Kaynak: https://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/regfac_e.htm (Erişim:17.05.2017)
Bu bölgesel bütünleşmeler arasından ASEAN, COMESA, MERCOSUR dikkat çekici gelişmeler gösteren bütünleşmelerdir. Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland tarafından 1967 yılında kurulmuş olan Güney Doğu Asya Ulusları Birliği (ASEAN), birlik kuruluş aşamasında ekonomik büyüme, sosyo-kültürel gelişim, barış ve güvenlik, eğitim ve yardımlaşma ile diğer uluslararası kuruluşlarla ilişkileri amaçlayan ilkeler etrafında bir araya gelmiştir. ASEAN ülkeleri, ASEAN oluşturulana kadar Güneydoğu Asya İş Birliği Örgütü (SEATO), Güneydoğu Asya Birliği (ASA) ve Malezya, Filipinler ve Endonezya arasında MAPHİLİNDO’yu kurmuşlardır (Yılmaz,Tekel ve Yılmaz, Erişim:2017,s.330; Sakakibara,E ve Yamakawa,S.,2005:42; Sally,2010,s.1vd.)
Bölgesel bütünleşme çabaları Afrika kıtasında da söz konusu olmuştur. Esasen Afrika’da oluşturulan bölgesel bütünleşmeler gelişmiş ülkeler tarafından sömürülmekten kurtulmayı, bölge içinde ticaretin yaratılması ile piyasaya girişin engellenerek sanayileşmenin ve modernleşmenin elde edilmesini amaçlamıştır. Güney ve Doğu Afrika Ülkeleri Tercihli Ticaret Alanı’na üye ülkeler tarafından kurulan Güney ve Doğu Afrika Ortak Pazarı (COMESA) 19 üye ülkesiyle bölge içerisinde ekonomik bütünleşme yolu ile refahı arttırmayı ve barış ve güvenliği sağlamayı amaçlayan bir örgütlenmedir ve COMESA Afrika Ekonomik Topluluğu için önemli bir aşama olarak kabul edilmektedir. (Yılmaz,Tekel ve Yılmaz, Erişim:2017,s.331-332; Unctad,2012:26). Diğer bir dikkati çeken ekonomik bütünleşme örneği MERCOSUR’dur. Güney Konisi Ortak Pazarı (MERCOSUR) Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay, Güney Konisi Ortak Pazarı (MERCOSUR)'m oluşturmak üzere bir araya gelmişlerdir. MERCOSUR'un hedefi ekonomik kalkınmayı
hızlandırmaktır. MERCOSUR çerçevesinde, bütünleşme sürecini güçlendirmek için ticaretin serbestleştirilmesi ve ekonomik ve diğer politikaların uyumlaştırılması istenmektedir (DPT,1995,s.82).
6. Bölgesel Ekonomik Bütünleşmenin Etkileri
Bölgesel ekonomik bütünleşmeler, rekabetin yoğunlaştığı küresel ekonomi koşullarında gerçekleştiği çerçevede öncelikle, üye ülkelerin içinde yer aldıkları küresel ekonomide bir arada var olabileceği ve rekabete katılabileceği bir kümeyi vurgular. Dolayısıyla, ülkeler için bölgesel ekonomik bütünleşmeler rekabetin yoğun olduğu bir ortamda, rekabete karşı etkinleşebilmek ve verimli var olabilmek için tek başına durmak yerine, bir seçenek olmak durumundadır. Bu nedenle de, bölgesel bütünleşmeler küreselleşme arttıkça, artan bir olgudur ve aslında hem küreselleşmeye bir seçene gibi görünür ve hem de küresel ekonomi içerisinde ülkelerin daha etkin olabilmesinin bir yoludur. Ancak bölgesel bütünleşmeye giren ülkelerin gelişmişlik düzey farkları, bütünleşmeden her ülkenin elde edeceği faydanın farklı olmasını da doğurur (Ertürk, 1996,s.169).
