Azize ÖZDEMİR
*ÖZET
Son yıllardaki teknolojik gelişmelerle birlikte internetin gündelik hayattaki yeri artmaktadır. Artan ve yaygınlaşan internet kullanımı içerisinde en büyük payı; sosyal medya olarak nitelenen iletişim / payla- şım kanalları oluşturmaktadır. Sosyal medyada kullanılan dil yalnızca işitim imgesi ve harflerden oluş- mamaktadır. Bu açıdan, Toplum-dilbilim doğal dillerin türlü toplumsal ve ekinsel bağlamlarda, toplumla olan ilişkileri açısından incelenmesiyle uğraşan bir bilim dalı olarak çalışmayı anlaşılır kılacaktır.
Bu çalışmada sosyal medyada kullanılan dil, gençlik kültürü ve kimliği arasında bir bağ kurularak, top- lum-dilbilimsel açıdan ele alınacaktır. Araştırmanın yöntemi açısından, sosyal medyayı kullanan 15-21 yaş aralığındaki toplam 100 çocuk ve gencin sosyal medyadaki paylaşımlar üzerinden yaptıkları sözcele- ri, dilsel ve dil dışı göstergeler kullanım biçimlerine göre tasnif edilmiştir.
Araştırma sonucunda ulaşılan bulgular bize, gençler tarafından sosyal medya dilinin kullanımı günlük konuşma diline yeni kelime ve kavramlar getirdiğini göstermektedir. Bu kelime ve kavramlar, var olan sözcüklerdeki sesleri (harfleri) silme ve kırpma, sözcükte var olan sesleri başka seslerle değiştirme, Türkçede var olmayan seslerin diğer dillerden alınan seslerle değiştirilmesi, diğer dillere ait dil bilgisini Türkçe dil bilgisine uyarlaması şeklindedir. Sosyal medya kullanan gençleri çevreleyen tüm bu gösterge- ler ve gündelik arasındaki etkileşim artarak devam edecektir.
Anahtar Kelimeler: Toplumdilbilim, Sosyal Medya, Facebook
SOCIOLINGUISTIC CLASSIFICATION OF THE LANGUAGE USED BY YOUTH IN SOCIAL MEDIA ABSTRACT
With the recent developments in technology, the use of Internet in daily life has increased. Communication/sharing channels characterised as ‘social media’ have the lion’s share within the increasing and spreading use of Internet. Social Media Language does not only consist of audial images or letters. In this respect, sociolinguistics will make this study understandable as a discipline dealing with the examination of relationship between the society and the social and cultural contexts of natural languages. In the framework of this study, the language used in social media will be discussed in terms of sociolingustic by establishing a bond between youth culture and identity. With regards to research method, utterances used on social media sharings by 100 children and young ones, aged
*
Yüksek Lisans, Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Bölümü
between 15-21, will be classified according to the usage of linguistic or nonlinguistic forms. Following the searches, results show us that social media language used by the youth introduces new words and notions to daily language. These words and notions are formed by deleting and clipping the letters of existing words, changing the letters to another one and adapting the gramer of other languages to Turkish gramer. These all indicators that encircling the youth using social media and interactions in daily are supposed to be continue increasingly.
Key Words: Sociolinguistic, Social Media, Facebook
1.GİRİŞ
Son yıllardaki teknolojik gelişmelerle birlikte internetin gündelik hayattaki yeri artmakta- dır. Artan ve yaygınlaşan internet kullanımı içerisinde en büyük payı; sosyal medya olarak nitelenen iletişim / paylaşım kanalları oluşturmaktadır. Sosyal medya; kullanıcılarına karşılıklı paylaşım olanağı sağlayan ve internet içerisinde geniş bir alana sahip ağlara verilen genel bir kavram olarak tanımlanabilir. Diz üstü bilgisayarlar ve telefon, tablet bilgisayar gibi taşınabi- lir/mobil cihazlar üzerinden de internet erişiminin sağlanabilmesi ve sosyal medya ağlarının kullanılabilmesi, sosyal medyadaki akışın sürekliliğini sağlamaktadır. Sosyal paylaşım ağları ve sözlükler, ansiklopedi veri tabanları, forumlar, arkadaşlık siteleri gibi sosyal medyayı oluştu- ran alanlardaki iletişim, dil ile gerçekleşmektedir. Bu dilin tüm sosyal ağlar için ortaklaştığı yönler olduğu gibi her bir sosyal ağ için ayrı kullanımları ve söz dağarcığı da mevcuttur. Sosyal medyada kullanılan dil yalnızca işitim imgesi ve harflerden oluşmamaktadır. Dilsel göstergeler ve dil dışı göstergeler sosyal medyada hem tek başlarına hem de birlikte kullanılmaktadırlar.
