Çalışma Yaşamı Kalitesinin Boyutları

ÇYK kavramında genel olarak üç temel boyut akla gelmektedir. Bunlar; sağlık riski oluşturmayan güvenli bir iş ortamı olarak “iş sağlığı ve güvenliği”, haftalık çalışma saati, fazla mesai, izin politikaları olarak “uygun çalışma saatleri” ve asgari ücret, zam, primler vb. ödemeler olarak “ücret politikası”dır. Ancak Walton (1975) Çalışma Yaşam Kalitesinin Ölçütleri isimli çalışmasında çalışma yaşamında kalite anlayışı ile ilgili olarak sekiz boyut belirlemiş ve ÇYK’yi bu çerçevede daha kapsamlı olarak incelemiştir.

Walton’un ÇYK boyutlarına ilişkin belirlediği bu etmenler çalışanların, işin kendisi, işyeri ve yönetimsel uygulamalar karşısındaki algılama, doyum ve genel yaşama yansıtma durumlarını ortaya koymaktadır. Sekiz temel bölümden oluşan Walton’un ÇYK Boyutlarını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür (Kandasamy ve Ancheri, 2009; Rose vd., 2006a; Rose vd., 2006b; Timossi vd,. 2008);

Yeterli ve Adil Ücret; Gelirin çalışanın sosyal yaşamı açısından yeterliliğini

sağlamak, aynı işte diğer çalışanlarla birlikte adaletli ücret politikasının uygulanıp uygulanmadığı ilgili değerlendirmeleri kapsar. Đşyerinde yapılan işin karşılığında yapılan ödemelerin yeterlilik standartlarını karşılayıp karşılayamadığı ve bunun adil olup olmadığı, kime, nasıl, ne zaman, ne amaçla ve şekillerde, ne kadar ücret ödeneceği ÇYK açısından önemlidir. Bu amaca ulaşıldığında ya da ulaşılamadığında temel olarak ÇYK etkilenecektir. Çalışanın, yetersiz ve adaletsiz ücret uygulanmasının yapıldığına dair en küçük bir şüphesinin olmaması gerekmektedir.

Güvenli ve Sağlıklı Çalışma Koşulları; Güvenli ve sağlıklı bir çalışma

ortamında işgörenin fiziksel sağlığını tehlikeye sokacak tehlikelerinin olup olmaması ve iş güvencesinin sağlanıp sağlanmamasıyla ilgili durumları içerir. Uygun çalışma saatleri, hastalık ve yaralanma riskini azaltan fiziksel çalışma koşulları tüm çalışanlar için önem taşımaktadır. Özellikle, belirli bir yaşın altında (ya da üzerinde) insanların güvenliği için işin potansiyel risk taşıması durumunda yaş limitleri ilgili yapılması gereken düzenlemeler ÇYK’yi yükseltebilmektedir. Bu çerçevede koruyucu sağlık hizmetleri, sendikal faaliyetler ve işverenlerin bu konuya yaklaşımları ÇYK’nin giderek iyileştirilmesine katkı sağlamaktadır.

Tablo 3.1. Walton’un Çalışma Yaşamı Kalitesinin Boyutları 1. Yeterli ve Adil Ücret

Yeterli Gelir
Adil Ücret

5. Örgüt Đçinde Sosyal Bütünleşme
Önyargılardan Uzaklık

Eşitlik
Hareketlilik

Destekleyici Grup Çalışması
Topluluk Bilinci

Kişilerarası Açıklık 2. Güvenli ve Sağlıklı Çalışma

Koşulları

Fiziksel Koşullar
Sendikal Faaliyetler
Đş Yükü

Çalışma Saati

6. Organizasyonda Yasal Haklar
Gizlilik

Đfade Özgürlüğü
Adalet

Hukuksal Eşitlik 3. Đnsan Kapasitesinin Geliştirilmesi

Fırsatları
Özerklik

Çok Yönlü Beceriler
Bilgi ve Bakış Açısı
Tüm Görevler
Planlama

7. Đş ve Toplam Yaşam Alanı
Çalışma Saatleri,

Kariyer Beklentileri

Sürekli Taşınmasını Gerektirmeyen Terfi Olanakları

Ailesi ve Arkadaşlarına Zaman Ayırması

4. Sürekli Gelişim ve Güvenlik Đçin Geleceğe Yönelik Fırsatlar

Gelişim

Yeni Becerilerin Uygulanması
Terfi Olanakları

Ücret Güvenliği

8. Đş Yaşamının Sosyal Đlişkisi
Yararlı Sosyal Roller
Zararlı Sosyal Etkileri

Kaynak: Walton (1975)

Đnsan Kapasitesinin Geliştirilmesi Fırsatları; Çalışma yaşamında özerklik

ve bireysel denetimin sağlanması ve bunun sonucunda bireysel kapasitenin geliştirilmesine yönelik olanakların sunulması gerekir. Çalışanın çok çeşitli becerilerini kullanabileceği, tüm iş sürecini kavrayabilecek ve süreç hakkında anlamlı bilgi ve görüşe sahip olabilecek olanaklarının olması, çalışana işlevsel olarak tüm süreç hakkında bilgi verme, işin benimsetilmesi ya da işten ayrılmayı, işle ilgili planlamayı içermektedir. Çalışma ortamının çalışanların özgüven ve saygınlıklarını destekleyici eylemler geliştirilmesi başta olmak üzere bu tür olanakların yaratılması ÇYK düzeyinin belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır.

