2. İL GELİŞME PLAN BÖLGESİNİN MEVCUT DURUM VE ANALİZİ
2.1. S OSYO -E KONOMİK Y API
2.1.6. Gelir Dağılımı, İstihdam ve Fiyatlar
İl’de sosyal hizmet veren kurumlar yetersiz ve faaliyetleri zayıftır. Çocuklara yönelik öğrenme ve zihinsel faaliyetler bulunmamaktadır. Okul sağlığı, ana-çocuk sağlığı çalışmaları yetersizdir.
Ev içindeki zihinsel ve bedensel özürlülerin bağımsızlıklarını artırıcı kurumsal düzenlemeler yapılmamıştır. Ev dışında ise yolların ve toplu taşım araçlarının yürümede problemi olan kişilere göre düzenlenmemesi önemli bir eksiklik oluşturmaktadır. Ayrıca; deprem kuşağı üzerinde olan il’de, özellikle muhtemel afet tehlikesi bulunan bölgelerde halkın ilk yardım ve sivil savunma konusunda bilgilenmesini sağlayacak kurum ve kuruluşlara olan ihtiyaç büyüktür.
2.1.5.2.1.4. Sağlık ve Spor Turizm Merkezi Olma Potansiyeli
Sağlık sektöründe fiziki yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış olan Bolu, gerekli teknik donamı ve yeterli sağlık personelini temin ettiği takdirde bölgesinde sağlık turizmi merkezi haline gelebilir. Bu alanda mevcut kapasitenin bugünkü durumuyla yeterli olduğu söylenemez.
Mevcut yatak kapasitesinin yanı sıra, 2003 yılı içinde hizmete açılacak olan 250 yataklı SSK Hastanesi, aynı yıl içinde hizmet verecek olan İzzet Baysal Tıp Fakültesi Uygulama ve Araştırma Hastanesi ile yapımı planlanan Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi, Bolu’yu belirli branşlarda uzmanlaşmış bir tıp merkezi konumuna getirebilir. Kentin iklimi, rakımı, nemliliği, oksijen durumu, hava ve su kalitesi, sessizliği spor kamp merkezi olarak da önemini artırmaktadır. Spor kulüplerinin kamp merkezi olma potansiyeli, spor hekimliği alanında bir çok hizmetin verilebilir olması, Bolu’yu spor turizmi için elverişli bir konuma getirmektedir.
2.1.6. Gelir Dağılımı, İstihdam ve Fiyatlar 2.1.6.1. Büyüme Hızı ve Kişi Başına Gelir
Bolu son yıllarda hızla gelişen iller arasında yer almaktadır. 1987-2000 yılları arasında ortalama olarak her yıl yüzde 3,9‘luk büyüme gerçekleştiren Bolu (Düzce dahil), bu sürede GSYİH’sını yaklaşık olarak 2 katına çıkarmayı başarabilmiştir. Belirtilen dönemde, en düşük büyüme hızı yüzde -2 ile 1993 yılında, en yüksek büyüme hızı yüzde 21,4 ile 2000 yılında gerçekleşmiştir.
Benzer gelişmeyi kişi başına düşen gelirde de görmek mümkündür. Bazı yıllarda görülen düşüşlere rağmen, ABD doları olarak kişi başına düşen gelirde yükselen bir trend görmek
mümkündür. 1987 yılında 1.384 dolar olan kişi başına düşen gelir, 2000 yılında (Düzce dahil) 3.512 dolar olarak gerçekleşmiştir. 2000 yıllında, DİE tarafından sadece Bolu için tahmin edilen kişi başına GSYİH 5.685 dolar’dır. DİE’nin 2001 yılına ilişkin “İstatistiki Bölgelere ve İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla” tahminlerine ve Düzey-2 alt bölgesi kişi başına gelir göstergelerine göre, Bolu, gelişmişlik düzeyi yüksek bir bölgede yer almaktadır. İl’in 2001 yılında 4.216 dolar olan kişi başına GSYİH’sı, 2.146 dolar olan ülke ortalamasının üstündedir (Tablo 65). İl’in de içinde yer aldığı Düzce, Kocaeli, Sakarya ve Yalova illerinin oluşturduğu alt bölgenin kişi başına GSYİH ortalaması 4.109 dolardır.
