• Sonuç bulunamadı

Serbest Bölge ve İşletmelerinin Temel Sorunları Üzerine Bir Araştırma

5. Genel Değerlendirme ve Sonuç

Kıbrıs’ın coğrafik konumu itibariyle KKTC’de kurulan MSLB özellikle İslami ülkeler olmak üzere Asya, Afrika ve Avrupa ülkeleri için potansiyel olarak ekonomik ve ticari merkez olma niteliği taşımaktadır. KKTC’nin tanınmamış bir ülke olmasına rağmen MSLB’nin uluslararası örgüt W.E.P.Z.A’ya (World Export Processing Zone Association) üye olması, gelişimi ve başarısı açısından olumlu bir yönü temsil etmektedir (Sancarlı, 1997: 12-13). Ayrıca, MSLB’nin sahip olduğu büyüklük diğer bir olumlu unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki, MSLB alan büyüklüğü itibariyle Trabzon Serbest Bölgesi’nin yaklaşık 10 katı, Antalya Serbest Bölgesi ve Mersin Serbest Liman ve Bölgesi’nin sırasıyla yaklaşık %89 ve %63’ü kadardır (Sancarlı, 1997:34). Ancak, KKTC ve MSLB’ye özgü sorunlar nedeniyle MSLB ülkenin ekonomik kalkınmasına, istihdama, yabancı sermayeyi ülkeye çekmeye, döviz girdilerini artırmaya, üniversite ve endüstri arasında teknolojik bilgi alış verişini ve araştırmaları geliştirmeye öngörüldüğü gibi katkı koyamamıştır. MSLB’yi olumsuz etkileyen sorunları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

hKüçük ada ekonomisine sahip olan KKTC’de dinamik olmayan iç piyasa koşulları,

hUluslararası siyasi tanınmamışlıktan dolayı KKTC’ye doğrudan hava ve deniz ulaşımının olmaması,

hMSLB’ye yönelik düzenli gemi trafiği olmamasının ulaşım maliyetini artırması ve rekabet avantajını olumsuz etkilemesi,

hMevcut mevzuatın MSLB gereksinimlerini karşılayamayacak duruma gelmesi ve özellikle yabancı yatırımcıların cesaretini kırıcı nitelik taşıması,

hMSLB’de istihdam edilebilecek düzeyde yeterli vasıflı işgücü bulunmaması ve güçlü sendikal yapının işveren aleyhine gelişmesi,

hUluslararası tanınmamış statüsünden dolayı ekonomik ve politik organizasyonlara üye olamamanın KKTC’den ihracatı güçleştirmesi,

h MSLB karar ve planlarının Maliye Bakanlığı kanalıyla politik iradeye bağlı olması,

hFiziksel altyapı eksikliği ve teknik teçhizatın günün gerektirdiği teknolojik yapıda olmaması,

h MSLB’nin yetersiz sermaye ve kapasiteye sahip olması, hYabancı sermayeyi çekmeye yönelik yetersiz teşvik politikası, hSerbest bölgelere yönelik halkın bilinçlendirilmemesi,

h Alt ve üst yapı problemlerinin çözümü için MSLB’nin herhangi bir fonu bulunmaması,

hYabancı sermayeyi MSLB’ye çekmek için gerekli unsurları teşkil eden sosyal, siyasi ve ekonomik denge, dış ekonomik bağlantılar ve imkanlar, işçi maliyetleri ve işçi hakları, nakliye ücretleri ile fiziki ve idari alt yapının olumsuz olması. Yukarıda belirtilen temel sorunlar nedeniyle MSLB’de faaliyet gösteren işletmeler AB’ye üye olmanın gerekliliğini savunurken kendileri açısından olumsuz etkiler yapacağına inanmaktadırlar. Şöyle ki, KKTC’nin AB üyeliği durumunda yabancı şirketlerin ülkede etkin hale geleceği ve işletmelerinin bu şirketler ile rekabet edemiyeceklerinin üzerinde durulmaktadır.

