Agra’ya •lerlemesi (1623)

•ah Cihan’a gönderilen ferman hükümdar ad•na yaz•lm•• olsa da al•nan kararlar•n ard•nda Nur Cihan vard•. Onun amac•, ya •ah Cihan’a bölgesini de•i•tirmeyi kabul ettirip onu boyun e•mek zorunda b•rakmak, ya da onun ba•kald•rmas•n• sa•layarak babas•yla mücadeleye giri•mesine zemin haz•rlamakt•.¹³⁶ •ah Cihan, hükümdar•n gönderdi•i fermanda al•nan kararlardan memnun kalmad•. Cihangir •ah, bir taraftan Kandahar meselesi ile me•gulken bir taraftan da •ah Cihan’•n baz• isyana meyilli tav•rlar• hakk•nda bilgiler al•yordu. Hükümdar, bunun üzerine Musevi Han vas•tas•yla o•luna isyan etme dü•üncesinden vazgeçerek itaat yolunu tercih etmesi halinde onu affedece•ini bildirdi. Ancak •ehzade babas•n•n bu tavsiyesini önemsemedi. Agra’da bulunan %tibar Han, çok geçmeden •ah Cihan’•n Mandu’dan harekete geçmi• oldu•u haberini yollad•. Cihangir •ah, bir süre önce Asaf Han’a hazinenin Agra’dan gönderilmesini emretmi•ti. Dolay•s•yla o•lunun bundan haberdar oldu•u ve harekete geçmi• olabilece•i ihtimali üzerinde durdu. Babürlü hükümdar• bu haberi ald•ktan sonra avlanma ve seyahat etme bahanesiyle Sultanpur suyuna do•ru ilerlemeye karar verdi. Cihangir •ah’•n amac•, o•lunun Agra’dan yola ç•kacak olan hazineyi ele geçirmek için harekete geçmesi halinde onu cezaland•rmakt•.¹³⁷

Bazmee Ansar•, “Divan (Gazneliler ve Hindistan’daki Di•er Müslüman Devletlerde Divan)”, C. 9, 385-386. Burada •ah Cihan’•n divan• olarak kar••m•za ç•kan Asaf Han’•n da muhtemelen benzer bir görevi vard•.

135

Muhammed Cihangir, Tüzük-i Cihangiri, 396-397.

136

Mutemed Han, !kbalname-i Cihangiri, 196. 137

42

Cihangir •ah söz konusu istikamette harekete geçti•i s•rada #tibar Han ve baz• devlet adalar•n•n Agra’dan mektuplar• geldi. Bu mektuplarda •ah Cihan’•n h•zla Agra’ya yöneldi•ini, bu yüzden Asaf Han’•n devlet hazinesini götürmesinin uygun olmad•••n• bildirdiler. Ayr•ca •ehzade’nin sald•r• ihtimaline kar•• burç ve kulelerde önlemler ald•klar• haberlerini gönderdiler. Hükümdar, gelen bu haberler üzerine Agra’ya gitmesi gerekti•i kanaatine vard• ve 1623 y•l• •ubat’•nda Sultanpur suyunun kar•• taraf•na geçti. K•sacas• art•k Nur Cihan Begüm, •ehriyar’• Cihangir •ah’tan sonra tahta ç•karmak için daha önce babas•na kar•• itaatten ayr•lmam•• olan •ah Cihan’•n isyan etmesini sa•lam•• oldu. Ayr•ca ya•• ilerlemi• ve hastal•klar• ortaya ç•kmaya ba•lam•• olan Cihangir •ah’• da o•luyla mücadele etmesi için tahrik etmeyi ba•ard•. Babürlü hükümdar•n•n y•llard•r hizmetinde olan Muharrem Han Hace Sera, Halil Be• Zülkadir ve Fedai Han Mir Tuzek’in •ehzade ile mektupla•t•klar• iddia edildi. Hükümdar, bu •ah•slar•n üçünü de hapse att•rd•. Muharrem Han Hace Sera ve Halil Be• Zülkadir kendilerine muhalif olan di•er devlet adamlar•n•n da giri•imleriyle ölüme mahkum edildiler. Fedai Han Mir Tuzek ise kendisini savunarak hayatta kalmay• ba•ard•.¹³⁸

