Beste Isfahân

XIII. yüzyılda USKE’da ve XIV. yüzyılda ŞDT’da Beste Isfahân makâmına yer verilmemiştir.

XV. yüzyılda Maragalı eserlerinde de Beste Isfahân makâmına ilişkin herhangi bir bilgiye ulaşamıyoruz.

AŞEM’de Beste Isfahân, ellidokuz terkîb arasında dördüncü olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “Beste-i İsfehân oldur ki İsfehân başlana ve Sigâh karâr ide.” (Kamiloğlu, 2007: 167)

KYRM’de Beste Isfahân, ellialtı terkîb arasında dördüncü olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “Beste Isfahân oldur kim Isfahân âğâze ide, ine tamam Segâh

evinde karâr ede.” (Demir, 1985: 58)

KE’da Beste Isfahân, ellisekiz terkîb arasında dördüncü olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “Beste Isfehân oldur ki Isfehân âğâz ide ine Râst evinde karâr

RP’de Beste Isfahân, elli terkîb arasında dördüncü olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “Beste Isfehân oldur ki Isfehân âğâz ide Sigâh karâr ide.” (Cevher, 2004b: 16, 38)

BDM’de Beste Isfahân, ellidört terkîb arasında dördüncü olarak verilmiş ve şu dörtlükle açıklanmıştır:

“Sipâhân’dan âğâz idüben Se-gâh Karâr itse bilgil i hüsn ile şâh Ana Beste-i Isfahân didiler

Anun âşıkını cehân didiler” (Ceyhan, 1997: 730)

AHKE’da Beste Isfahân, ellidokuz terkîb arasında dördüncü olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “ Beste Isfahân oldur kim Isfahân âğaz ide ine Nerm Hüseynî

evinde karâr ide.” Bu ifadede Nerm Hüseynî olarak verilen perde Kitâbü’l Edvâr’ın

Konya nüshasında Segâh perdesi olarak geçtiği belirtilmiştir. (Özçimi, 1989: 205) ŞFMM’da Beste Isfahân terkîbine yer verilmemiştir.

K’da Beste Isfahân, ellidört terkîb arasında dördüncü olarak verilmiştir. Beste Isfahân için verilen tanım BDM ile aynıdır. (Cevher, 2009: 8)

LF, LZE ve BAMU’de Beste Isfahân terkîbine yer verilmemiştir.

SEM’da Beste Isfahân, ellisekiz terkîb arasında yine dördüncü terkîb olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır:

“ Ger âğâz eylesen sen Isfahândan

Karâr itsen Sigâh evinde andan” (Arısoy, 1988: 126)

KRM’de Beste Isfahân, kırksekiz terkîb arasında kırkdördüncü olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “… Beste Isfahân tamâm âğâz idüb Irâk karâr

idersin…” (Tezel, 1996: 49)

XV. yüzyılda ilk olarak Ahmedoğlu Şükrullah Edvârı’nda açıklanmaya başlanılan Beste Isfahân makâmı, yüzyıl sonuna kadar Şirvanlı, Ladikli ve Bükeoğlu Alişâh dışında tüm kuramcıların eserlerinde yerini almış ve tanımlanmıştır. Terkîbler arasında sınıflandırılan Beste Isfahân, seyrine Isfahân dizisi ile başlar ve Segâh perdesinde karar verir. XV. yüzyılın tüm kuramcılarının aynı görüşü paylaştığı

dikkati çekmektedir. Sadece KE’da karar perdesinin Râst perdesi olduğu belirtilmiştir.

2.15. Bestenigâr

XIII. yüzyılda USKE’da ve XIV. yüzyılda ŞDT’da Bestenigâr makâmına yer verilmemiştir.

XV. yüzyılda Bestenigâr, Maragalı’da yirmidört şûbeden biri olarak verilmiştir. Bestenigâr şûbesini incelemeden evvel, XIII. yüzyılda Urmiyeli’den XV. yüzyıl sonlarına kadar süregelen şûbe tanımını hatırlamak gerekir. Urmiyeli ve bu konuda aynı görüşü paylaşan Maragalı, dört perde üzerinde karar veren makâmları göz önünde tutarak, dört ana perdeye şûbe adını vermişlerdir.

1. Yegâh 2. Dügâh 3. Segâh 4. Çargâh

Şûbeler, ana makâm, âvâze ve terkîblerin dışında kalan ufak ses dizileridir. Bu nedenle bir tamlık göstermezler. Âvâzelere göre daha noksan bir yapıya sahiptirler. Makâmlara eklenerek onların zenginleşmesini sağlarlar veya bir başka makâm oluşturmalarına yardımcı olurlar. Makâmların seyirlerine göre başlangıç ve karar seslerine uyularak düzenlenmişlerdir. (Kutluğ, 2000: 43)

Maragalı yukarıda belirttiğimiz dört ana unsurdan sonra yirmidört şûbe tanımlamıştır. Bu yirmidört şûbe arasında yirmidördüncü olarak adı geçen Bestenigâr şûbesini, dört perdeden oluşan bir üçlü aralık olarak tanımlamıştır. Ebced nota yazısı simgeleriyle de perdelerini aşağıdaki gibi vermiştir: (Bardakçı, 1986: 77)

A C h V

C C B

Bu perdeleri günümüz nota yazısına aktaracak olursak;

XV. yüzyıl başında üçlü aralıktan oluşan bir şûbe olarak tanımlanan Bestenigâr, daha sonraki kuramcılar tarafından terkîbler arasında sınıflandırılmıştır.

