Gerdâniye Zengüle

XIII. yüzyılda USKE’da ve XIV. yüzyılda ŞDT’da Gerdâniye Zengüle terkîbine yer verilmemiştir.

XV. yüzyılda Gerdâniye Zengüle terkîbi sadece AHKE’da bulunmaktadır. Gerdâniye Zengüle, Abdullahoğlu Hızır’ın “Garîb Terkîbler” adını verdiği terkîbler arasında yüzsekizinci sırada yer almış ve şöyle açıklanmıştır: “Gerdâniyye-i Zengüle

oldur kim Gerdâniyye âğâz ide temâm çıkâ Zengüle göstere karâr ide.” (Özçimi,

1989: 214)

Abdullahoğlu Hızır “Garîb Terkîbler” adını verdiği terkîbleri açıklarken, bunların bir makâmla bir âvâzeden oluştuklarını belirtmiştir. Gerdâniye Zengüle terkîbi de Gerdâniye âvâzesine Zengüle makâmının eklenmesi ile oluşmuştur.

2.59. Geveşt

XIII. yüzyılda USKE ve USŞ’de Geveşt, altı âvâze arasında birinci olarak verilmiştir. Perdeleri Ebced nota yazısı simgeleri ile aşağıdaki gibidir: (Uygun, 1999: 221 Arslan, 2007: 87)

A C V H Y YB YC YV YH C T C C C B T C

Urmiyeli’ye göre Geveşt Âvâzesi Perdeleri

XIV. yüzyılda ŞDT’da Geveşt âvâzesine yer verilmemiştir.

XV. yüzyılda Maragalı, eserlerinde altı âvâze arasında Geveşt âvâzesini dördüncü olarak vermiştir. Perdeleri Urmiyeli’nin verdiği perdelerle aynıdır. (Bardakçı, 1986: 69)

AŞEM’de Geveşt, altı âvâze arasında birinci olarak verilmiştir. Ancak başka açıklama yapılmamıştır. (Kamiloğlu, 2007: 178)

KYRM’de Geveşt, yedi âvâze arasında birinci sırada verilmiştir. Ancak bu edvârda da başka bir açıklama yapılmamıştır. (Demir, 1985: 46; Doğrusöz, 1997: 20)

KE’da Geveşt, yedi âvâze arasında birinci olarak ve “Güvâşet” adıyla verilmiştir. Perdeleri hakkında yeterli açıklama yapılmazken, Isfahân ve Rehâvî makâmlarının Güvâşet âvâzesi ile alakalı olduğu belirtilerek, dizilerinin yakınlığı hakkında bilgi vermiştir. (Cevher, 2004a: 10, 34)

RP’de Geveşt, altı âvâze arasında birinci sırada “Güvâşt” adıyla verilmiştir. Ancak yine başka bir açıklama yapılmamıştır. (Cevher, 2004b: 11)

BDM’de Geveşt, yedi âvâze arasında birinci olarak verilmiştir. Yine sözel bir açıklama yapılmamıştır. (Ceyhan, 1997: 727)

AHKE’da Geveşt, yedi âvâze arasında birinci olarak ve “Güvâşt” adıyla verilmiştir. Abdullahoğlu Hızır da Geveşt âvâzesini tek başına tanımlamamıştır. “Garîb Terkîbler” arasında makâmlarla birleştirerek oniki terkîb tanımlamıştır. (Özçimi, 1989: 54)

ŞFMM’da Geveşt, altı âvâze arasında birinci olarak verilmiştir. Şirvanlı, eserinde makâmların etkileri ve icra edileceği vakitler bölümünde, Geveşt âvâzesine de geniş yer vermiş ancak perdeleri hakkında herhangi bir bilgiye yer vermemiştir.( Akdoğan, 1996: 225)

K’da Geveşt, yine yedi âvâze arasında birinci olarak verilmiştir. Güvâşt adıyla verilen âvâze için herhangi bir açıklama yapılmamıştır. (Cevher, 2009: 4)

LF’de Geveşt, hem eski hem de yeni bilginlere göre birinci olarak verilmiştir. Ladikli, Geveşt âvâzesi için dokuz perde tanımlamıştır. Bu perdeler Ebced nota yazısı simgeleri ile aşağıdaki gibidir:

A C V H Y YB YC YV YH C T C C C B T C

Bu perdeleri günümüz nota yazısına aşağıdaki gibi aktarabiliriz:

LF’ye göre Geveşt Âvâzesi Perdeleri

Ladikli’nin verdiği bu dizinin Urmiyeli’nin verdiği dizi ile aynı olduğu dikkati çekmektedir. Ladikli bu bilgilerine, Geveşt âvâzesinin seyrine pest taraftan “H” perdesinden başlanılması gerektiğini de eklemiştir. (Tekin, 1999: 157, 160)

LZE’da da Geveşt, yedi âvâze arasında birinci olarak verilmiştir. Tanımlanan Geveşt âvâzesi dizisi ise LF’de tanımlanan dizi ile aynıdır. (Dalkıran, 1983: 13, 49)