MSLB’nin etkinliğini artırmaya yönelik olarak kısaca alt ve üst yapı eksikliklerinin süratle giderilerek çağdaş teknolojiyle donatılması, sermaye ve kapasitesinin artırılması, yabancı sermayeyi teşvik edecek şekilde mevzuatın değiştirilmesi, MSLB’nin özerk veya özel hale getirilmesi, finansal problemlerin çözümüne yönelik fon oluşturulması ve/veya leasing (finansal kiralama) alternatifi ve yap-işlet, yap-işlet-devret modellerinin gündeme getirilmesi gerekmektedir.

Kaynakça

Alacaklıoğlu, A. S. (1998), Sorularla Serbest Bölgeler, İşletmeler ve Mevzuat. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayını.

Alpar, C. (1985), Dünya’da ve Türkiye’de Serbest Bölgeler. Ankara: Dost Yayınları. Bağrıaçık, A. (1999), Türkiye’de Belgelerle Uygulamalı Serbest Bölgeler ve Avantajları. İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi.

Bayar, G. (2004), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisinin Durumu ve Kalkınma

Önerileri. T.C Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, http://www.dtm.gov.tr/ead/

DTDERGI/ OCAK2003/kktc.htm, Erişim Tarihi: 3.12.2004.

Bolin, R. L. (2004), “Why Export Processing Zones Are Necessary”, World Economic

Processing Zones Association. http://www.wepza.org/ Erişim Tarihi: 23.11.2004.

Civan, N. (2003), Ekonomik Kalkınma Modeli Olarak Serbest Bölge Olgusu. Ocak 2003, İstanbul.

DPÖ (2002), Yatırımcılar İçin Yatırım ve Teşvik Rehberi. Lefkoşa: KKTC Başbakanlık Devlet Planlama Örgütü İzleme ve Koordinasyon Dairesi.

DPÖ (2003), Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 2002. Lefkoşa: KKTC Başbakanlık Devlet Planlama Örgütü İzleme ve Koordinasyon Dairesi.

Erdoğan, E. (1985), Serbest Bölgeler ve Türkiye’de Bir Model Denemesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.

Erkan, H. & Tatlidil, R. (1990), Serbest Bölgelerde Uygulanacak Teşvik Tedbirlerinin

Sektörlere Katkıları Yönünden Değerlendirilmesi. Ankara: TOBB Yayınları.

Financial Investment Advisory Service, "Providing Advice on FDI in Small Island Economies: The Need for a Differentiated Approach?" FIAS/PREM Seminars.

Haywood, R. C. (2004), “Economic Realities and Free Trade Zones”, World Economic

Processing Zones Association. http://www.wepza.org/ Erişim Tarihi: 23.11.2004.

Haywood, R. C. (2000), “Free Zones in the Modern World”. World Economic Processing

Zones Association CFATF Meeting, Aruba, October 18, http://www.wepza.org/ Erişim

Tarihi: 23.11.2004.

Kızılot, Ş. (1999), “Türkiye’de Serbest Bölgeler”, Para Dergisi Eki, 1999/6.

Kibritçioğlu, A. (1997), “ Serbest Bölgelerin Olası Makroekonomik Etkileri ve Bazı Düşündürdükleri”, Liberal Düşünce Dergisi, Bahar, Sayı 6.

Kotler, P., Jatusripitak, S. & Maesincee, S. (1997). Ulusların Pazarlanması (Çev. Ahmet Buğdaycı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Köroğlu, Ö. (1999), “Serbest Bölgelerin Ülke Ekonomilerine Etkileri”, Yaklaşım Dergisi, Yıl:7, Sayı:75, Mart-1999.

Looney, R. (1989), "Macroeconomic Consequences of the Size of Third World Nations: With Special Reference to the Caribbean", World Development, 17 (1), p.69

OECD (2002), Economic Outlook, No. 72, December.