Bu çalışmada sosyal medya ve paylaşım ağlarında kullanılan dil, gençlik kültürü ve kimliği arasında bir bağ kurularak, toplum-dilbilimsel açıdan ele alınacaktır. İnceleme konusuna geç- meden önce konunun daha iyi anlatılabilmesi ve anlaşılabilmesi için, sosyal medyanın ne olduğuna, nelerin sosyal medya içerisinde sayılabileceğine ve sosyal medyanın kullanım sıklı- ğına yer verilecektir.
2. SOSYAL MEDYA: TANIM, İÇERİK VE KULLANIM SIKLIĞI
Ortalama yirmi yıllık ömrü olmasına rağmen internetin gündelik hayatımızdaki kapsamı oldukça geniştir. Birkaç yıl öncesine kadar sadece “internet” sonrasında ise “sanal âlem” kelimeleri ile karşılanan bu yeni iletişim aracının ifadesine ―sosyal medya kavramı da eklen- miştir. Sosyal medya kavramına son yirmi yılda basılan Türkçe sözlüklerde henüz yer veril- memektedir.
Sosyal medyanın internet kavramından en belirli farkı; veri yükleyeninin sadece kurum
değil birey de olabilmesidir. Sosyal ağlarda yer alan sayfaların içerikleri yalnızca kurumlar yerine kişinin kendisi tarafından da yüklenmekte, yönlendirilmekte ve yönetilebilmektedir. Buna ilaveten söz konusu içerik kesintisiz olarak güncellenmektedir. Öyle ki; Social Jumpstart‘ın araştırmasına göre her 60 saniyede bir; Facebook‘ta 700 bin mesaj gönderilmek- te, Twitter‘da 175 bin tweet atılmakta ve You Tube‘da 2 milyon video izlenmektedir. Elbette bu noktada hem içeriklerin hem de içerik sağlayıcısı bireylerin denetlenebilirliği yok denecek kadar azdır.
TUİK verilerine göre Türkiye‘de evlerin %47,2‘sinde internet kullanılmaktadır. Türkiye‘de yaşayan gençler üzerinde yapılan araştırmada interneti, en çok sosyal medya üzerinden ileti- şim kurmak için kullandıkları gözlenmiştir, bu durum dakika bazında ele alındığında internet kullanıcıları günün ortalama 330 dakikasını bilgisayar karşısında geçirmektedir. Araştırma verilerine göre daha çarpıcı olanı ise bu kullanıcıların %10‘a yakın bir diliminin sabah yataktan çıkmadan sosyal ağlara giriş yapmaları, ayrıca masaüstü veya diz üstü bilgisayar yerine % 85,5‘nin internete mobil (taşınabilir) cihazlar ile bağlanmalarıdır. Dünyada ise toplam 4,6 milyar mobil cihaz olduğu düşünüldüğünde sosyal medyadaki akışın kesintisiz olarak devam ettiği açık biçimde görülür.
Sosyal medyayı oluşturan unsurlar altı ana başlıkta ele alınabilir:
1-Elektronik posta sağlayıcıları ile oluşturulabilen gruplar: (Yahoo ve Google grupları gibi) 2-Bloglar: blogger.com, http://tr.wordpress.com/
3-Sözlükler/Ansiklopedi veri tabanları: Ekşi Sözlük, İTÜ Sözlük, Wikipedia
4-Kişisel sayfaların oluşturulabildiği arkadaşlık siteleri (Facebook, Friend Feed, Google+, Linkedin v.s)
5-Forumlar: forum.yok.gov.tr, dilforum.com 6-Twitter
Dünyada sosyal medya kaynaklarını kullananlar ülkeler arasında Tükiye‘deki kullanıcıların sayısı oldukça büyüktür. Somut veriler; Türkiye‘deki internet kullanıcı sayısının Avrupa kıta- sında beşinci, sadece Facebook kullanıcısı sayısının ise İngiltere‘den sonra ikinci sırada oldu- ğunu göstermektedir. Şekil 1’de Türkiye’deki Facebook kullanıcıların yaş grubuna göre dağılı- mı gösterilmektedir:
Şekil 1. Türkiye’de Facebook Kullanıcılarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Görüldüğü gibi Facebook kullanımında en büyük dilimi 18-24 yaşları arasındaki genç kitle oluşturmaktadır. Bu sırayı daha sonra 25-34 yaş grubu takip etmektedir. 50 yaş üstü grubun ise bilgisayar kullanım oranının düşüklüğü Facebook kullanımını da etkilediği düşünülmekte- dir.
