n talimat•yla Said Han, Büst Kalesi’ni $zzet Han’•n, Zemindaver Kalesi’ni Mirza Muhammed’in, Kandahar Kalesi’ni ise K•l•ç Han’•n ise idaresine atad•. Said Han, bu atamalar• yapt•ktan sonra Kabil üzerinden Lahor’da bulunan #ah Cihan’•n huzuruna gitti.⁶¹¹

608

Kenbu, Amal-i Salih, C. II, 237.

609

Lahori, Padi•ahname, C. II, 60-61.

610

Inayat Khan, The Shah Jahan Nama, 231-232.

611

Inayat Khan, The Shah Jahan Nama, 253; Kenbu’ya göre Büst Kalesi kumandan• Gayret Han’d•r. Bkz. Kenbu, Amal-i Salih, C. II, 246.

176

3.1.7. Kandahar’•n Zapt• Sonras•nda Ya•anan Geli•meler (1639-1642) 3.1.7.1. Babürlü-Safevi S•n•r Diplomasisi (1639-1641)

Kandahar’•n zapt•ndan sonra •ah Cihan’•n Safevilere yönelik siyaseti, onun Maveraünnehir’i fethetme h•rs•ndan dolay• yön de!i•tirdi. #lk ba•ta Buhara Hanl•!• topraklar•na yapmay• planlad•!• sald•r• için Herat’taki Safevi yöneticilerinin deste!ini kazanmak için gayret etti. Horasan valisi Hasan Han, Kandahar ve Horasan s•n•rlar•nda Babürlü ve Safevi askerleri aras•nda meydana gelen bölgesel çat••madan dolay• Kandahar valisi K•l•ç Han’a tepkisini dile getidi. K•l•ç Han ise daha sonra Özbeklere kar•• Hasan Han’a yard•m talebini iletti. Safevi merkezi idaresinin zay•fl•!•, Horasan yöneticilerini bu kez Babürlü diplomatik bask•s•na ve Özbek bask•s•na kar•• savunmas•z b•rakt•.⁶¹² Özbeklerin Safevi s•n•rlar•ndaki Merviçak’a geni• çapl• sald•r•lar•, K•l•ç Han’•n Özbeklere kar•• birlikte askeri önlemler alma önerisinde bulunmas•n• sa!lad•.⁶¹³ Hasan Han, bir mektup vas•tas•yla bu öneriyi kabul etti!ini bildirdi.⁶¹⁴

Asaf Han, Hasan Han’a göndermi• oldu!u bir mektup vas•tas•yla •ah Cihan’•n bir •ehzadeyi Babürlü ordusuyla Belh üzerine gönderece!ini, bu yüzden ona birlikleriyle baz• Özbek mevkilerine sald•r• için haz•r olmas•n• bildirdi. Mektubunda daha sonra Horasan ahalisi için endi•e içerisinde oldu!unu ve onlar üzerinde Özbeklerin tehditlerinin gittikçe artt•!•n• ifade etti. 1641 y•l•n•n ba•lar•nda Babürlüler, Belh’e sald•r•ya geçmek için haz•rl•k içerisine girdiler. Hasan Han, bu s•rada vefat etti. Babürlüler, bu defa Özbeklere kar•• Hasan Han’•n o!lunun ve onun halefinin deste!ini kazanmaya çal••t•. Ancak •ah Safi’nin Kandahar’• Babürlülerden geri alma karar•, Babürlü-Özbek ittifak giri•imini ortadan kald•rd•.⁶¹⁵

Safevi ve Babürlü üst düzey görevlilerinin birbirleriyle olan yaz••malar• vas•tas•yla bu dönemde iki taraf aras•ndaki s•n•r diplomasisi aç•!a ç•karmaktad•r. R. Islam, Safevi taraf•ndan gönderilmi• olan çok say•da mektubun, British Museum’daki nadir el yazmalar• içerisinde bulundu!unu belirtmektedir. Ara•t•rmac• her ne kadar tek bir mektup koleksiyonunda olmasalar da Babürlü idaresi taraf•ndan gönderilmi• olan baz• mektuplar•n da burada olduklar•n• beyan etmi• ve mektuplar•n, Babürlülerin ortak dü•manlar• Özbeklere kar•• Safevileri ikna etme çabalar•n•n bir parças• oldu!u bilgisini

612

Islam, Indo-Persian Relations, 105-106.

613

Islam, A Calendar of Documents, I, 270.

614

Islam, A Calendar of Documents, I, 271.

615

177

sunmu•tur. Esas•nda Safeviler için Özbekler kar••s•nda galibiyetin yolu Babürlüler ile i•birli•i yapmaktan geçmektedir. Bu aç•dan Babürlüler zaman zaman Özbeklere kar•• sald•r• için bir •ehzadeyi görevlendirmeyi dü•ündüklerini ifade etmekteydiler.⁶¹⁶

Babürlülerden gelen mektuplarda •ah Cihan’•n Maveraünnehir bölgesinde atalar•n•n miras• olan topraklar• geri almaya kararl• oldu•u vurgulan•yordu. Kandahar’• Babürlülere kaybetmi• olan Safeviler, do•al olarak kuzey do•u s•n•rlar•nda Babürlülerin güçlerini art•rma tehdidiyle kar•• kar••ya kald•lar. Safevi idaresi, Herat’daki resmi görevlilerine talimatlar göndererek Babürlüler ile yak•n ili•kilerini devam ettirmelerini, Safevi •ah•n•n onay•n•n olmad••• herhangi bir eylemde bulunmamalar•n•, Babürlülerin bölgedeki planlar•n• ve askeri faaliyetlerini ö•renmeye çal••malar•n• emrediyordu.⁶¹⁷ Dolay•s•yla Safeviler, Babürlüler ile kurmu• olduklar• bu s•n•r diplomasisi yoluyla bir taraftan Özbeklere kar•• kendilerini garantiye ald•klar• gibi bir taraftan da onlar•n faaliyetlerini yak•ndan ö•renme f•rsat• elde ediyorlard•.

•ah Safi’nin Babürlülülerin durumu hakk•nda bilgi edinmek istemesinin temelinde Kandahar’• onlardan geri almak arzusu vard•. O, Kandahar’• geri almak için harekete geçti•i bir dönemde vefat etti ve yerine çocuk ya•taki •ah II. Abbas tahta ç•kt•. •ah II. Abbas, tahta ç•kt•ktan sonra Safevi idaresi, zay•f, istikrars•z ve hiziple•me içerisinde olmaya devam etti. Her iki devletin s•n•r görevlileri aras•ndaki mektupla•ma bu süreçte de devam etti. Safevi taraf•ndan gelen mektuplarda Babürlülere kar•• izlenen siyasetin de•i•ti•i i•aretleri verilmektedir. Bu mektuplar•n birinden Babürlülere aç•k bir •ekilde dostluk mesaj• verdiklerini görmekteyiz.⁶¹⁸