Bölgesel ekonomik bütünleşmenin ekonomik etkileri [Hoekman’a göre (2002)] toplulukta üye devlette üretimde yüksek maliyetten düşük maliyete neden olan ortak dış ticaret politikası ve bölgesel iç serbest ticaret yaratıldığında oluşur. Diğer elde üye bir ülkeden pahalı ithalat gerçekleştirilmesiyle, dünyanın üye ülkeler dışı geri kalanından ithalat yer değiştirdiğinde, ticaret çeşitlenmesi artar (Mwasha,2015,s.74). Bölgesel ekonomik bütünleşme belirsizlikleri indirerek ve kredibiliteyi geliştirerek, özel kesimin planlama ve yatırım öngörülerini geliştirerek, ticari liberalizasyondan elde edilecek doğrudan kazançları artırabilir. Park and Park’a göre (2007), ekonomik bütünleşme yatırımı teşvik edici olarak ve doğrudan yabancı yatırımı cezbedici olarak hizmet edebilir. Bölgesel bütünleşme sürecinde istikrarı öne almak, piyasa liberalizasyonuna gitmek, özelleştirmeye yönelmek bütün faktörlerin getirilerini yükseltebilir ve özel yatırımın daha fazla artmasını sağlayabilir. Aynı zamanda Baldwin ve Venables’in de 2004’de belirttiği gibi, ekonomik bütünleşme üye ülkelerde karşılaştırmalı üstünlüklere göre üretimi yönlendirildiğinde, uzmanlaşmanın artmasını destekler (Mwasha,2015,s.75).
Ekonomik bütünleşmenin refahı etkileyen en önemli etkilerinden birisi kaynak dağılımını yeniden düzenlemesiyle ilişkilidir. Ekonomik bütünleşmeye gidildiğinde, bölgede rekabet artar; bu ise kaynak dağılımını yeniden düzenlerken, ülke ekonomilerini daha fazla verimliliğe yöneltir (Baldwin ve Venables, 1995:1602). Bütünleşme öyle bir etkileşim yaratabilir ki, eğer serbest ticaret bölgesi geniş ise onların ticaretindeki değişim sonrası dünya fiyatları, refah anlamında, değişim getirebilir. (Baldwin ve Venables,1995:1604).. Diğer taraftan Serbest Ticaret Bölgesinde eğer fiziki sermaye, insan ve bilgi sermayesinde yatırımın getirisi değişirse ve birikim büyümesi ortaya çıkarsa, ekonomik büyümeyi etkileyecektir (Baldwin ve Venables,1995,s.1614).
Bir sınıflandırma yaparsak, bölgesel bütünleşme uygulamalarından elde edilebilecek geleneksel kazançlar, olumlu etkiler aşğıdaki gibi sıralanabilir (Niekerk,,s.1-2;;İncekara, 1995,s.79-84; Yılmaz, Tekeli ve Yılmaz, ,s.329; Erişim,10.05.2017).
(i)Ticari kazançlar: Eğer mallar yeterince güçlü ikame edilebilirse, bölgesel ticaret anlaşmaları sonrası düşen fiyatlar bir kısım malların talebini uyaracaktır. Bu ise üretimi artırabilir. Ayrıca ticaret bölgesindeki daha fazla rekabet hali, bölge dışı işletmeleri bölgeye dönük dışsatıma uyaracaktır. Bunlar ise üye ülkeler için ticaret te olumlu etki yaratacaktır.
(ii)Artan getiriler ve artan rekabet: bölgesel bütünleşme ile genişleyen piyasa ölçeği, bazı kesimlerde ölçek ekonomisine olanak verirken, artan rekabet kaynakların daha etkin kullanımına ve üretimin akılcılaştırılmasına neden olacaktır. Artan rekabet ile karşılaşan ve genişleyen pazar avantajından yararlanan girişimci yeni yatırımlara teşvik edilmiş olunur. Yeni yatırımlar ise ekonominin hızla büyümesi ve istihdam artışı demektir. Rekabet artışı ile kaynaklar etkin kullanılırken, tüketicinin fayda ençoklaması olanağı da ortaya çıkabilir. Ayrıca artan rekabet, kalkınma ve yeni teknoloji kullanımını teşvik eder.
