İncelenen 1926 Hayat Bilgisi ve 2017 Taslak Hayat Bilgisi programları arasında tespit edilen benzer ve farklı yönler şunlardır:
Program metinleri bazı farklı konuları içermekle birlikte büyük oranda benzerlik göstermektedir. Her iki program metni, ele alınan tarihî dönem itibariyle birbirinden çok farklı değildir. Programlarda, ağırlıkla, yeniçağ ve bilhassa yakınçağ konularına yer verildiği söylenebilir. Ancak 1926 programının, ilk ve ortaçağa doğrudan atıf yapan muhtevası sebebiyle, daha geniş bir zaman aralığına ve dolayısıyla daha zengin bir muhtevaya sahip olduğu neticesine ulaşılabilir.
Tetkik edilen program metinleri, kendi içlerinde, konuların 1-3.sınıflara yerleştirilmesinde yine büyük oranda benzerlik taşıdığı fakat 1926 programının, yeni konulara yer verilmesi ve sonraki sınıflarda, konuların çocuğun gelişimi doğrultusunda genişletilmesi bakımdan daha olumlu bir niteliğe sahip olduğu söylenebilir.
Hem 1926 hem de 2017 taslak programında konuların merkezini, millî tarih konuları teşkil etmektedir. Doğrudan ilk ve ortaçağa gönderme yapan 1926 programı, millî olmayan unsurların bilgisini de içermektedir. Bu hususta 2017 taslak programının, yakın çevre tarihî ve turistik yerlerin bilgisini ihtiva etmesi sebebiyle, esasen, dolaylı olarak ilk ve ortaçağ bilgisine müracaatı gerekli kılabileceği üzerinde durulabilir.
Her iki program metninde de tarihî bilgi türüne dair bir çeşitlilikten bahsedilebilir. Özellikle millî bayramlardan hareketle sosyokültürel ve güncel tarih bilgisi ile biyografi bilgisinin iki programda da ele alındığı görülmektedir. 1926’da siyasî/askerî tarih bilgisine doğrudan yer verilirken, söz konusu tarihî bilgi türünün, 2017’de millî bayramlarla ilgili kazanımlarda doğrudan yer almadığı belirtilebilir. Fakat 2017 taslak programı mahallî tarih ve özel tarih konularına, 1926 programı ise gündelik hayatı ilgilendiren sosyokültürel tarihe daha fazla ve mukayeseli olarak yer vermesi bakımından olumlu bulunmaktadır.
3. Tartışma
1926 Hayat Bilgisi ile 2017 Taslak Hayat Bilgisi programlarının muhtevasında yer alan tarih konularının mukayesesine ve 2017 Taslak Hayat Bilgisi programına dair bir araştırmaya rastlanılmamış olup, bu çalışmada ulaşılan sonuçlarla ilgili tespit edilen araştırmalardan bazıları aşağıda zikredilmiştir.
Çalışmada varılan “1926 programının millî nitelik taşıdığı” sonucu, Öztürk ve Yılmaz (2001) ve Aslan (2011)’ın 1920’li yıllarda hazırlanan ilkokul tarih programlarının millî kimlik/şahsiyet oluşturma amacını taşıdığı tespitiyle paralellik göstermekte ve bu tespitin Hayat Bilgisi için de amaç olarak geçerli olduğuna işaret etmektedir. Fakat muhteva bütünüyle bu amacı gerçekleştirmek noktasında yeterli görünmemektedir. Zira tamamı millî dahi olsa, birbirinden kopuk, temel düşünce, anlayış ve değerleri anlatmaktan uzak, dar bir zaman aralığının mükerreren öğretimi, bahsedilen amacın gerçekleşmesine katkı sağlayamayabilir.
Araştırmada üzerinde durulan tarih bilgisi ve tarih şuuru arasındaki doğrusal ve kuvvetli ilişki, Arseven, Dervişoğlu ve Uludağ (2015) tarafından da vurgulanmıştır. Şöyle ki araştırmacılar, tarih algısı ve tarih şuuru konusunda öğrenciler üzerinde yaptıkları araştırmada, tarih şuurunu etkileyen bir husus olarak, tarihî bilginin mevcudiyetine temas etmişlerdir. Şuurun oluşmasında başlıca role sahip olan unsurun bilginin varlığı, eksikliği veya yetersizliği olduğunu işaret eden Gökkaya (2001) da çalışmasının sonucunda, uygulamaya katılan öğrencilerin tarih bilgisinin derinlikten uzak ve yüzeysel olduğu sonucuna ulaşmıştır.
