Tablo 41. Bolu İlinde Organize Sanayi Bölgeleri, 2002 Tesisi Sayısı Sanayi Bölgesinin Adı Kuruluş
Yılı Alanı
Kaynak: İl Organize Sanayi Müdürlüğü
Bir taraftan mevcut Organize Sanayi Bölgesinde alt yapının tamamlanamaması, diğer taraftan Küçük Sanayi Sitelerindeki düşük doluluk oranları (Tablo 42), Bolu’da planlı ve sürdürülebilir kentleşmenin, sanayinin yerelleşerek il içinde daha dengeli dağılımının sağlanmasında önemli rolleri olan bu merkezlerin yeterince rasyonel kullanılamadığını göstermektedir.
Tablo 42. Bolu İlinde Küçük Sanayi Siteleri, 2002
Turizm, Dünya’da olduğu gibi, Türkiye’de de hızlı büyüyen, yarattığı katma değer, istihdam ve döviz geliri itibarıyle ülke ekonomisine olduğu kadar il ve bölge ekonomilerinin gelişmesine de öncülük eden bir sektördür. Dünya’da petrolden sonra ikinci sırayı alan turizm, Dünya Ticaret Örgütü (WTO) tarafından önümüzdeki 20 yıl içinde en hızlı büyüyecek sektör olarak gösterilmektedir. Türkiye’de, yapılan tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin sonucu olarak, turizm büyük gelişme göstermiş, ihracattan sonra ikinci döviz geliri kalemi olmuştur. Tesis sayısının son yıllarda hızlı artış gösterdiği sektörde ürün kalitesi ve çeşitliliği artmış; sektörün ileri ve geri bağlantı etkilerinin yüksek oluşu nedeniyle, diğer alt sektörlerde de belirgin bir canlılık gözlenmiştir. 1980 yılında 1,2 milyon kişi olan yabancı turist sayısı 2002 yılında 13 milyon kişi dolayına, elde edilen döviz geliri de, aynı dönemde, 326 milyon dolardan 9,6 milyar dolara yükselmiştir.
Bolu’da hizmet sektörünün 2000 yılında il GSYİH’sı içindeki payı yüzde 46,9’dur. Hizmet sektörü kapsamında, ulaştırma ve haberleşme (yüzde 15,3) ve ticaret (yüzde 13,5) sektörleri tarım ve imalat sanayiinden sonra İl GSYİH’sı içinde en yüksek payı alan alt sektörlerdir. Turizm, inşaat, mali kuruluşlar, özel hizmetler ile konut sahipliği alt sektörlerinin İl GSYİH içindeki payı düşüktür. Kamu hizmetlerinin de GSYİH içindeki payı düşük ve Türkiye ortalamasının altındadır.
2.1.4.1.1. İl’in Turizm Varlıkları
Karadeniz Bölgesi, Türkiye’de turizme yatırım açısından en bakir alan olmasına karşın en az ilgi gören bölgelerden biridir. Karadeniz Bölgesi içinde yer alan Bolu, diğer iller ile karşılaştırıldığında, turizm sektöründe karşılaştırmalı bir üstünlüğe sahiptir. Sahip olduğu doğal, tarihi ve kültürel zenginliklerine, İstanbul ve Ankara arasında büyük metropollerin tüketim merkezlerine yakın ve kolayca ulaşılabilen coğrafi konumuna karşın Bolu bu potansiyeli yeterince değerlendirememekte ve kitlesel turizm için pazar olamamaktadır. Buna rağmen, turizmin il ekonomisi içindeki önemi ve sürdürülebilir gelişmenin sağlanmasındaki yeri konusunda il’de bir görüşbirliği bulunmaktadır.
