Goleman (ECI) Duygusal Zeka Modeli

Duygusal zekayı kişilik özelliği olarak ele alan çalışmalar 1995 yılında Goleman ile başlamıştır. Goleman, 1995 yılında yayınlanan "Duygusal Zeka" adlı kitabında duygusal zekanın beş boyuttan oluştuğundan bahsetmekte ve "duygusal zekayı kişinin kendi duygularını anlaması, başkalarının duygularına empati beslemesi ve duygularını yaşamı zenginleştirecek biçimde düzenleyebilmesi yetisi" olarak tanımlamaktadır.

Goleman (2000) insanın, biri akılcı zihin diğeri ise duygusal zihin olmak üzere iki tür zihni olduğunu savunur. Birbirinden tamamen farklı bu iki kavram, zihinsel yaşantıyı oluşturmak için etkileşim halindedirler. Akılcı zihnin, çoğunlukla farkında olunan, bilince daha yakın ve düşünceli bir kavrama tarzı olduğunu ifade eden Goleman, duygusal zihnin, fevri ve güçlü, bazen de mantıksız olan bir kavrama sistemi olduğunu belirtmektedir (Öztürk ve Deniz, 2008).

Goleman’a (2001) göre; beynin düşünen parçası, duygusal parçasından üremektedir. Beynin düşünen ve duygusal parçaları genelde yapılan her şeyde birlikte çalışmakta ve gerek çalışma yaşamında gerekse sosyal yaşamda başarılı ve mutlu olmak, insanların duygusal zeka yeteneklerine bağlıdır (Erdoğdu, 2008). Duygusal yeterlilikler, işbasında olağandışı bir başarıyla sonuçlanan, duygusal zekaya dayalı öğrenilebilen becerilerdir.

Goleman daha sonra “karakterin” duygusal zekanın temsil ettiği becerileri tanımlayan eski moda bir kelime olduğunu ifade etmiştir. Goleman ve arkadaşları duygusal zeka ile ilgili görüşlerini temel alan ECI (Emotional Competence Inventory) adlı envanteri geliştirmişlerdir. Goleman, 5 temel yetenek ile 25 yeterlikten oluşan 1995 yılında ortaya koyduğu duygusal zeka modelini daha sonra 4 boyutta toplamıştır. Bu envanterde özbilinç, kendini yönetme, sosyal bilinç ve ilişki yönetimi olmak üzere 4 boyut ve bu boyutlara bağlı kendine güven, hizmet merkezli olarak 20 alt boyut bulunmaktadır (Goleman, 2009; Spörrle ve Welpe, 2006; Stys ve Brown, 2004; Boyatzis ve Van Oosten, 2003; Boyatzis, vd, 2000). Bu yetenek ve alt yeterliliklere ilişkin boyutlar şekil 1.9’da görülmektedir.

Özbilinç; kişinin kendi duygularını, güçlü ve zayıf yönlerini, sınırlarını bilmesi ve anlamasıdır. Kişinin ruh halini, içinde bulunduğu anda neler hissettiğini bilmek ve neden bu durumda olduğunu anlayabilmesi olarak ifade edilebilir. Duyguları karar vermeye yol gösterecek biçimde kullanmak, gerçekçi bir değerlendirmeye ve sağlam temellere dayanan bir özgüven hissine sahip olarak kişinin duygularını, boyutlarını, gereksinimlerini ve dürtülerini tanıması olarak açıklanmaktadır. Bu boyut aynı zamanda kişinin kendi duygularının başkaları üzerindeki etkilerinin de farkında olmasını belirtmektedir. Yüksek düzeyde duygusal zekaya sahip olan lider pozisyonundaki kişiler, kendi kişilik özelliklerinin birlikte çalıştıkları insanları doğrudan etkileyebileceğinin farkındadırlar, bu yüzden kendilerini adil, dürüst ve hoşgörülü olarak değerlendirirler.

Şekil 1.9. Goleman’ın Duygusal Zeka Modelinin Boyutları

Kaynak: Araştırmacı tarafından oluşturulmuştur

ÖZBĐLĐNÇ Duygusal bilinç, Özdeğerlendirme, Özgüven SOSYAL BĐLĐNÇ Başkalarını anlamak Örgütsel bilinç Hizmete yönelik olmak

ĐLĐŞKĐSEL YÖNETĐM Etki, Liderlik, Başkalarını geliştirme, Değişim katalizörlüğü, Çatışma yönetimi, Dayanışma ve işbirliği, Đletişim bağları Kurmak

KENDĐ DUYGULARINI YÖNETME Özdenetim Şeffaflık Uyumluluk, Đnisiyatif, Başarma, Đyimserlik ▲ ◄KĐŞĐSEL YETENEKLER GOLEMAN DZ BOYUTLARI SOSYAL► YETENEKLER ▼