(iii)Yatırım Etkisi: Bölgesel ticaret anlaşmaları piyasa genişlemesi, üretimin rasyonalizasyonunun (üretimde marjinal maliyetlerin düşüşü ve bozulmaların azalması anlamında) getirdiği çerçevede olarak Doğrudan yabancı yatırımları cezbedebilir.
(iv) Bölgesel bütünleşme ile oluşan büyük piyasa koşulları dışsal ekonomilere sebep olur.
(vi) Bölgesel bütünleşme ile birlikte, genişleyen pazarın sonucu ölçek ekonomileri ortaya çıkar. Bu ise bölge birliğinde, ekonomide verimliliği artırır.
(vii)Bölgesel ekonomik bütünleşme bir ortak pazar yaratır. Bu durumda ise sermaye ve emek gibi üretim faktörlerinin bölge içinde serbestçe dolaşım imkânına kavuşur ki bu kaynak etkinliğini artıracaktır.
Bölgesel bütünleşme ile birlikte gelen geleneksel dışı kazançlar ise aşağıdaki gibidir (Niekerk,Erişim,10.05.2017:1-2):
(i)Bölgesel bütünleşme yönelişi, üye ülkelerde hükümetleri refahı geliştirici reformlar ve demokrasi yönelişine çekebilir.
(ii)Sinyalleme Etkisi: Bölgesel bütünleşmelere katılmak maliyetli olsa da(siyasi sermaye ve işlem maliyetlerine yapılan yatırımlar itibariyle), ülke, politika yönelimini / yaklaşımını işaret etmek için bunu yapmak isteyebilir veya ekonominin koşulları (endüstrinin rekabetçiliği, döviz kurunun sürdürülebilirliği) için ve yatırım çekmek için bunu yapmak isteyebilir. Bunlar bir sinyaldir. Bu ise, sonuçta, ülkelerin kredibilitesi için ve tutarlı görünümü için önemlidir. Ve uzun dönemde ülke refahına katkı yapar.
(İİİ) Sigorta (güvence) etkisi: Bölgesel bütünleşmeler üye ülkelere geleceğin (makroekonomik istikrar, ticaret hadlerindeki şoklar, ticari savaşlar, gelişmiş ülkelerin koruma engelleri gibi, olumsuzluklarına karşı bir sigorta (güvence) sağlar.
(iv)Koordinasyon ve Pazarlık gücü: Bölgesel ticaret Anlaşmaları ile, çok yönlü anlaşma müzakerelerinde koordinasyon kolaylaşır ve ülkelerin pazarlık güçleri artar.
(v)Güvenlik: Bölgesel ticaret Anlaşmalarına katılmak ülkeler arasında olumlu ilişkileri ve ara-bağlantıları ve ara-bölgesel ticareti ve yatırımları artırabilir. Bu, ülkeler arasında güven yaratır, uzlaşmazlık risklerini azaltır, işbirliği kültürünü artırır. İşbirliği artışı ile ortak savunma ya da çok yönlü askeri yardımlaşmalar artarken küresel güvenlik de artmış olur.