Tablo 65. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ve Büyüme Hızı, 1987-2001, 1987 Yılı Fiyatlarıyla
1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002
Şekil 1. Yıllar İtibariyle Kişi Başına Düşen Gelir (ABD Doları)
* Hesaplamalara esas olan GSYİH, Bolu ve Düzce illeri değerlerinin toplamıdır.
Kaynak: DİE.
2.1.6.2. Hanelerin Toplam ve Ortalama Gelirleri
Tabakalı çok aşamalı olasılık küme örnekleme yöntemi kullanılarak, il’de seçilen 556 hanede uygulanan “2000 Yılı Hanehalkı Gelir Dağılımı Anketi”nin sonuçları, gelir dağılımındaki tablonun Türkiye geneliyle büyük benzerlik gösterdiğini ortaya koymaktadır. İl geneli ve yerleşim yerlerine göre hanelerin toplam, ortalama ve kişi başına düşen yıllık gelirleri Tablo 66’da gösterilmiştir. Şekil 1’de Bolu’nun 1987-2000 arasındaki dönemde kişi başına GSYİH trend değerleri gösterilmektedir.
İl genelinde hanelerin yıllık toplam geliri 2000 yılı fiyatlarıyla 2,4 Trilyon TL olarak hesaplanmıştır. Hanelerin yıllık ortalama geliri 4,6 Milyon TL, aylık geliri ise 383 Milyon TL’dir. Bu verilere göre, Bolu geneli için kişi başına düşen yıllık ortalama gelir 1,1 Milyar TL olup, kişi başına düşen yıllık ortalama gelirin ABD Doları cinsinden değeri ise yaklaşık olarak 1.866’dır.
Tablo 66. Hanelerdeki Ortalama Kişi Sayısı ve Kişi Başına Düşen Ortalama Gelir (Milyon TL),2001
Toplam Bolu İl Merkezi Diğer Yerleşim Yerleri Anket Uygulanan Kişi Sayısı 2.202a 649 1.553 Anket Uygulanan Hane Sayısı 556 185 371 Hanede Bulunan Ortalama Kişi Sayısı 3,9 3,5 4,2 Hanelerin Yıllık Toplam Geliri 2.414.807,2
b 882.956,1 1.531.851,2 Hanelerin Yıllık Ortalama Geliri 4.599,6 4.851,5 4.453,1 Hanelerin Aylık Ortalama Geliri 383,3 404,3 371,1 Kişi Başına Düşen Yıllık Gelir 1.171,1 1.401,6 1.068,9 Kişi Başına Düşen Yıllık Gelir ($) 1.865,9 2.231,8 1.702,2
a 2000 yılı boyunca hanede bulunan kişi sayısıdır. Askerlik, hastalık, öğrencilik vb. gerekçelerle hanede
bulunmayan kişileri içermemektedir.
b Hanedeki en az bir kişinin gelir beyanı güvenilir bulunmadığı durumda hanenin toplam geliri hane esaslı gelir analizlerinin dışında tutulmuştur. Bu değer izafi kira gelirlerini içermemektedir.
Kaynak: 2000 Yılı Hanehalkı Gelir Dağılımı Anketi
İl genelinde ve Bolu il merkezinde 5 kişilik haneler en yüksek yıllık ortalama gelire sahip iken, diğer yerleşim yerlerinde 7 ve daha fazla fertten oluşan haneler en yüksek ortalama geliri elde etmektedir. Bütün yerleşim yerlerinde ise tek kişilik haneler en düşük ortalama gelire sahiptir.
Bolu il merkezinde anket uygulanan 185 hanenin yıllık toplam geliri 882 Milyar TL’dir.
Hanelerin yıllık ortalama geliri 4,8 Milyar TL, aylık gelir 404 Milyon TL’dir. Bu bulgulara göre, Bolu il merkezi için kişi başına düşen yıllık ortalama gelir 1,4 Milyar TL olarak hesaplanmıştır.