Kendi Duygularını Yönetme; kişinin kendi iç dünyasını, sahip olduğu dürtüleri ve elinde bulunan kaynaklarıyla duygularını ve tepkilerini kontrol altında tutabilme, olumsuzluklar karşısında sakin kalabilme ve başkalarının duygularından etkilenmeme becerisini kullanarak dürüst ve tutarlı davranması ve değişimlere karşı kendisini ayarlayabilmesi ve her türlü duygusunu yönetebilmesidir. Başarılı bir yönetici, başarısızlıkla karşılaştığında mantıklı ve sakin davranarak, yapıcı çözümler üretebilmelidir. Kendini yönetebilen yönetici, teknolojik, ekonomik ya da yönetsel değişikliklere karşı önyargısız yaklaşabilir ve yeni duruma soğukkanlı bir şekilde uyum sağlayabilir.

Sosyal bilinç; Güdüleme, kişinin tüm engellere, başarısızlıklara karşın, hedeflerine yöneltecek ve yol gösterecek, inisiyatif kullanmasına, gelişmek için çaba harcaması ve başarıya odaklanabilme becerisini ifade etmektedir. Özetle, kişinin bütün başarısızlıklar, hayal kırıklıkları ve zorluklara rağmen yılmamasıdır.

Empati, başkalarının duygularını anlamak (empati) duygusal özbilinç temeli üzerinde gelişir ve insanlarla ilişkide temel beceridir. Kişinin karşısındaki bireylerin duygu ve düşüncelerini sözlü veya sözsüz iletişimle anlayabilme, gerek duyulan kişilere duygusal anlamda destek olabilme ve başkalarının duyguları ve davranışları arasındaki bağlantıyı kurabilme becerisi olarak ifade edilen empati, bir insanın kendisini karşısındakinin yerine koyarak onun duygularını ve düşüncelerini doğru olarak algılamasıdır.

Kişi, karşısındakinin rolüne girerek empati kurulduğunda o kişinin rolünde kısa bir süre kalmalı daha sonra bu rolden çıkarak kendi yerine geçebilmelidir. Aksi halde empati kurmuş sayılmaz. Empati kurmuş sayılması için karşıdaki kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlamak gereklidir. Karşıdakinin yalnızca duygularını anlamış olmak yeterli değildir. Empati kuran kişinin zihninde oluşan empatik anlayışın karşıdaki kişiye iletilmesi davranışıdır. Karşıdaki kişinin duyguları ve düşünceleri tam olarak anlaşılsa bile anlaşıldığı ona ifade edilmezse empati kurma süreci tamamlamış sayılmaz (Dökmen, 2000).

Đlişkisel Yönetim; kişinin açık ve ikna edici bir şekilde iletişim kurabilmesi, sorunları çözebilmesi ve çevresiyle güçlü bağlar kurabilmesidir. Bu yetenek aslında duygusal zekanın ilk dört özelliğinin bir sonucudur. Sosyal yetenekler kişinin diğer

kişilerin duygularının farkında olmasını, diğerlerinin duygularını yönetebilmesini ve bu sayede sorunsuz olarak diğerleriyle geçinebilmesini sağlar. Đlişkilerde duyguları iyi idare etmek, sosyal durumları ve ilişki ağlarını doğru algılamak; pürüzsüz etkileşim içinde olmak; bu becerilerle ikna ve liderlik etmek, anlaşmazlıklarda uzlaşma ve çözüm sağlamak, işbirliği ve ekip çalışması gibi hususlar ilişkisel yönetim içinde kullanılmaktadır. Bunlar, kişinin geliştireceği DZ becerileri arasında, başarı ve yaşamdan doyum sağlama duygusuna en büyük katkıyı oluşturacak olan başkalarıyla geçinebilme becerisidir.

Goleman’ın Duygusal Zeka Modelinin Ölçümü

Duygusal Yeterlilik Envanteri (Emotional Competence Inventory- ECI) karma modeller arasında yer alan ve ölçüm araçları Boyatzis ve Goleman tarafından geliştirilen ölçeklerden biridir. Kuzey Amerika ve Đngiltere’de yaklaşık 6000 kişi ile yapılan Duygusal Yeterlilik Envanterinin iki sürümü vardır. Bunlardan birisi “self- report” olarak adlandırılan, kendini değerlendirmede (Stys ve Brown, 2004). Yedi dereceli Likert cetveli kullanılmış birinci sürüm, diğeri 360 derece değerlendirme, soru sayısı azaltılarak 4 boyut 20 alt yetenekten oluşan sorulara 6 dereceli Likert cetveliyle uygulanmış ikinci sürümüdür. Bu testin, özellikle insan kaynakları yönetiminde popüler olmasının nedeni, çok sayıda araştırmacı tarafından bilimsel amaçlı ve işletmeler tarafından danışmanlık hizmetleri ölçümlerinde tercih edilmesidir (Berrocal ve Extremera, 2006; Kerr vd, 2006; Boyatzis, vd, 2000).