7.Sonuç
Dünya ekonomisi 1970’ler ile başladığı değişim sürecini 2000’li yıllar ile birlikte sürdürmektedir. 1970’lerde dünya ekonomisinde ortaya çıkan küreselleşme eğilimi, 2000’li yıllarda küresel ekonomi içerisinde bölgeselleşme olarak ortaya koymaktadır. Özellikle Avrupa Birliğinin gerçekleştirmiş olduğu sürecinde de desteğinde artan bölgeselleşme eğilimleri, özellikle 1990’lı yıllar sonrasında dikkat çekici boyutlardadır. Aslında bu durum küreselleşmenin getirdiği rekabet ortamı düşünüldüğünde hiç de şaşırtıcı değildir. Çünkü dünya ekonomisinin şu anda yaşadığı yoğun rekabet ortamında, küçük ölçekler ile yapılabilecek çok fazla bir etkinlik bulunmamaktadır. Küresel ölçekte var olabilmek, küçük ölçekler ile orta ölçekli ulusların/ülkelerin gerçekleştireceği işbirliklerinde daha fazla var görünmektedir. Bu noktada, daha öncesinde var olan Karadeniz İşbirliği gibi bölgesel işbirliği biçimindeki örgütlenmelerin/bütünleşmelerin, daha da geliştirilerek ve ortak paydaların öne çıkarılarak günümüz küresel dünyasında daha fazla etki olabileceği ve üye ülkelere katkı sağlayabileceği düşünülmelidir.
Kaynaklar
Aktan,C.C.,http://www.canaktan.net/canaktan_personal/canaktan-arastirmalari/degisim/aktan-glo ballesme- bolgeselleme.pdf (Erişim Tarihi:10.04.2017)
Alagöz, M., “Küreselleşme Ve Yeni Dünya Düzeninde Ulus Devlet Anlayışı”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi ISSN:1694 – 528X Sayı: 6 Mayıs – 2005http://www.akademikbakis.org/eskisite/6/yenidunya.pdf (Erişim Tarihi:10.04.2017).
Arslan, İ., Mete,M. Bal,V., (2007 ), “Küreselleşmenin Yerel Ekonomiler Üzerindeki Etkileri”, Selçuk Üniversitesi, İ.İ.B.F. Yerel Ekonomiler Özel Sayısı, Mayıs.
Balassa, B., ( 1961), ”The Theory of Economic Integration”, Newyork: Routledge Revivals.
Baldwın,R.E. ve Venables, A.J., (1995), “Regıonal Economıc Integratıon” “Handbook of International Economics”, vol. 1, Edited by G. Grossman and K. Rogoff © Elsevier Science B.V..
Balkanlı, A.O.,(2002), ”Küresel Ekonominin Belirleyicil Faktörleri Üzerine”, Uludağ Üniv.İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:XXI, Sayı:1.
Bhagwati, J., (1992),“Regionalism versus Multilateralism”,The World Economy, Vol.15.Issue 5. September.
Çalışkan, Ö., “Eski Ve Yeni Bölgeselleşme Olguları: Karşılaştırmalı Bir Analiz”, MPRA Paper No. 56611, posted 17. June 2014, https://mpra.ub.uni-muenchen.de/56611/3/MPRA_paper_56611.pdf (Erişim Tarihi: 15.04.2017).
DPT, (1995),Özel İhtisas Komisyonu Raporu, (Turan,G başkanlığında, Balkanlı, A.O. ve diğer üyeler (19 Üye), Yayın No: DPT: 2375 - ÖİK: 440 Dünyada Küreselleşme Ve Bölgesel Entegrasyonlar (At, Nafta, Pasifik) Ve Türkiye (At, Efta, Kei, Türk Cumhuriyetleri, Ekit (Eco), İslam Ülkeleri) İlişkileri Özel İhtisas Komisyonu Dünyada Küreselleşme Ve Bölgesel Bütünleşmeler Alt Komisyon Raporu Kitap (Ocak).
Ertürk, E., (1996),“Uluslararası İktisat”, 1.Baskı, İstanbul:Ekin Kitabevi.
Genç, M.C. ve Berber, M.,(2011),” Bölgeselleşme Ve Ticaret Akımları: Literatür İncelemesi”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (22).2 .