Kişi başına düşen yıllık ortalama gelir yaklaşık olarak 2.232 Dolardır.
İl merkezi dışındaki yerleşim yerlerinde bulunan 371 hanenin yıllık toplam geliri 2000 yılı fiyatlarıyla 1,5 Trilyon TL’dir. Hanelerin yıllık ortalama geliri 4,5 Milyar TL, aylık gelir 371 Milyon TL’dir. Bu yerleşim yerlerinde kişi başına düşen yıllık ortalama gelir yaklaşık 1 Milyar TL, kişi başına düşen yıllık ortalama gelir 1. 069 Dolardır.
İl genelinde hane başına gelir getiren fert sayısı yaklaşık olarak 1,7’dir. Gelir getirenlerin yaklaşık yüzde 70’i erkek ve yüzde 30’u kadındır. Hanehalkı reisleri yüzde 55,8’lik oran ile gelir getirenler arasında ilk sırayı alırken, ikinci sırayı yüzde 17,5 ile 12 yaşından büyük çocuklar, üçüncü sırayı yüzde 13,7’lik oran ile hanehalkı reislerinin eşleri almaktadır. Evli olanlar, gelir
getirenlerin yaklaşık olarak yüzde 74,3’nü oluştururken, bekarlar, boşanmışlar ve dul fertler geri kalanı oluşturmaktadır.
İl’de gelir elde edenlerin büyük çoğunluğunu 20-44 yaş aralığında yer alanlar oluşturmaktadır.
Lise öğrenimini bitirme yaşı olan 18’den sonra gelir getiren fertler yüksek bir oran oluştururken, 50-55 yaş üstü fertlerden gelir elde edenler düşük bir oran oluşturmaktadır.
2.1.6.3. Yüzdelik Gelir Dilimlerine Göre Gelir Dağılımı
2000 Yılı Hanehalkı Gelir Dağılımı Anketi”nin, gelir dağılımını yüzde 20’lik dilimlere dayalı olarak gösteren sonuçları Tablo 67’de gösterilmektedir. İl’de birinci yüzde 20’lik hane halklarının yıllık ortalama geliri yaklaşık olarak 967 Milyon TL iken, en yüksek gelir grubunu temsil eden beşinci dilimdeki hane halklarının yıllık ortalama geliri yaklaşık olarak 12,2 Milyar TL’dir. Buna göre, en zengin yüzde 20’lik hane diliminin geliri, en fakir yüzde 20’lik hane diliminin yaklaşık olarak 12,7 katı kadardır. En düşük ve en yüksek hane halkları arasındaki bu farklılık, her bir hane diliminin toplam gelirden aldıkları paylara bakıldığında da görülmektedir.
Birinci dilimin gelirden aldığı pay yüzde 4,2 iken, ikinci dilimin payı yüzde 8,3, üçüncü dilimin payı yüzde 13,4, dördüncü dilimin payı yüzde 20,7’dir. En yüksek grubun gelirden aldığı pay, tek başına, toplam gelirin yüzde 53,4’ü kadardır. Birikimli yüzdelere bakıldığında, nüfusun yüzde 80’i toplam gelirden yüzde 46,6 kadar bir pay alırken, nüfusun yüzde 20’lik en zengin bölümü geri kalan yüzde 53,4’lik payı almaktadır. Bu tablo değerleri, Türkiye’de gelir dağılımındaki dengesizliğin Bolu İli için de geçerli olduğunu ortaya koymaktadır.
Bolu İl’i için Gini katsayısı 0,48 olarak hesaplanmıştır. Bu oran Türkiye için hesaplanan orana (yüzde 0,49) yakındır. Gini Katsayısı (Bolu) 0,48
Gini Katsayısı (Türkiye) 0,49
* 2000 yılı ABD doları kuru yıllık ortalaması DİE kaynaklarında 627.930 olarak alınmıştır.
a Kaynakçada verilen rakamların ondalık değerlerinin yuvarlatılmış olmasından ötürü toplam değer tam olarak 100 olmayabilir. Kaynak: DPT (2001).