3.TOPLUMDİLBİLİM: SOSYAL MEDYA-DİL İLİŞKİSİ
Toplum-dilbilim (Türkçe, İngilizce, Almanca, Fransızca,…gibi) doğal dillerin türlü toplumsal ve ekinsel bağlamlarda, toplumla olan ilişkileri açısından incelenmesiyle uğraşır; dil türlerinin yapısal ve işlevsel özelliklerini belirlemeye çalışır.Araştırmalar dil toplumu, dil olayı, toplumsal bağlam, rol ilişkileri, karşılıklı etkileşim, dil seçimi, konuşma,…gibi konulara yöneliktir.Daha açık bir deyişle: kimin, kiminle, ne, niçin,nasıl,nerede, ne zaman iletişimde bulunduğunu, dil toplumu çerçevesinde dili kullananlarda başvurulabilen toplumsal ve ekinsel seçenekleri inceler. (Demirel, 2005 içinde)
Bu bağlamda dilin bu açıdan ele alınması ön görülmektedir:
Dil iletişimi sağlamak amacıyla yaşama ait duygu ve düşüncelerin kurallı, düzenli uzlaşım- sal sembollerle kodlandığı bir araç olması nedeniyle kendine özgü özelliklere sahiptir. Bu özellikleri şu şekilde sıralayabilmek mümkündür:
a) Dil bir koddur: Kişilerarası iletişimde dikkat edilmesi gereken en temel sorun bireylerin
birbirlerini anlayabilmesi ve ileti alışverişinde bulunabilmesidir. İnsanlara zihninden geçen duygu ve düşünceleri (kaynaktan alıcıya gönderilecek mesajlar) iletmeyi sağlayacak bir araç gerekmektedir. Bununla birlikte bu aracı onu kullananlar tarafından da ortak bir şekilde pay- laşması şarttır. Bu araç semboller de olabilir. Sembolleri herkesin aynı şekilde anlayabilmesi için bunlar arasındaki ilişkinin uzlaşımsal bir biçimde belirli ve sınırlı kurallarla örgütlenmesi, düzenlenmesi gerekir. Böyle araçlara kısaca kod denir. Kod şifrelemeyi sağlamaktadır. Kısaca- sı kod herhangi bir iletinin sembollerle ifade edilmesidir. Örneğin; internet dilinde “ ” şek- lindeki gülen yüz sembolü mutluluğu ifade etmektedir.
b) Dil bir uzlaşmadır: Farklı konumlarda olsalar bile birbirleriyle aynı dili konuşan insanlar
arasında belli biçimlerin belli içeriklere karşılık oluşturduğu ve aynı yollarla kullanılabilmesi konusunda ortak bir uzlaşma bulunmaktadır. Yani herhangi bir mesaj karşı tarafa aktarılırken dil kesinlikle gereklidir. Çünkü dil bir uzlaşma aracıdır. Gerek günlük hayatta ve gerekse de sosyal medyada dil, bireylerin anlaşabilmeleri için en temel unsurdur.
c) Dil evren hakkındaki düşünceleri simgeler: Evrende birbiriyle ilişkili ya da ilişkisiz mil-
yonlarca nesne bulunmaktadır. Var olan bütün nesnelerin insan zihninde saklanması mümkün değildir. Bu noktada kullanılan kodun işlevselliği devreye girmektedir. Bireyler doğdukları günden itibaren belirli bir yaşantı sürecine girmekte ve çevresiyle iletişime geçerek belli de- neyimler edinmektedirler. Dolayısıyla bebeklikten erişkinliğe kadar geçen her aşamada duyu- lar aracılığıyla evrendeki nesne, olgu, olay ve bunlar arasındaki ilişkiler hakkında bilgi alınıp, öğrenilmektedir. Bu bilgiler gelecekteki benzer nesne ve olayların algılanıp tanınmasına temel oluşturmaktadır. Böylelikle tekrarlanan bu yaşantılar çocukların zihninde bir kayıt gibi biçim- lenmekte, benzerlikler ve farklılıklardan anlamlar çıkartılarak soyutlamalara ulaşılmaktadır. Bu da dil aracılığıyla meydana gelmektedir.
d) Dil bir dizgedir: Evrendeki bilgiyi temsil etmeleri beklenen dil göstergelerinin ve sem-
bollerin herkes tarafından aynı şekilde anlaşılabilmesi için belirli kurallar aracılığıyla örgüt- lenmesi ve düzenlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde algılamada sorun meydana gelmekte- dir. Sınırlı sayıda öğelerin kullanılması ile birlikte sonsuz sayıda biçim üretmek dilin yaratıcı unsurudur.
e) Dil bir iletişim aracıdır: Dil, iletişim alanı için vazgeçilmez bir etmendir. İlişki kurma, ko-
ruma, bilgi edinme, bilgi aktarma, istek belirtme, emellere ulaşma… vb. nedenlerden ötürü dil, iletişim adına hayati önem taşımaktadır. İletişim sadece yazılı ya da sözlü olarak gerçek- leştirilecek diye bir şart bulunmamaktadır.