Porter, M. E. (1990), The Competitive Advantage of Nations. NewYork: The Free Press. Sancarlı, Y. (1997), Famagusta Free Port and Zone: Its Potential Contribution to the

Economy of T.R.N.C. Unpublished Master Thesis, Eastern Mediterranean University,

Institute of Research and Graduate Studies, Department of Economics, Famagusta.

Şafaklı, O. (2004) ,”The Impact of Country Risk on Foreign Direct Investments in the Tourism Sector of the TRNC”, AMFORHT World Tourism Forum 2004 on Risk and

Crisis Management in Tourism, 1-5 May, AMFOHT – Akdeniz University School of

Tourism & Hotel Management, Antalya – Turkey, 2004.

Tekeli, İ. & İlkin, S. (1987), Dünyada ve Türkiye’de Serbest Üretim Bölgelerinin Doğuş

ve Dönüşümü. Ankara: Yurt Yayınları.

Thomas, V., Nash, J. & Yardımcıları (1991), Best Practices in Trade Policy Reform, A

World Bank Publication. New York: Oxford University Press.

Toroslu, V. ( 2000), Serbest Bölgeler. İstanbul: Beta Yayınları.

TÜSİAD (1998), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisi: Sorunlar ve Çözüm

TABLOLAR

-400 -300 -200 -100 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 M ilyo n $

Şekil 1. KKTC’de Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) (1992-2002)

Kaynak: DPÖ, 2003: 2-3 0 50 100 150 200 250 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 (% ) KKTC TC

Şekil 2. TC ve KKTC Enflasyon Oranları (1986 - 2002)

0 50 100 150 200 250 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Mil y on $

Şekil 3. KKTC'de Bütçe Açığı (1992-2002

Kaynak: DPÖ, 2003: 2-3 0 5 10 15 20 25 30 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 %

Şekil 4. KKTC'de Bütçe Açığı/GSMH Oranı (1992-2002)

0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Topl am A B D D o la

Şekil 5. MSLB Kanalıyla KKTC'ye Sağlanan Toplam Net Döviz Gelirleri

Kaynak: MSLB Müdürlüğü -100000 -50000 0 50000 100000 150000 200000 250000 198119821983198419851986198719881989199019911992199319941995199619971998199920002001200 2 2003 Gelen yük Giden yük Yük dengesi

Şekil 6. MSLB'de Gelen ve Giden Yük Dengesi (ton)

0 50 100 150 200 250 300 350 400 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Şekil 7. MSLB'de Gemi Trafiği

Sınırlı Sayıda 50% Yeterince 33% Hiçbir zaman 17%

Şekil 8. Serbest Bölge İşletmelerinin Üniversitelerden Danışmanlık Hizmeti Alma Durumu

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Yetersiz teknolojik donanım Temel girdi ve harçların yüksekliği Yetersiz sermaye ve kapasite Yabancı sermayeye yönelik yetersiz teşvik

Serbest bölgelere yönelik halkın bilinçlendirilmemesi

Şekil 9. Serbest Bölge İşletmelerine Göre Gazimağusa Serbest Bölge ve Limanı'nın Temel Sorunları (Göreceli Önem)

Tam bilgiye sahip 83% Duydu ama

tam bilgisi yok 17%

Şekil 10. Serbest Bölge İşletmelerinin AB Serbest Bölge Uygulamaları Hakkındaki Bilgilenme

0 10 20 30 40 50 60 70 Finansman kolaylığı sağlayacak Rekabet olanakları artacak

Avantajlı pazar imkanları doğacak

Yabancılar KKTC ekonomisinde etkin hale

gelecek

Yabancı şirketlerle rekabet edilemez duruma gelecek

Şekil 11. Serbest Bölge İşletmelerine Göre AB Üyeliğinin Kendilerine Etkileri (Göreceli Önem) 0 20 40 60 80 100 120

Mutlaka üye olunmalı Üye olunmalı ama bizim için engel

Kesinlikle üye olunmamalı Etkileri konusunda tam bilgi sahibi değilim

Avrupa şirketleriyle rekabet edilemiyecek