İncekara,A., (1995), “Globalleşme ve Bölgeselleşme Sürecinde Nafta ve Etkileri”, İstanbul: İ.T.O. Yayınları Karluk, S. Rıdvan, (2002), “Uluslararası Ekonomi Teori ve Politika”,( İstanbul:Beta.
Kumral, N. ,“Bölgesel Rekabet Gücünü Artırmaya Yönelik Politikalar”,Ege Üniversitesi, Ege University Working Paper in Economics 2008, https://www.researchgate.net/profile/Nese_Kumral/ publication/5012185_Bolgesel_Rekabet_Gucunu_Artirmaya_Yonelik_Politikalar/links/5509c2ef0cf26198 a639bbf0.pdf.Erişim Tarihi:15.04.2017).
Madyo, M.R., “The Importance Of Regıonal Economıc Integratıon In Afrıca”, Temmuz,20008, http://uir.unisa.ac.za/bitstream/handle/10500/2075/dissertation.pdf?sequence=1 (Erişim. 12.052017). Mertcan, (2004), B.,”Küreselleşme ve Uluslararası Rekabet Gücünün Yeni Anahtar Faktörleri”, Liberte, (Güz).
Mwasha, O.N., “ The Benefits of Regional Economic Integration for Developing Countries in Africa: A Case of East African Community (EAC)”, Korea Review of International Studies, http://gsis.korea.ac.kr/wp-content/uploads/2015/04/11-1-05-Ombeni-N.-Mwasha.pdf (Erişim Tarihi:10.04.2017)
Niekerk ,L.K., “Regional Integration: Concepts, Advantages, Disadvantages and Lessons of Experience”,WorldBank,http://siteresources.worldbank.org/EXTAFRREGINICOO/Resources/Kritzinger.p df (Erişim Tarihi:10.5.20179).
Padoa-Schioppa, T., (2005), “Regional economic integration in a global framework”, (Edıtors Julıe Mckay Marıa Olıva Armengol Georges Pıneau), “Regıonal Economıc Integratıon In A Global Framework”, European Central Bank ve The People’s Bank of China, G 20 Workshop, 22-23 September, European Central Bank.
Sally,R., “ Regıonal Economıc Integratıon In Asıa: The Track Record And Prospects”, Sally,2010:1vd. (Erişim:20.05.2017)
Sakakibara, E ve Yamakawa,S., (2005),“Market-driven regional integration in East Asia”, (Edıtors Julıe Mckay Marıa Olıva Armengol Georges Pıneau), “Regıonal Economıc Integratıon In A Global Framework”, European Central Bank ve The People’s Bank of China, G 20 Workshop, (22-23 September 2004, European Central Bank.
Şanlı,F.B., (2004),“Küreselleşme Ve Ekonomik Entegrasyonlar”, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları. Unctad, Trade Lıberalızatıon, Investment And Economıc Integratıon In Afrıcan Regıonal Economıc
Communıtıes Towards The Afrıcan Common Market”, (Geneva,2012)
Yılmaz, A.R, Tekeli, O.N., Yılmaz, S., “Asya Ve Afrika’da Oluşan Bölgesel Bütünleşme Hareketlerinin Gunnar Myrdal Entegrasyon Teorisi Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, http://www.ayk.gov.tr/wp- content/uploads/2015/01/YILMAZ-Rag%C4%B1p-TEKEL%C4%B0-Osman-Nuri-YILMAZ-Sinan-ASYA-
VE-AFR%C4%B0KA%E2%80%99DA-OLU%C5%9EAN-B%C3%96LGESEL- B%C3%9CT%C3%9CNLE%C5%9EME-HAREKETLER%C4%B0N%C4%B0N-GUNNAR-MYRDAL-
ENTEGRASYON-TEOR%C4%B0S%C4%B0-%C3%87ER%C3%87EVES%C4%B0NDE-DE%C4%9EERLEND%C4%B0R%C4%B0LMES%C4%B0.pdf (Erişim Tarihi:15.04.2017)