2.1.6.4. İşsizlik
Bolu sadece gelir açısından değil, istihdam açısından da olumlu bir tabloya sahip değildir. 2001 yılında Bolu il genelinde işgücüne katılma oranı yüzde 42,1, istihdam oranı ise yüzde 39,2 olarak tahmin edilmiştir (Tablo 68). Her iki oran Türkiye için tahmin edilen oranlara oldukça yakındır.
DİE Hanehalkı İşgücü Anketi 2000 yılı verilerine göre, Türkiye için bu oranlar, sırasıyla, yüzde 45,8 ve yüzde 42,5’dir.
İl’de işsizlik oranı yüzde 7,05’tir. Kadın nüfus da işsizlik erkek nüfusa göre daha yüksek, işgücüne katılım daha düşüktür. İşsizlik oranı erkekler için yüzde 5,9 iken, kadınlar için bu oran yüzde 10,1’e yükselmektedir.
Tablo 68. Bolu İlinde Genel İşgücü Durumu,2001
Toplam Erkek Kadın
Bolu Türkiye Bolu Türkiye Bolu Türkiye 15 ve Daha Yukarı Yaştaki Sivil Nüfus (%) - - 48,6 49,8 51,4 50,2 İşgücüne Katılma Oranı(%) 42,1 45,8 63,9 66,9 21,6 24,8 İstihdam Oranı(%) 39,2 42,5 60,1 62,1 19,4 23,09 İşsizlik Oranı(%) 7,05 7,08 5,94 7,20 10,16 6,76 Kaynak DİE Hanehalkı İşgücü Anketi(2000)
*Bolu ve Türkiye’ye ait İşgücü ve istihdam değerleri” eksik istihdam değerleri”ni içermemektedir. Bolu’ya ait değerlerin karşılaştırılabilmesi amacıyla yapılan bu hesaplama yönteminden ötürü Türkiye için hesaplanan işsizlik oranları gerçek işsizlik oranından daha yüksek görünmektedir.
İşgücü = İstihdam Edilenler + İşsizler
İşgücüne Katılma Oranı = İşgücü*100 / Çalışma Çağındaki Nüfus İstihdam Oranı = İstihdam Edilenler*100 / Çalışma Çağındaki Nüfus İşsizlik Oranı = İşsiz Sayısı*100 / İşgücü
Bolu’da istihdam yapısı erkek ve kadın nüfus ayrımında incelendiğinde, çalışma çağındaki erkek nüfusun işgücüne katılımının daha yüksek olduğu görülmektedir. İşgücüne katılma oranı erkeklerde yüzde 63,9, kadınlarda yüzde 21,6’dır. İstihdam oranlarında da durum benzerdir.
Erkekler için yüzde 60,1 olan istihdam oranı kadınlarda yüzde 19,4’e düşmektedir.
2.1.6.5. Yoksulluk
Bolu’da hane halkları yoksulluk durumlarına göre de incelenmiştir. İl’de 1 Doları baz alan mutlak yoksulluk sınırının altında kalan hanelerin oranı yüzde 5,3’tür. Bunların yüzde 14,3’ü kentsel yerleşim birimlerinde, geri kalan yüzde 85,7’si il merkezi dışındaki yerleşim birimlerinde yaşamaktadır (Tablo 69). 1 Doları baz alan mutlak yoksulluk sınırın altında kalan fertlerin tüm fertler içindeki oranı yüzde 6,3’tür. Bunların yüzde 53,4’ü kadınlardan ve yüzde 46,6’sı erkeklerden oluşmaktadır. Yoksulların yüzde 87’si kırsal kesimde yaşamaktadır.