İl’in turizm potansiyeli; doğal, tarihi, kültürel ve arkeolojik varlıkları, yörenin folklorik (mutfak, yöre giysi ve oyunları) değerleri, yöresel el sanatları, yayla, kaplıca ve göl alanları, sivil mimarlık eserleri, tarihi kentsel dokular, flora ve fauna alanları, düzenlenen özel günler ve festivallerden oluşmaktadır.
İl’in turizm varlıkları Tablo 43’de gösterilmiştir.
49
Tablo 43. Bolu İli Turizm Kaynakları Envanteri
İlçeler Merkez Gerede Seben Kıbrıscık Mengen Mudurnu Göynük Dörtdivan Yeniçağa
Arkeoloji/
Tarih
* Hisartepe Arkeolojik Siti * Frig Kaya Abidesi
* Kentsel Sit İdari * Eski Güzel Sanatlar Galerisi
* Eski Polis Karakolu
Sivil * Sivil mimarlık Örneği (51 * Sivil mimarlık örneği
Bolu İli Turizm Kaynakları Envanteri (Devamı)
* Tokad-ı Hayrettin Hz.Anma Günü
Yaylaları * Mengen Yaylaları * Mudurnu
Yaylaları * Göynük Yaylaları
Doğa/
Manzara Flora ve Fauna
* Yedigöller Milli Parkı
* Bolu Fındığı Tabiatı Koruma Alanı
* Akdoğan (Ebe Çamı) Tabiatı Koruma Alanı
* Kökez Tabiatı Koruma Alanı
* Sülüklügöl
Bolu İli Turizm Kaynakları Envanteri (Devamı)
İlçeler Merkez Gerede Seben Kıbrıscık Mengen Mudurnu Göynük Dörtdivan Yeniçağa
Termal Turizmi
* Bolu Kaplıcaları * Bağlum
Kaplıcası
* Babas Kaplıcaları
* Sarot Kaplıcası
* Çatak Kaplıcası
Kış Sporları * Kartalkaya Kayak Merkezi * Esentepe
Botanik * Abant Gölü Çev.
Belirlenen Kaynakların Toplamı
48 9 8 3 3 16 27 1 3
Yabancı Tur rehberlerinde yer alan kaynaklar
5 0 1 0 0 0 0 0 0
52
Doğaya yönelik turizm faaliyetleri açısından dikkat çeken bir konumda olan Bolu’da, turistik işletmeler şehir merkezinde, D-100 karayolu civarında, dağ, orman, göl ve termal su kaynakları gibi doğal çekim merkezlerine yakın yerlerde yoğunlaşmışlardır. Turizm faaliyetleri ağırlıklı olarak özel sektöre ait küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından yürütülmektedir. İl’de kamu kuruluşlarının kendi personellerine yönelik kullanılan az sayıda dinlenme tesisi bulunmaktadır.
Karacasu termal bölgesi, Mudurnu, Babas ve Seben Kesenözü bölgesi kaplıcaları sağlık turizmi potansiyeli yüksek alanlardır. Bakanlar Kurulu Kararı ile 1982 yılında turizm alanı ilan edilen Köroğlu Turizm Alanı içersinde yer alan Kartalkaya Kayak Merkezi, Sarıalan ve Köroğlu Gelişim Bölgeleri doğa turizmi için çok uygundur. Abant Gölü, Yedigöller, Aladağlar önemli rekreasyon alanlarıdır. Sarıalan Yaylasında, bölgenin 1/25.000’lik çevre düzeni haritası yapılarak imara açılması için Turizm Bakanlığı’nda yapılan çalışmalar devam etmektedir. Yürütülen proje kapsamında 1.500 yatak kapasiteli işletme belgeli otel, apart otel ve günübirlik tesisler ile derinliği 17 metre olan ve 136 hektarlık alanda suni bir göl yapılması planlanmaktadır. Bölge yılın her ayında doğa turizmi ve spor merkezi olarak hizmet verecek potansiyele sahiptir.