•ah Cihan, Raca Ruzefzun vas•tas•yla o•lu Perviz’e haber göndererek •ah Cihan’• cezaland•rmas• için hemen gelmesi talimat•nda bulundu. Bu s•rada #tibar Han’dan bir mektup geldi. Mektupta •ah Cihan’•n çok say•da asker ile 1623 y•l• Mart’•nda Agra civar•na geldi•i ve Fetihpur’da konaklad••• ifade ediliyordu. Hükümdar, Musevi Han’a •ehzadeyle görü•erek isyan•n• sonland•rmas• talimat•nda bulundu. Musevi Han, •ehzadeyi burada ziyaret etti ve babas•n•n ferman•n• ileterek onu itaat etmeye zorlad•.¹³⁹ Bu s•rada Afzal Han, Agra’dan hükümdar•n yan•na geri döndü. Nur Cihan Begüm, •ah Cihan’a ait yerlerin •ehriyar’a verilmesini sa•lad•. •ehzade, bu olay•n yan• s•ra babas•n•n ve Nur Cihan Begüm’ün kendisine kar•• dü•üncelerinin menfi oldu•unu ö•rendi. Bu yüzden Perviz sald•r•ya geçmeden önce babas• ile aras•ndaki husumeti sonland•rmak istedi. •ah Cihan, Musevi Han ile görü•tükten sonra onu Kad• Abdulaziz ile babas•n•n huzuruna gönderdi. •ehzade, Kad• Abdulaziz vas•tas•yla babas•na baz• önerilerde bulundu. Ancak Nur Cihan’•n etkisinde kalan hükümdar, Kad• Abdulaziz’in

konu•mas•na müsaade etmeden Mehabet Han’a onu hapsetmesini emretti.¹⁴⁰

138

Mutemed Han, •kbalname-i Cihangiri, 199.

139

Saksena, History of Shah Jahan of Dihli, 42.

140

43

Cihangir •ah, bu hadiseden sonra Sarhint’ten geçerek ilerleyi•ini devam ettirdi. Bu esnada Raca Nersing Div bir grup askerle hükümdar•n maiyetine dahil oldu. Asaf Han, Kernal’da Cihangir •ah’•n huzuruna geldi. Navaze• Han ise Gucerat’tan geldi. Babürlü hükümdar• Delhi’ye var•ncaya kadar maiyetindeki asker say•s• sürekli artt•. Cihangir •ah himayesindeki ordunun sava• düzeni almas• Mehabet Han’•n uhdesindeydi. Mehabet Han, Abdullah Han’• öncü birliklerin sorumlulu•una tayin etti. Ona birlikleriyle ordunun 1 kuruh mesafe önünde bulunmas•, elde etti•i bilgilerden ordunun geri kalan•n• haberdar etmesi ve yollar•n güvenli•i sa•lamas• görevi verildi. Ancak Abdullah Han, Cihangir •ah’•n ordusuyla •ah Cihan’•n ordusu kar•• kar••ya geldi•inde •ehzade’nin taraf•na geçmeye karar vermi•ti. •ehzade ise Raca Bekirmacit ve Han-• Hanan Abdurrahim’in o•lu Darab Han’• ordunun önünde görevlendirdi. Onlar•n öncelikli vazifesi, iki ordunun kar•• kar••ya gelmesi halinde arabuluculuk yaparak bar••• sa•lamakt•.¹⁴¹