Tablo 69. Yoksul Hane Sayısı (Günlük Kişi Başına 1 ABD Dolarından Az Geliri Olanlar)
Kent Kır Bolu İl Merkezi Diğer Yerleşim Yerleri
Toplam Sayı 28 4 24 3 25
Tüm Hanelere Göre % 5,3 0,8 4,6 0,6 4,8
Yoksul Hanelere Göre % 100,00 14,3 85,7 10,7 89,3
Kaynak: 2000 Yılı Hanehalkı Gelir Dağılımı Anketi
Diğer taraftan, 2 Doları baz alan mutlak yoksulluk sınırının altında kalan hanelerin oranı yüzde 20,8’dir. Bunların yüzde 24,8’i kentsel yerleşim birimlerinde, geri kalan yüzde 75,2’si kırsal yerleşim birimlerinde yaşamaktadır (Tablo 70). İl’de 2 Doları baz alan mutlak yoksulluk sınırının altında kalan fertlerin oranı yüzde 25,3’tür. Bunların cinsiyete göre dağılımına bakıldığında, 1 Doları baz alan yoksulluk sınırında yer alan kırsal kesimdekilerin oranı yüzde 77,8 olarak tahmin edilmiştir.
Tablo 70. Yoksul Hane Sayısı (Günlük Kişi Başına 2 ABD Dolarından Az Geliri Olanlar)
Kent Kır Bolu İl Merkezi
Diğer Yerleşim
Yerleri
Toplam Sayı 109 27 82 20 89
Tüm Hanelere Göre (%) 20,8 5,1 15,6 3,8 16,9
Yoksul Hanelere Göre (%) 100,00 24,8 75,2 18,3 81,6 Kaynak: 2000 Yılı Hanehalkı Gelir Dağılımı Anketi
İl’de gelir dağılımını belirleyen faktörler şu şekilde sıralanabilir:
Göçün işgücü piyasasında yaratığı ucuz işgücü arzı
İstihdama katılma oranının düşük olması
Kayıt dışı ekonominin varlığı
Eğitim fırsat eşitsizliği doğuran eğitim politikası
İşgücü piyasası kurumlarının olmayışı
Sendikal örgütlerin zayıflığı
Tarımda arazinin çok parçalı olmasının yol açtığı verim kaybı
İşgücünün kalifiye olmaması
Bölgedeki yüksek işsizlik oranı
Kadının çalışma hayatına girememesi ve statüsünün düşük olması
Teknolojik gelişme sonucu ortaya çıkan sermaye yoğun yatırımlar.
2.1.6.6. Fiyat Hareketleri
Bolu Ticaret ve Sanayi Odasının 1970’li yıllardan itibaren her ay 4 grup ve 40 mal ayrımında yayınladığı fiyat verileri kullanılarak 1994-2001 dönemi için tahmin edilen enflasyon oranları, DİE’nin 1994 fiyat endeksini baz alan Türkiye enflasyon oranı ile birlikte Şekil 2’de gösterilmiştir.
Bolu’da gözlenen fiyat hareketleri Türkiye genelindeki fiyat hareketlerinden farklı değildir.
Enflasyon ve disenflasyon (enflasyon oranın düşmesi) dönemleri aynı olmakla beraber, bazı dönemlerde kabul edilebilir bir sapma mevcuttur. Bolu’da fiyat hareketlerinin Türkiye genelinde görülen fiyat hareketlerinden farklı olmadığı söylenebilir.
0 20 40 60 80 100 120 140 160
Şubat 95 Haziran 96 Ekim 97 Mart 99 Temmuz 00 Bolu Türkiye
Şekil 2. Bolu ve Türkiye Yıllık Enflasyon Oranları
Kaynak: DİE verileri ve Bolu Ticaret Sanayi Odası aylık gazeteleri
Harita 9. Bolu İli Yerleşim Haritası
Harita 10. Bolu İli Şehir Merkezi (Bolu İli CBS’den Alınan Uydu Görüntüsü)
2.2. Çevre ve Mekansal Yapı
2.2.1. Coğrafi konum
Bolu, Batı Karadeniz Bölgesinde 300 32’ ve 320 36’ doğu boylamları ile, 400 06’ ve 410 01’
kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Kuzeyde Zonguldak ve Karabük, doğuda Çankırı, güneydoğuda Ankara, güneybatıda Eskişehir ve Bilecik, batıda Düzce ve Sakarya illeri ile komşudur. İl yüzölçümünün yüzde 56’sı dağlık kesimden, yüzde 12’si ovalardan ve yüzde 0,11’i de su yüzeylerinden oluşmaktadır. Resmi kayıtlara göre İl alanı 8.458 km2’dir. Bu alan Türkiye yüzölçümünün (783.577 km2) yüzde 1,08’i kadardır. İl’deki 13 belediyenin toplam alanı 138,45 km2, toplam mücavir alan ise 264,25 km2’dir. İl arazisinin fiziki yapısı Şekil 3’de görülmektedir.