Semboller, görseller, grafikler ve resimler aracılığıyla da iletişim sağlanabilmektedir. Özel- likle sosyal medyada yukarıda bahsi geçen bu unsurlar iletişim adına büyük önem arz etmek- tedir. (Topbaş, 2003: 5–7)
4. MEDYA DİLİ: TOPLUMDİLBİLİMSEL SINIFLANDIRMA 4.1.Sözcüklerde Ses Silme ve Kırpmalar
Slm (selam) mrb (merhaba) nbr (ne haber/n’aber) kib (kendine iyi bak) aeo (Allah’a emanet
ol)
tşk (teşekkür ederim) cnm (canım) bnm (benim) ii (iyi)
nese (neyse) tuaf (tuhaf) napıon (ne yapıyorsun/n’apıyorsun) ig (iyi geceler) hşçkl (hoşça kal) a.s (Aleykümselam)
hg (hoş geldin) öpt (öptüm) sçs (seni çok seviyorum) hb (hoş bulduk) saol (sağol) kont (kontör)
hç (hiç) kmsn (kimsin) gt bsmdn (git başımdan) msj (mesaj) yk (yok) gzl (güzel)
tmm (tamam) est (estafirullah) bn (ben) snn (senin) ö.d (önemli değil) prdn (pardon) eyv (eyvallah) özür (özür dilerim) töbe (tövbe) inş (inşallah) Amet (Ahmet) mej (mecbur) bida (bir daha) alla alla (Allah Allah) öle (öyle) mlsf (malesef) olm (oğlum) bi (bir)
bitanem (birtanem) napcn (ne yapacaksın) allam (Allah’ım) Tuğbacım (Tuğbacığım) aşşa (aşağıya) üni (üniversite)
4.2.Var Olan Sesleri Değiştirme
Yane (yani) tabe (tabi) mikemmel (mükemmel) jojuk (çocuk) ne kadan (ne kadar) kardo (kardeş), mejbur (mecbur) nolicek (ne olacak/n’olacak) göriciz (göreceğiz)
4.3.Gelecek ve Şimdiki Zaman Eklerinin Kısaltılması
geliyom/geliom (geliyorum) seviyom/seviom (seviyorum) gelcem/gelicem (geleceğim) yapcam/yapıcam (yapacağım) görcem/görücem
(göreceğim)
Gitcem/gidecem (gideceğim)
4.4.Türkçede Var Olmayan Seslerin Diğer Dillerden Alınan Ses (harf) lerle değiş-
tirilmesi
qbi (gibi) çılqın (çılgın) yoq (yok) eyw (eyvallah) qöre (göre) qüzel (güzel) aqa (ağa) yawrum (yavrum) walla (vallahi) bebeqim (bebeğim) çoq (çok) yaw (yav)
baq (bak)
4.5.Diğer Dillerdeki Sesbilimsel ve Biçimbilimsel Yapıları Kendi Dilinde Uyarlama ya da Ödünçleme
daja (Alm.daha) anlıyore (İt.anlıyorum) u (you) (İng. Sen) beybi burock (İng.Burak) oqe (tamam) 1 numara (İng.number one) hanny (hani) Myk (İng.Mike)
4.6.Tümce Olarak Sözceler
Adam king ya ! Thank u panpa ! Ainen Conmaynen (aynen John Meinen) Panpa haberim yokmuş gibi çek! ? Çok konusmada fotoğrafi
beğen popi olcam !
? Bi bitmediniz hamıhna! Yesler sende ! Nice pic bro !
4.7.Anlamı Olmayan Sözcükler
comolokkolar hık zönk
kak (git demek için) cıks mık
yia
4.8. Argo ve Küfür
amk/a.q (argo) o.ç (argo) siye (argo)
şet (İng.shit)
4.9.Ünlemler ve Seslenmeler (Hitaplar)
Cıks böö muahaha
zuhaha üff poff
s.s.s yav vaaav
vaşşş deeeeyt Hoho
4.10.Sayısal Veri Kullanarak Kısaltma
kam10 (İng. Come on) kahv6 (kahvealtı) 4göz (dört göz) 1 şey (bir şey) 1 tane (bir tane) yaqı10 (yakıyon-
yakıyorsun)
5.SONUÇ