Nur Cihan Begüm’ün tahrikleri neticesinde Mehabet Han, Asaf Han, Abdullah Han, Hace Ebul Hasan, Le•ker Han, Fedai Han ve Nevaze• Han 25.000 süvariyle •ah Cihan’•n ordusuna do•ru yöneldiler. Darab Han ve Raca Bekirmacit, haz•rl•klar•n• tamamlad•lar ve hükümdar•n ordusuna do•ru harekete geçtiler. Bu s•rada f•rsat•n• bulan Abdullah Han, •ah Cihan’•n taraf•na geçti. Vuku bulan mücadelede •ehzade’nin adamlar•ndan Zebardest Han, •ir Hamle, onun o•lu •ir Pençe, Hace Cihan’•n karde•i Muhammed Hüseyin ve Esad Han Mamuri’nin o•lu Nur-üz Zaman vefat ettiler. Çok geçmeden Raca Bekirmacit de bir kur•unun isabet etmesiyle vefat etti. Onun vefat•yla •ah Cihan’•n ordu düzeni bozuldu. Darab Han ve di•er emirler Cihangir •ah’•n ordusu kar••s•nda direnemediler. Ak•am oldu•unda iki ordu da geri çekildi. Cihangir •ah’•n ordusu Agra’dan geçerek Ecmir’e do•ru ilerledi. •ah Cihan’•n ordusu ise Mandu istikametine yöneldi.¹⁴²

•ah Cihan’•n bir süre önce •ah I. Abbas’a gönderdi•i elçisi Zahid Be•, Safevi topraklar•na gitti•inde Safevi •ah• Kandahar ku•atmas•yla me•guldü. Elçi, bir süre Me•hed’de bekledi. •ah I. Abbas Kandahar’• ele geçirdikten sonra elçiyi huzuruna ça••rd• ve •ah Cihan’•n gönderdi•i mektubu ald•. O, akabinde Zahid Be•’i •ehzadeye yazd••• mektupla yolcu etti. •ah Cihan, Mandu istikametinde ilerledi•i s•rada Zahid Be• onun huzuruna geldi. •ah I. Abbas, verdi•i cevapta •ah Cihan’•n gönderdi•i

141

Mutemed Han, •kbalname-i Cihangiri, 201-202.

142

44

mektubundan dolay• memnun kald•••n• dile getiriyor ve •ehzadeyi diplomatik yetene•inden dolay• övüyordu. Mektubunun devam•nda Cihangir •ah ile dostlu•undan bahseden Safevi •ah•, bu dostlu•un çok köklü oldu•u ve dünyevi meseleler yüzünden bozulamayaca••n• söylüyordu. Ayr•ca Zahid Be•’in baz• hususlar• •ifahen iletece•i üzerinde duruyordu. Mektubunun sonunda iki hanedan aras•ndaki iyi ili•kilerin devam• hususunda hükümdar• etkilemesini ve babas•yla aras•ndaki anla•mazl••• ortadan kald•rmak için çaba göstermesi gerekti•ini dile getiriyordu.¹⁴³

•ah Cihan, Safevi •ah•n•n bu mektubuna cevap verdi. •ehzade, mektubunda babas•n•n sert tutumu ve Babürlü saray•nda kendisine kar•• dü•manl•k besleyenler hakk•nda •ikayetde bulunuyordu. •ah Cihan, mektubunda kendisine yard•m edilmesi halinde •ah I. Abbas’a sadakatinin daha da artaca••n• ifade ediyordu. •ah I. Abbas, daha önceden Zahid Be•’e •ehzade’nin gerekti•inde yard•m talebinde bulunabilece•i garantisini vermi•ti. •ehzade, bu yüzden Zahid Be• ile birlikte gelmi• olan Hace Hac• Be• vas•tas•yla mektubunu Safevi •ah•na gönderdi.¹⁴⁴ •ah I. Abbas, Hace Hac• Be• vas•tas•yla •ah Cihan’a cevap verdi. O, mektubunda •ehzadeye siyasi kariyerinin henüz ba••nda oldu•unu, babas•na tekrar itaat etmesi gerekti•ini ve davran••lar•yla onun tekrar gönlünü kazanmas• gerekti•ini vurgulamaktayd•.¹⁴⁵