Bolu İl’inin sert topoğrafik yapısı, arazı yapısının engebeli oluşu toprağın tarım amaçlı kullanımını engellediği gibi, sanayi kuruluşlarının yer seçiminde de sorun yaratmaktadır.
Mekansal yapısının bu özelliğine karşın, Bolu, bazı akarsularındaki kirlenme, tarım arazilerinin yapılaşma amacıyla kullanılması ve orman alanlarında görülen belirli orandaki daralma dışında, henüz ciddi çevre sorunları yaşamamaktadır. İklimi, arazi yapısı, geniş orman alanları, yaylaları, akarsuları, gölleri; Ankara-İstanbul arasında Türkiye’nin en fazla nüfus taşıyan bölgesinin ortasında yer alması ve ulaşım kolaylıklarına sahip bulunması Bolu’yu hem gelişme potansiyeli olan hem de çevre koruma konusunda ayrıcalıklı bir konuma getirmektedir.
Şekil 3. Türkiye'nin Genelleştirilmiş Fiziki Haritası ve Bolu’nun konumu Kaynak: meteor.gov.tr.
Bolu il merkezi, hem ilçe merkezlerine hem de komşu il merkezlerine yakın mesafede, ulaşım kolaylığına sahiptir. Komşu il merkezleri ile arasındaki karayolu uzunlukları Tablo 71’de görülmektedir.
Tablo 71. Bolu Merkez İlçe ile Komşu İl Merkezleri ve İstanbul Arasındaki Karayolu Uzunlukları
Merkez adları Uzaklık (km)
Bolu - (Yeniçağa) - Zonguldak 130 Bolu - (Gerede) - Karabük 105
Bolu - (Gerede-Çerkeş-Kurşunlu-Ilgaz) - Çankırı 234 Bolu - (Gerede-Kızılcahamam) – Ankara 192
Bolu - (Düzce-Adapazarı) - Eskişehir 297 Bolu - (Düzce) - Adapazarı 116
Bolu – (Kaynaşlı) - Düzce 47
Bolu – İstanbul 262
Kaynak: Karayolları Bolu 41. Şube Şefliği ve Kaynaşlı Otoyol Bakım Şefliği, 2001
2.2.2. Çevre Varlıkları
İl yüzölçümünün yaklaşık yüzde 56’sı, rakımları 2.499 metreye kadar çıkan dağlarla kaplıdır.
Dağlar kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda sıralanan ve oluşumlarında Kuzey Anadolu fay kuşağı hareketinin etkisi bulunan ovalarla bölünmüştür. Bu kuşağın kuzeyinde, doğudan batıya Göçeler dağı, Bolu dağları ve Elmacık dağı; güneyinde ise Köroğlu dağları, Köroğlu dağı, Abant dağları yer almaktadır. Yükseklikler kuzeyden güneye ve batıdan doğuya gidildikçe artmaktadır.
İl yüzölçümünün yüzde 12’lik bir kısmını kaplayan ovaların toplam büyüklüğü 102.000 ha olup, en geniş ova alanı 46.000 ha ile Bolu ovasıdır. Ovalar kuzeydoğudan güneybatıya doğru, dağlık araziyi bölecek şekilde uzanırlar. En doğuda Gerede-Dörtdivan ovası, batıya doğru Yeniçağa ve Bolu ovaları; Bolu ovasının güneybatısında Mudurnu ovası, onun da güneybatısında Himmetoğlu ovası yer almaktadır. Şekil 4’de, LANDSAT uydu görüntüsünden yararlanılarak hazırlanan il arazisinin fiziki haritası gösterilmektedir.