BAMU’de Geveşt, altı âvâze arasında dördüncü olarak Gevâşt adıyla verilmiştir. Dokuz perdeden oluşan bir dizi tanımlanmıştır. Bu dizinin perdeleri Urmiyeli ve Ladikli’nin verdiği Geveşt âvâzesi perdeleri ile aynıdır. Bu dizi, Bükeoğlu Alişâh’a göre Irâk dörtlüsü ve Zîrefkend-i Büzürg beşlisinin birleşiminden meydana gelmiştir. (Çakır, 1999: 39, 132, 167)

Bükeoğlu Alişâh ayrıca Gevaşt âvâzesi adıyla Bakiyesiz bir dizi daha tanımlamıştır. Bu dizinin perdeleri, Ebced nota yazısı simgeleriyle aşağıdaki gibi verilmiştir: (Çakır, 1999: 184)

A C V H Y YC YV YH C T C C T T C

Bükeoğlu Alişâh’a göre Gevâşt Âvâzesi Perdeleri

Bu dizi de Irâk dörtlüsü ve Muhâlifek beşlisinin birleşmesinden meydana gelmiştir.

SEM’da Geveşt, yedi âvâze arasında birinci olarak ve “Güvaşt” adıyla verilmiştir. Seydi Güvâşt âvâzesini şöyle açıklamıştır:

“Mehattu mahreci Sigâh evidur Var ara okı sâz içre bunı gör

Sigâh âğâz idüb otursa Sigâh

Fehm it kim Güvâşt’e budurur râh” (Arısoy, 1988: 112, 113)

KRM’de Geveşt, yedi âvâze arasında birinci olarak Gevâşt adıyla verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “…pest Hüseynî ile ile Rehâvîyi cem idüb adı Gevâşt komuştur.” Kadıoğlu bu tanımının yanı sıra, sazlar üzerinde makâmları anlattığı bölümde, Gevaşt âvâzesinin Hüseynî gibi seyredip, Dügâh perdesinde karar verdiğini belirtmiştir. (Tezel, 1996: 31)

XIII. yüzyıldan itibaren edvârlarda yerini alan Geveşt âvâzesi, Güvâşet, Güvâşt, Gevâşt adlarıyla verilmiştir. Urmiyeli’den sonra XV. yüzyılda Maragalı, Ladikli ve Bükeoğlu Alişâh da Urmiyeli ile aynı görüşü paylaşarak, dokuz perdeden oluşan aynı diziyi vermişlerdir. Bu dizi Irâk dörtlüsü (Ladikli’ye göre Hicâzî dörtlüsü) ve Zîrefkend-i Büzürg beşlisinden meydana gelmiştir. Bükeoğlu Alişâh’ın tanımladığı bir diğer dizi de “C+B” aralığının bir perde çıkarılarak tanini aralığına dönüştürülmesiyle bakiyesiz olarak tanımlanan, Irâk dörtlüsü ve Muhâlifek beşlisinden meydana gelen dizidir. Diğer kuramcılar âvâzeler arasında sınıflandırdıkları Geveşt’in perdeleriyle ilgili herhangi bir açıklamaya yer vermedikleri için bu konuda yorum yapamıyoruz. XV. yüzyıl sonunda ise Kadıoğlu, sözel bir tanımla Geveşt âvâzesi seyrine Hüseynî başlanılıp, Dügâh perdesinde karar

verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Geveşt âvâzesinin karar perdesiyle ilgili kuramcıların farklı görüşte olduğu da dikkati çekmektedir. Kimi kuramcılar karar perdesini Dügâh, kimileri ise Segâh perdesi olarak belirtmişlerdir.

Hatırlanacağı gibi, XV. yüzyılda kuramcılar, âvâzeleri makamlarla birleştirerek, yeni terkîbler meydana getirmişlerdir. Özellikle Abdullahoğlu Hızır’ın “Garîb Terkîbler” adını verdiği terkîbler arasında Geveşt terkîbleri de bulunmaktadır. Bu terkîbler oniki adettir ve adları aşağıdaki gibidir:

1. Geveşt Bûselik 2. Geveşt Büzürg 3. Geveşt Hicâz 4. Geveşt Hüseynî 5. Geveşt Irâk 6. Geveşt Isfahân 7. Geveşt Kûçek 8. Geveşt Nevâ 9. Geveşt Râst 10. Geveşt Rehâvî 11. Geveşt Uşşâk 12. Geveşt Zengüle 2.60. Geveşt Bûselik

XIII. yüzyılda USKE’da ve XIV. yüzyılda ŞDT’da Geveşt Bûselik terkîbine yer verilmemiştir.

XV. yüzyılda Geveşt Bûselik terkîbi sadece AHKE’da bulunmaktadır. Geveşt Bûselik, Abdullahoğlu Hızır’ın “Garîb Terkîbler” adını verdiği terkîbler arasında yüzotuzüçüncü sırada yer almış ve şöyle açıklanmıştır: “Güvâşt-ı Bûselik oldur kim

Sigâhde Güvâşt âğâz ide ine Nerm Hüseynîde Bûselik karâr ide.” (Özçimi, 1989:

216)

Abdullahoğlu Hızır “Garîb Terkîbler” adını verdiği terkîbleri açıklarken, bunların bir makâmla bir âvâzeden oluştuklarını belirtmiştir. Geveşt Bûselik terkîbi de Geveşt âvâzesine Bûselik makâmının eklenmesi ile oluşmuştur.