İl’de Turizm Bakanlığı işletme belgeli 13 tesiste 3.151, Belediye belgeli 30 tesiste 1.750 olmak üzere toplam 4.901 yatak kapasitesi bulunmaktadır (Tablo 44). Turizm Bakanlığı yatırım belgeli tesis sayısı 10, bu tesislerin oda sayısı 1.142, yatak kapasitesi 2.544’dür. Tablo 45, Turizm işletme belgeli tesisleri göstermektedir. Tablo 46’ da ise turizm işletme belgeli tesislerdeki yatak sayıları Türkiye ile karşılaştırmalı olarak gösterilmektedir.
Tablo 44. Bolu İli’ndeki Konaklama Tesisleri Toplam Oda-Yatak Kapasitesi, 2001
Kapasite/belgeli tesis Turizm Bakanlığı
İşletme Belgeli Tesisler Turizm Bakanlığı
Yatırım Belgeli Tesisler Belediye Belgeli Tesisler
Tesis Sayısı 13 10 30
Oda Sayısı 1.234 1.142 700
Yatak Kapasitesi 3.151 2.544 1.750
Kaynak: Bolu İl Turizm Müdürlüğü
53
Turizm işletme belgeli tesis sayıları ve bu tesislere ait yatak sayılarında son dört yıllık sürede belirgin bir düşüş gözlenmektedir. 1998 yılında 18, 1999 ve 2000 yıllarında 17 olan turizm işletme belgeli tesis sayısı 2001 yılında 13’e düşmüştür (Tablo 46). Aynı dönemde, Türkiye genelinde 1.954 olan turizm işletme belgeli tesis sayısı, izleyen iki yılda azalma göstermiş, 2001 yılında artış göstererek 1.980’e çıkmıştır. Bolu’da tesis ve yatak sayısındaki değişme, 1999 yılına kadar ilçe statüsünde olan Düzce’nin, bu yılın Aralık ayında idari yapısının değişmesi ve il statüsünü alıp Bolu’dan ayrılmasından kaynaklanmaktadır.
Tablo 46. Türkiye ve Bolu İli’ndeki Turizm İşletme Belgeli Tesisler, 1998-2001 Tesis ve Yatak Sayısı 1998 1999 2000 2001
Tesis 18 17 17 13
Bolu
Yatak 3.032 2.845 2.843 3.151
Tesis 1.954 1.874 1.824 1.980
Türkiye
Yatak 314.215 311.480 325.168 364.779
Kaynak: Turizm Bakanlığı
2.1.4.1.2. Turizm Sektörünün Sorunları 2.1.4.1.2.1. Turist Sayısının Azalması
İl’i ziyaret eden yerli ve yabancı turist sayısı düşük ve istikrarsız bir gelişme göstermektedir.
1996 yılında 281 000 olan yerli turist sayısı, yaklaşık yüzde 9 artış göstererek 1998 yılında 306 000 yükselmiş olmasına rağmen, takip eden yıllarda giderek düşmüş ve 1999 yılında 245 000’e, 2000 yılında ise 231 000’e kadar gerilemiştir. 2002 yılı itibarıyla, Bolu’da 243 000’i yerli, 22 000’i yabancı olmak üzere, toplam 265 bin turist konaklama yapmış, bu ziyaretlerden aynı yıl toplam 17 milyon dolar döviz geliri elde edilmiştir. Bolu sağladığı döviz geliriyle 2002 yılı iller sıralamasında onaltıncı sırada yer almıştır.