AŞEM’de ellidokuz terkîb arasında Bestenigâr birinci olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “Bestenigâr oldur ki Râst başlana, Çehargâh karâr ide.” (Kamiloğlu, 2007: 167)

KYRM’de Bestenigâr, ellialtı terkîb arasında birinci olarak verilmiş ve şöyle tanımlanmıştır: “Gerdâniye âğâze ede, Çargâh yüzünden Segâh karâr ede.” (Demir, 1985: 58)

KE’da Bestenigâr, ellisekiz terkîb arasında yine birinci olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “Gerdânide âğâz ide Çargâh yüzinden Segâh karâr ide.” (Cevher, 2004a: 12, 47)

RP’de Bestenigâr, elli terkîb arasında ikinci olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “Bestenigâr oldur ki Çargâh âğâz ide Zengüle göstere Segâh karâr ide

bir dürlü dahi Bestenigâr oldur ki Râst âğâz ide Çargâh karâr ide.” (Cevher, 2004b:

16,38)

KE’da Bestenigâr, terkîbinin seyrine Gerdâniye perdesi ile başlanıldığı ve Çargâh perdesi üzerinden Segâh karar verildiğini belirtmiştir. RP ise iki türlü seyirden söz etmiştir. Birincisinde Çargâh perdesi ile başlayıp Zengüle gösterdikten sonra Segâh perdesinde karar verildiğini, ikinci türünde ise Râst perdesi ile başlayıp Çargâh perdesinde karar verildiğini belirtmiştir.

BDM’de ellidört terkîb arasında Bestenigâr birinci olarak verilmiş ve şu dörtlükle açıklanmıştır:

“ Ki Beste-nigâr ol ki âgâz ide Dutup Râst’ı çog eger az ide İne Çâr-gâh’a karâr eyleye

İşidenleri zâr zâr eyleye” (Ceyhan, 1997: 730)

AHKE’da Bestenigâr, ellidokuz terkîb arasında birinci olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “Isfahân âgâze ide, ine Çargâh yüzinden Sigâh karâr ide.” (Özçimi, 1989: 205)

ŞFMM’da Bestenigâr, yirmidört şûbe arasında yirmibirinci olarak verilmiştir. Ancak başka bir açıklama yapılmamıştır. (Akdoğan, 1996: 226)

K’da ellidört terkîb arasında Bestenigâr birinci olarak verilmiştir. Bu terkîb için yapılan açıklama, BDM ile aynıdır. (Cevher, 2009: 7)

LF’de Bestenigâr, yirmidört şûbe arasında yirmibirinci olarak verilmiştir. Üç aralığı kapsayan dört perdeden oluştuğu belirtilmiştir. Ladikli’nin verdiği bu perdeler Maragalı’nın verdiği perdelerle aynıdır. Ladikli ayrıca, eski bilginlerin şûbe olarak sınıflandırdığı Bestenigâr’ı, yeni bilginlerin terkîbler arasında sınıflandırdıklarını da bildirmiştir. (Tekin, 1999: 171, 194)

LZE’da Bestenigâr, otuzüç terkîb arasında onsekizinci olarak verilmiştir. Ladikli’nin bu eserinde Bestenigâr terkîbi için verilen perdeler, LF’de verilen perdelerle aynıdır. (Dalkıran, 1983: 61)

BAMU’de Bestenigâr, yirmidört şûbe içinde ondokuzuncu olarak verilmiştir. Bestenigâr için tanımladığı perdeler Maragalı ve Ladikli ile aynıdır. (Çakır, 1999: 140)

SEM’da ellisekiz terkîb içinde birinci sırada yer verilen Bestenigâr terkibi şu beyitle açıklanmıştır:

“Ser âgâz eyle Gerdânide evinden

Hâzer it bang-i maklûbun rivirden Heman tagyir-i bu’d it aşağa inde

Karâr eyle Sigâh Çargâh evinde” (Arısoy, 1988: 124)

KRM’de Bestenigâr, kırksekiz terkîb içinde sonuncu olarak verilmiş ve şöyle açıklanmıştır: “Tiz Râst hânesinde âgâz idüb Çargâh hânesinde karâr idersin.” ( Tezel, 1996: 43)

XIII. yüzyıl ve XIV. yüzyıl eserlerinde adına rastlamadığımız Bestenigâr makâmı, XV. yüzyılda Maragalı ile adından söz ettirmeye başlamıştır. Maragalı’nın şûbeler arasında sınıflandırdığı Bestenigâr, Ahmedoğlu Şükrullah ile terkîbler arasında yerini almaya başlamıştır. Maragalı’nın verdiği dört perde XV. yüzyıl sonuna kadar aynı görüşle devam etmiş, sözel seyir tanımlarının bir kısmında makâmın, seyrine Râst perdesi ile başladığı ve Çargâh perdesinde karar verdiği belirtilmiştir. Ladikli’nin verdiği dört perde üzerinde makâmın başlangıcının tizden olması gerektiğini belirtmesi, Kırşehirli’nin sözel tanımda “Gerdaniye âğâz ide.” düşüncesiyle de örtüşmektedir. Bu görüş KE ve SEM ‘da da desteklenmiştir. XV.

yüzyıl kuramcılarından farklı bir görüş de, seyre başlangıç konusunda Abdullahoğlu Hızır’a aittir. Ancak Seyre Isfahân ile başlanılması düşüncesi, kendisinden sonra benimsenmemiştir. XV. yüzyıl sonuna kadar seyre başlangıç, Gerdâniye perdesinin yanı sıra bazı kuramcılar tarafından Çargâh perdesi olarak da kabul edilmiştir. Kararın ise yine kimi kuramcılar tarafından Çargâh, kimi kuramcılar tarafından da Segâh perdesi olduğu belirtilmiştir.