Sürekli Gelişim ve Güvenlik Đçin Geleceğe Yönelik Fırsatlar; Đşin, bireyin

yeteneklerinin kullanılması, yeni becerilerin uygulanması ve ücret güvencesi gibi faktörleri kapsayarak işle ilgili fırsatlardan çok kişisel gelişimine olanak sağlamasıdır. Boyut, öncelikle kişisel gelişim olanakları üzerine odaklanmaktadır. Bu durumlar dikkate alındığında çalışanın kişisel gelişimini sağlamada olanakların sunulması

gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Çünkü kişisel gelişim ÇYK açısından etkileyici bir faktör olarak değerlendirilmektedir. Kişisel gelişim amaçlı yapılan çalışmalar hem bireyin bilgi, beceri ve yeteneklerinin arttırılmasına neden olmakta hem de kişisel çatışmalardan uzak kalarak, işyerinde iş dışı işlerle uğraşabilecek boş zamanın oluşmamasına katkı sağlayabilmektedir.

Örgüt Đçinde Sosyal Bütünleşme; Đşgörenin kendini örgüt içinde takımın bir

parçası olarak görebilmesi sosyal bütünleşmenin önemli bir unsurdur. Örgüt içinde önyargılardan uzak destekleyici grup çalışması, iş ortamında şeffaflık, topluluk bilincinin yerleşmesi ve kişilerarası açıklık gibi çalışana özgü niteliklerin oluşması ÇYK açısından örgütsel düzeyde iyi bir iş ortamı yaratabilecek unsurladır. Örgüt içinde oluşan sosyal bütünleşme çalışanın kişisel kimlik ve kendine olan saygısının artmasına da katkı sağlayabilmektedir.

Organizasyonda Yasal Haklar; Đşyerinde kişinin özeline saygı gösterme

diğer bir deyişle özel yaşama ilişkin bilgi ve değerlerin gizlilik içinde olması kişiye olan saygı ve güvenin bir göstergesidir. Đşgörenlerin, yönetimin ya da iş arkadaşlarının baskısı altında olmadan fikirlerini açıkça ifade edebilmeleri, örgüt içinde tüm çalışanlara eşit davranılması ÇYK açısından önemlidir. Gerek yasal haklar gerekse örgütsel uygulamalardan doğan hakların tüm çalışanları kapsayacak adil bir şekilde verilmesi örgütsel başarı için temel unsurlardan birisidir. Yöneticinin işgörenlere karşı etik ve adaletli davranışları örgütsel düzeyde de ÇYK’yi etkiler.

Đş ve Toplam Yaşam Alanı; Bu boyut, bireyin toplam yaşam alanı içinde

çalışma yaşamının yüklediği rolleri kapsamaktadır. ÇYK açısından işgörenin çalışma saatlerinin sınırları, düzenliliği, mesai konusunun sürekliliği ve parasal karşılığı genel yaşamı da etkilemektedir. Buna bağlı olarak kariyer istek ve beklentileri ile bunun gerçekleşmesi için coğrafi olarak yer değiştirme ve sürekli seyahat ÇYK kalitesine etki eden diğer etkenlerdendir. Kişinin çalışma yaşamı rolü ile genel yaşamındaki diğer rolleri arasında bir denge olmalıdır. Çünkü aile ve arkadaşlarına ayrılan zaman yeterli düzeyde olmadığı sürece diğer etkenlerin ÇYK’ye etkisi bir süre sonra önemini kaybedebilmektedir.

Đş Yaşamının Sosyal Đlişkisi; Đş yaşamının gerekleri sonucu sosyal ilişkilere

anlayışının algılanış düzeyi ile ilgili olarak değişmektedir. Örneğin, ürün, atık yönetimi, satış ve pazarlama teknikleri, istihdam uygulamaları, gelişmemiş ülkelerle olan ilişkiler, ahlaki tutum ve politik kampanyalara katılım gibi konularda örgütün sosyal değerlerinin işgören tarafından ne şekilde algılandığı, yorumlandığı ve değerlendirildiği, ÇYK’ne etki edebilecek yararlı roller ya da zararlı etkiler olarak görülebilmektedir.