Bolu arazi yapısı, iklimi, su kaynakları ve doğal bitki örtüsü gibi özellikleriyle yayla zengini illerimizden biridir. Turizm Bakanlığı’nın verilerine göre yayla sayısı 300’ü bulmaktadır. Yaz aylarının sadece serinlik içinde geçmesi değil, fazla yağışlı olmaması da Bolu yaylalarının kullanışlılığını artırmaktadır. Yaylaların büyük kısmı orman kenarında, bazıları orman içi konuma sahiptir. Bütün bu olumlu özellikler, Bolu’yu yayla turizmi açısından potansiyeli yüksek bir bölge yapmaktadır. Aladağ Yaylaları, Gerede Yaylaları, Kıbrısçık Yaylaları, Mengen Yaylaları, Mudurnu Yaylaları, Göynük ve Seben ilçelerindeki yaylalar bunlardan bir kaçıdır.
İl’in su kaynakları küçük akarsulardır. Bu akarsular iki havzaya akmaktadır. Bunlar Filyos ve Sakarya havzalarıdır. İl içindeki akarsu yüzeyleri toplamı 260,3 hektardır. Bunun 70 hektarlık kısmı Sakarya havzasına ait akarsulara, 95 hektarı Büyüksu çayına, 75 hektarı Gerede çayına, 20,3 hektarı da diğer yan derelere aittir. İl’de kişi başına düşen yıllık kullanılabilir su potansiyeli 4.988 m3 olup, Türkiye için bu miktar 1.617 m3’ tür.
Bolu, doğal göl sayısı bakımından da zengin illerimizden biridir. Sayıları 9’u bulan doğal göllerden, Yeniçağa gölü dışındakiler küçük göllerdir. Abant Gölü, Bolu’nun 32 km güneybatısında, Abant dağları üzerinde, Kuzey Anadolu fay vadisi içinde ve bu fayın etkisiyle oluşmuş tektonik bir göldür. Yeniçağa Gölü, Yeniçağa ilçe merkezinin kuzey bitişiğindedir ve oldukça sığ bir göldür. Yedigöller, il’in 42 km kuzeyinde, gür ormanlar içinde yedi adet küçük gölden oluşan göller topluluğudur. Orman içi dinlenme yeri özelliğine sahip Sünnet Gölü, Göynük ilçesinin 27 km doğusunda yer almaktadır. Karamurat Gölü, Karagöl, Sülük Gölü, Çubuk Gölü diğer göllerdir.
Harita 11. Bolu İli Coğrafi Varlıklar Haritası
Bolu termal su kaynakları bakımından da zengindir. Bolu Kaplıcaları, Bolu ovası güney kenarında, ormanlarla kaplı olan dağın eteğindeki Karacasu mevkiinde ve Kuzey Anadolu fayına bağlı olarak oluşmuş 2 kaynaktan beslenmektedir. Babas Kaplıcası, Sarot Kaplıcası, Bağlum Kaplıcaları, Çatak Kaplıcası pek çok hastalığın tedavisi için önerilen ve ilin sağlık turizmi potansiyeli yüksek termal su kaynaklarıdır.
Şekil 4. Bolu İlinin Sayısal Arazi Yükseklik Verilerinden Bilgisayarla Üretilmiş Üç Boyutlu Resimsel Haritası.
Kaynak: TÜBİTAK-MAM,2002
Şekil üzerinde, il arazisinin fiziki yapısı küçültülmüş olarak, oldukça ayrıntılı ve gerçeğe uygun biçimde yansıtılmaktadır. Gerede, Yeniçağa , Bolu ovası güney kenarı ve Taşkesti yakınından geçen Kuzey Anadolu fay hattı, Köroğlu dağlarının ışınsal vadilerle yırtılmış volkan konisi gibi jeolojik ögeler de tanınabilmektedir. 1-Gerede-Dörtdivan, 2-Yeniçağa, 3-Bolu, 4-Mudurnu, 5-Himmetoğlu ovaları; 6-Göçeler, 7-Bolu, 8-Köroğlu, 9-Abant, 10-Elmacık, 11-Göynük
İl’in zengin bitki örtüsü, topografyası, su kaynakları ve iklimi yaban hayatı için elverişli koşullar oluşturmaktadır. Bolu, Türkiye’nin flora zenginliğinde önemli yeri olan illerindendir. Bolu florasında (Düzce dahil) tür sayısı 882 kadardır. Bunların 84’ü Türkiye endemik türlerindendir.