Tablo 47. Bolu İli’nde Aylar İtibariyle Konaklayan Yabancı Turist Sayısı, Kişi, 1998-2001
Ay/Yıl 1998 1999 2000 2001
Ocak 1.000 1.250 400 800
Şubat 1.150 1.600 350 700
Mart 1.950 1.550 600 700
Nisan 4.300 1.900 1.800 2.200
Mayıs 5.800 2.450 1.850 3.200
Haziran 5.750 2.900 1.800 3.400 Temmuz 8.200 3.250 1.950 3.120 Ağustos 9.800 3.300 2.650 4.550
Eylül 7.700 1.050 2.600 2.700
Ekim 4.800 2.200 1.700 1.290
Kasım 2.450 1.850 600 220
Aralık 1.400 1.100 600 120
Toplam 54.300 24.400 16.900 23.000 Kaynak: Bolu İl Turizm Müdürlüğü
Sadece yerli turist sayısı değil, yabancı turist sayısı da zaman içinde azalmıştır. İl’i ziyaret eden yabancı turist sayısı 1996 ve 1997 yıllarında 60 000 dolayındadır. 1998 yılında 54 300, 1999 yılında 24 400 dolayında gerçekleşen yabancı turist sayısı, 2000 yılında 16 900’e kadar
54
düşmüştür. Turist sayısının 1999 ve 2000 yılında azalmasında, 1999 yılında ard arda yaşanan depremlerin de etkisi olmuştur. 2001 yılında ili ziyaret eden yabancı turist sayısı 23 000’e yükselmiştir. Turistler genellikle günübirlik ziyaret yapmaktadır. Bölgeye yönelik yabancı turizm talebinin düşük ve istikrarsız olduğunu il’de konaklayan yabancı turist sayıları ile konaklayan kişi ve geceleme sayılarını gösteren veriler de doğrulamaktadır. Bolu’da konaklayan yabancı turist sayılarının aylar itibariyle dağılımı Tablo 47’de, konaklayanların milliyetlerine göre dağılımı Tablo 48’de gösterilmektedir.
Tablo 48. Bolu İli’nde Milliyetlerine Göre Konaklayanlar, Kişi, 1998-2001
Milliyet 1998 1999 2000 2001
Almanya 2.345 1.455 740 790
İngiltere 1.830 250 355 660
Fransa 22.840 8.690 9.440 9.970
Hollanda 2.485 205 85 920
Avusturya 580 205 5 150
Belçika 195 40 75 110
İtalya 3.820 2.640 820 1.810
Yunanistan 250 10 110 140
İsveç 60 20 15 40
Danimarka 335 170 175 130
Diğer AB ülkeleri 560 210 160 1.360 Diğer Avrupa OECD ülkeleri 930 210 210 180
A.B.D. 1.885 635 560 620
Japonya 2.120 1.360 315 380
Diğer OECD ülkeleri 255 205 20 80
B.D.T. 345 155 10 50
Yugoslavya 40 30 - 10
Romanya 30 10 30 60
Bulgaristan 25 10 50 40
Diğer Doğu Avrupa Ülkeleri 50 70 170 150 Afrika Ülkeleri 405 10 20 30
İsrail 705 435 170 180
Suriye 65 10 45 110
İran 15 5 5 60
Diğer Batı Asya Ülkeleri 7.410 2.910 580 1.650 Güney ve Uzak Asya 2.665 2.810 2.115 3.320 Okyanusya- Milliyetsiz 2.055 1.640 620 -
Toplam 54.300 24.400 16.900 23.000
Kaynak: Bolu İl Turizm Müdürlüğü
2.1.4.1.2.2. Konaklama Tesislerinde Doluluk Oranlarının Düşük Olması
Konaklama tesislerinin doluluk oranları, aylar itibariyle değişmekle birlikte, düşüktür. Turistik tesisler atıl kapasite ile çalışmaktadır. 1998 yılında yüzde 45,7 olan tesislerdeki doluluk oranı, 1999 yılında yüzde 29,4’e, 2000 yılında yüzde 39,3’e ve 2001 yılında yüzde 32,8’e gerilemiştir (Tablo 49). Bu oranlar Türkiye ortalamasının (2001 yılında yüzde 45,6) altındadır. Turistler genellikle günübirlik ziyaretlerde bulunmaktadır. Abant Gölü çevresinde ve Kartalkaya Kayak Merkezi’nde az sayıda yüksek kapasiteli tesisler bulunmakla birlikte, kent merkezine yakın konumdaki tesisler ile termal su kaynaklarının çevresindeki konaklama tesislerinin standartları
55
düşük ve konaklama arzı sınırlıdır. Bu tesisler daha çok alt gelir gruplarına hitap eder niteliktedir.Turist sayısındaki gerilemede, sektörde yeterli tanıtım ve pazarlama faaliyetinin yapılmamasının rolü vardır. Düşük kapasite oranları yeni yatırım yapılmasını engellemekte, işletmeler önce mevcut kapasitelerden yararlanmayı tercih etmektedir.