4. Sonuç ve Öneriler
İncelenen hususlardan hareketle, tetkik edilen program metinlerinin, temelde, birbirine yakın olduğu sonucuna varılabilir. Her iki program metninde ama özellikle 2017 taslak metninde tarihî bilgi oldukça az yer almaktadır. 1926 programının 3.sınıfında daha geniş bir zaman aralığına yer verilmesine rağmen, ele alınan tarihî alanın iki programda da genelde çok sınırlı olduğu belirtilebilir. 2017 taslak metninde, tarihî kişilere ait bilgi hariç, tarih konularının genişletilerek verilmekten uzak olduğu ve hatta 3.sınıfta daha da azaltıldığı söylenebilir. Zira millî bayramlar konusu 3.sınıfta bulunmamaktadır.
Oysa bir sonraki dönemin, millî şahsiyeti arama ve millî mensubiyet bağını benimseme gibi gelişim ihtiyaçlarına cevap verebilmek ve sonraki yıllarda gelişmesi mümkün olan tarih şuuruna doğru bir zemin oluşturabilmek için tarih bilgisine ihtiyaç duyulmaktadır. Kaldı ki iki yıl kutladığı bayrama vesile olan tarihî olguların, belirli bir tarihî süreç içerisinde anlatılması, süreklilik ve değişimi kavrayabilmesini ve sebep-sonuç ilişkisini tesis ederek bilgiyi anlamlandırabilmesini sağlamada çocuğa büyük katkılar sağlayacaktır. Tarih bilgisini bütünlük içinde ve mukayeseli olarak ele almak, sadece, millî tarih şuurunu ve dolayısıyla millî şahsiyeti geliştirmeyi sağlamakla kalmaz, aynı zamanda, tarih biliminin özelliklerini fark ederek muhtelif zihnî becerileri (araştırma, karşılaştırma, ilişkilendirme vb.) geliştirici bir özelliğe de sahiptir. Zikredilen noktalar, 1926 programında bir ölçüde karşılanmakla birlikte, yine de her iki program metni, bu hususlar itibariyle çok yeterli görünmemektedir. Ancak söz konusu hususlar açısından, 2017 Taslak Hayat Bilgisi programının geliştirilmesi aciliyet taşımaktadır.
Her iki program da içerdikleri tarihî dönem, unsur ve bilgi türü itibariyle birbirine yakın özellikler göstermektedir. Hatta ikisinin de modern tarih öğretiminin muhteva özelliğine belirli bir oranda uyumlu bulunduğu söylenebilir. Fakat her iki program için geçerli olan bir tespitten hareketle, hem millî hem de uzak olanın birleştirilerek, uzak millî tarihe Hayat Bilgisi dersinde yer verilmesinin lüzumu, bu vesile ile belirtilmelidir. Nitekim İngiltere’de (Anglosaksonların Britanya’ya göçü, Vikinglerin Britanya’yı istilâsı, Antik Yunan medeniyeti bilgisi vb.) (Department for Education, 2013), ilkokul kademesinde millî tarihe başlangıç teşkil eden konular ve millî tarih konuları öğretilerek öğrencide millî şahsiyetin, vatan ve tarih şuurunun oluşmasına zemin hazırlanmaktadır.
Ayrıca iki programda da işlenecek tarih konularına ilişkin kaynakların ve edebî eserlerin ele alınmadığı tespitine ulaşılmıştır. Esâsen her iki materyal, öğrencide, öğrenilen konuda geçen yer, kişi ve durumlara dair, aynı zamanda şuurun ögeleri olan bilgi ve duygunun gelişmesine yardımcı olabilir. Söz konusu ilgili kaynak ve edebî eserler, tarihsel empatinin de gerçekleşmesini sağlayabilecektir.
Çalışmanın sonuçlarından hareketle şu önerilerde bulunulabilir:
Hayat Bilgisi içerisinde, ilkokul çocuğunun millî farkındalığını arttıracak konulara yer verilmelidir. Bu çerçevede eski Türk medeniyeti tarihi, hem millî hem de uzak tarih konusu olup çocuğun gelişim ihtiyaçlarına uygunluk göstermektedir.