Bolu’da endemik olan 3 tür bulunmaktadır. Bunlar Circium boluensis, Crocus abantensis ve Jasione supina akmani’dir. İl’de 1 milli park, 1 tabiat parkı, 5 tabiatı koruma alanı ve 2 yaban hayvanlarını koruma alanı bulunmakta, ayrıca 36 arkeolojik sit, 2 kentsel sit ve 1‘de doğal sit olmak üzere toplam 39 sit alanı yer almaktadır. Bolu İl’inin yeraltı zenginlikleri Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü kaynaklarından alınan bilgilerle tablolaştırılarak özetlenmiştir (Tablo 72).
Tablo 72. Bolu İlinde Bulunan Yer Altı Kaynakları ve Zuhurları,2001
Kaynak Türü Bulunduğu yer Tenör Rezerv
Bakır (Cu) Gökçesu yöresi. Yumru ve damarcık şeklinde 5 adet malakit ve kalkopirit zuhuru.
- -
Çimento hammaddeleri (Cmh)
Bolu civarı Bilinmiyor 280.000.000 ton mümkün kireçtaşı
Demir (Fe) Yeniçağa , Kemaller köyü yüzde 55 Fe2O3 Rezervin tamamına yakın bölümü alınmıştır. Ayrıca yörede bir de zuhur vardır.
Jeotermal sahalar
(Jtm) Bolu Kaplıca alanı, Sarot alanı, Mudurnu Babas alanı, Kesenözü alanı, Çatak alanı.
- -
Jips (Jips) Merkez Sülükgölü yatağı - 20.000 ton görünür.
Kaolen (Kao) Gerede-Yeniçağa-A.Kilden sahası; yüzde 15-37 Al2O3; yüzde 0.6 Fe2O3
125.000 ton
görünür+muhtemel. Yatak işletilmektedir.
Kaolen (Kao) Mudurnu-Timaraktaş sahası Bilinmiyor 7.200 ton Manganez (Mn) Gerede- Çayviran sahası yüzde 19.63 Mn 100.000 ton muhtemel Manyezit (Mag) Mudurnu-Ilıca sahası yüzde 46 MgO 8000 ton görünür, 4000 ton
muhtemel Nikel (Ni) Mudurnu-Akçaalan zuhuru Bilinmiyor Zuhur
Perlit (Per) Kıbrıscık-Serke dere yatağı Düşük Bilinmiyor
Sepiyolit (Sep) Uşakgöl zuhuru Düşük Zuhur
Talk (Talk) Mudurnu-Dereköy-Gözlükbaşı
yatağı Düşük Geçmiş yıllarda işletilen yatakta halen bir miktar rezerv vardır.
Tuğla-Kiremit (TgKi) Gerede(Avşar-Çayırlı-Karharmanı)
toprakları Orta-iyi kalite Etüd tamamlanmamış Turba (Turb) Yeniçağa sahası Kalori değeri AID
= 866 Kcal/kg Yatak işletilmektedir.
Linyit (Lin) Mengen Salıpazarı görünür 23590, muhtemel 39737, mümkün 14690, x1000 ton. Halen kapalı.
Linyit (Lin) Mengen Merkesler Görünür 9051, muhtemel 12236, x1000 ton. Kapalı Linyit (Lin) Göynük Himmetoğlu Görünür 41954, muhtemel
1500, x1000 ton. Açık işletme, yılda 250.000 ton üretim.
Kaynak: mta.gov.tr, 2001 (bazı değişikliklerle).
* Göynük’te bulunan mermer yataklarında mermer işletmeciliği yapan bir özel şirket 1972-1997 yılları arasında çalışmış, 1997 yılından itibaren çalışmalarına ara vermiştir.
* Mengen’de 50 milyon ton bitümlü şist rezervi bulunduğu tahmin edilmektedir.
* Mengen’de 50 milyon ton bitümlü şist rezervi bulunduğu tahmin edilmektedir.