Tablo 49. Bolu İli’nde Konaklama Tesisleri Doluluk Oranları, 1998-2001, % Aylar 1998 1999 2000 2001
Ocak 42,7 32,7 29,2 25,6
Şubat 50,3 34,1 37,3 38,8
Mart 36,6 31,2 32,9 28,4
Nisan 41,9 25,2 23,9 30,5
Mayıs 37,9 26,3 34 37,2
Haziran 47,2 27,6 32,3 35,1
Temmuz 70,2 47,3 66,2 55,5
Ağustos 67,4 36,5 60,9 40,4
Eylül 39,7 19,1 43,3 25,3
Ekim 48,6 30,9 38,1 32,3
Kasım 35 22,8 34,6 21,3
Aralık 31,4 19,1 34,6 23,2
Bolu Yıl Ortalaması 45,7 29,4 39,3 32,8 Türkiye Yıl Ortalaması 46,7 37,0 36,8 45,6 Kaynak: Bolu İl Turizm Müdürlüğü
T.C. Turizm Bakanlığı,2002
2.1.4.1.2.3. İl’de Turizm Vizyonunun Olmayışı
Diğer iller ile karşılaştırıldığında geniş yeşil alanları, yaylaları, gölleri ve kaplıcaları ile doğa sporlarına elverişli turizm potansiyeline rağmen, Bolu’da bu potansiyeli iç ve dış pazarlarda en üst düzeyde kullanacak girişimci sayısı azdır. Dünya’daki değişen turizm anlayışına uygun potansiyeline ve değişen turist profilinin talep ettiği tüm özelliklere sahip olmasına rağmen, Bolu, az ziyaret edilen, turizm gelirleri düşük bir bölge olarak kalmıştır. Turizm sektörünün il’in kalkınmasında oynayacağı rolün önemi kavranamamış, turizm bilinci gelişmemiştir. Sektörde turistik ürünün çeşitlendirilmesine ve bölge pazarlarında tanıtımına yönelik yeni bir yaklaşım ve vizyon işyerlerinde görülmemektedir. İl’de turizm bilincinin yeterince gelişmemiş, vizyonun oluşmamış olması sektörün gelişmesinin önündeki en önemli engeldir. Tabiat ve kültür varlıklarının envanterinin çıkarılamamış olması önemli bir eksikliktir.
2.1.4.1.2.4. Tanıtma ve Pazarlama Sorunları
Turizmde ürünün son kullanıcıya ulaşabilmesinde en önemli araç tanıtım ve pazarlamadır. Hedef kitlenin tespiti ve doğru yatırımlar yaparak belirlenmiş hedefler doğrultusunda stratejik pazarlama ve tanıtım faaliyetlerinin önemi büyüktür. Bolu’da turizmin gelişmesi her şeyden önce sahip olunan doğal, tarihi ve kültürel varlıkların iç ve dış pazarlarda etkin olarak sunulabilmesine bağlıdır. Oysa, il’de turizmi tanıtma ve pazarlama faaliyetleri son derece yetersizdir. Turizm profilini çıkarmaya ve turizm arzına yönelik bir araştırma yapılmamış olup, tanıtma ve dünya pazarlarına açma yönünde ayrılan bir kaynak da bulunmamaktadır. Yabancı turistlere yönelik tur rehberleri, turistik bilgi broşürleri ve etkinlikler (konferans, panel, kongre), iç ve dış pazarlarda Bolu’yu tanıtacak, turistik bir imaj kazandıracak ve turistik hedeflerden biri haline getirecek kurumlar (tur acentaları, turizm büroları, tanıtma konseyi vb.) bulunmamaktadır.