Millî bayramlara ilişkin siyasî/askerî tarih bilgisine ve özellikle öznesi çocuk olan kahramanlık içeren olayların anlatımına yer verilmelidir. Yine millî bayramlar merkezinde öğrencilerin yakın çevrelerinde meydana gelmiş olay ve gelişmeleri, mahallî tarih anlayışı doğrultusunda aktarmak mümkündür.
Tarih konularına dair kazanımlarda veya kazanım açıklamalarında, kaynak ve edebî eser kullanımına (isim isim belirtmek suretiyle) yer verilmelidir.
Bir konunun, kendi yapısı içerisinde daha kolay ve anlamlı olarak öğretilebileceği ve öğrenilebileceğinden ve dolayısıyla tarih konularının müstakil bir Tarih dersi bünyesinde, öğrencinin gelişim özellikleri doğrultusunda yapılandırılarak ve alâkalı diğer disiplinlerle ilişkilendirilerek öğretiminin, bir toplumun ihtiyaç duyduğu millî şahsiyete ve tarih şuuruna sahip ferdi yetiştirmeyi daha mümkün kıldığından hareketle, ilkokullara müstakil Tarih dersi konulmalıdır.
5. Kaynaklar
Arseven, A., Dervişoğlu, F.M. ve Uludağ, C. (2015). Ortaöğretim 9., 10. ve 11.sınıf öğrencilerinin tarihe ilişkin algıları ve tarih bilinci oluşumlarının incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education-CIJE, Vol 4(1), 65-82. http://www.cijeonline.com Erişim tarihi:16.03.2017
Aslan, E. (2011). Osmanlı’nın ‘mekatib-i iptidaiye’sinden Türkiye Cumhuriyeti’nin ‘ilk mektepler’ine geçişte tarih programlarında değişim. Ankara Ü. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.48, Güz
2011, 749-777. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/ankuayd/article/view/ 5000003137/5000003657 Erişim tarihi: 06.02.2015
Atak, H. (2011). Kimlik gelişimi ve kimlik biçimlenmesi: Kuramsal bir değerlendirme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3 (1), 163-213. http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423911138.pdf Erişim tarihi: 15.06.2017
Department for Education. (2013). History programmes of study: key stages 1 and 2. https://www. gov.uk Erişim tarihi: 11.04.2016.
Gökkaya, A.K. (2001). Sosyal bilgiler eğitimi bölümü öğrencilerinin (lisans) tarih bilinci üzerine bir anket değerlendirmesi. G.Ü. Gaz. Eğitim Fakültesi Dergisi, C.21, S.2.
Gündüz, M. (2011). Mecbûrî ve kesintisiz eğitimin kısa tarihi. Eğitime Bakış, Yıl: 7,Sayı: 21, Ekim/Kasım/Aralık,. 3-10. http://www.ebs.org.tr/ebs_files/files/yayinlarimiz/149-egitim birsen. org.tr-149.pdf Erişim tarihi: 14.06.2017
İlk Mekteplerin Müfredat Programı (1926). İstanbul.
Kabapınar, Y. (2007). İlköğretimde hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Maya.
Karabağ, G. (2009). Hayat bilgisi dersinin tarihçesi. Ed. Bayram Tay, Hayat Bilgisi öğretimi. 1-20. Ankara: Maya.
Kültür Bakanlığı (1936). İlkokul Programı . İstanbul. Millî Eğitim Bakanlığı (1948). İlk okul programı. İstanbul.
Millî Eğitim Bakanlığı (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve kılavuzu. Ankara. Millî Eğitim Bakanlığı (2017). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (taslak). http://mufredat.meb. gov.tr Erişim tarihi: 12.01.2017
Öztürk, C. ve Yılmaz, A. (2001). Türkiye’de harf inkılâbından önce kullanılan ilkokul tarih programları ve ders kitapları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 1(2), Aralık 2001, 409-427.
Sönmez, V. (2005). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi öğretmen kılavuzu. Ankara: Anı. Tebliğler Dergisi, Sayı: 2212, Cilt: 49; Tarih: Haziran 1986.