56
İşyerlerinde yapılan incelemelerde, işletmelerin yeterli pazar araştırması yapmadıkları, tanıtım ve pazarlamanın bu işyerlerinde stratejik bir öncelik almadığı gözlenmiştir.
2.1.4.1.2.5. Turistik Ürün Arzının Çeşitlendirilememesi
Dört mevsim turizm imkanına sahip olan il’de ürün çeşitliliğinin zayıf olması, sektörün sahip olduğu potansiyelin yeterince değerlendirilememesinin en önemli nedenidir. Dört mevsim turizm imkanına sahip olan Bolu’da turistik ürün çeşitliliği azdır. Kaliteli konaklama ve yeme-içme hizmeti veren, sunduğu zengin menüleri ve temizliğiyle beğeni kazanmış işletmeler bulunmakla birlikte, turizm işletmecilerinin pansiyon, kamping, karavancılık, apart otel vb. alternatif turizm işletmeciliğini tercih etmedikleri gözlenmektedir. Genelde konaklama ve yeme-içme hizmeti veren işletmeler, yalnız bir turizm çeşidine yönelmiş olup, turizmin çeşitlendirilmesine ve 12 aya yayılmasına imkan veren yatırımları tercih etmemektedir.
2.1.4.1.2.6 Bölgenin Yatırımcılar İçin Bir Çekim Merkezi Olamaması
Başta termal ve sağlık turizmi olmak üzere rekreasyon turizminin bütün alanlarında önemli bir potansiyeli olan Bolu, kapasite artırıcı, ürün çeşitlendirici özel sektör yatırımları için bir çekim merkezi olamamış, uygulanmakta olan turizm teşviklerinden de yeterince yararlanamamıştır.
Kamu arazilerinin turizm yatırımcılarına tahsisi veya koşullu satışı öncesinde söz konusu arazilere ilişkin yaşanan sorunların çözümlenmemiş olması, ayrıca turizm sektörünün yeniden yapılandırılabilmesi için turizm meslek birlikleri ve altyapı hizmet birlikleri kurulmasına ilişkin yasal ve kurumsal düzenlemenin yapılmamış olması sektörün yaşadığı sorunlar arasındadır.
İl’deki küçük ve orta ölçekli turizm işletmeleri devlet yardım ve desteklerinden yararlanamamaktadır. Öz sermaye yetersizliği, yatırım maliyetlerinin çok yüksek olması ve yatırımcıların önündeki engeller de sektörün gelişmesini engellemektedir.
2.1.4.1.2.7. Termal Su Kaynaklarının Değerlendirilememesi
İl zengin termal kaynaklarına sahip olmasına rağmen, tesisler düşük kapasite ile çalışmakta ve daha çok alt gelir guruplarına ve iç turizme hitap etmektedir. Ulaşım bu tesislerin pek çoğu için büyük sorundur. Termal tesislerin yapılacak yeni yatırımlarla kapasitelerinin artırılması, işletmelerin modernizasyonu, aktif tanıtım ve pazarlama faaliyetleriyle Bolu’nun daha geniş pazarlara yönelmesi mümkündür. İl çevresindeki turistik merkezlere, özellikle termal su kaynaklarının bulunduğu bölgelere ulaşım düşük standarttaki karayolu ile yapılmaktadır. Merkezi turizm yerlerinden biri olan Yedigöller bölgesine ulaşımı sağlayan karayolunun standardı düşük olduğundan bu potansiyelden etkin şekilde yararlanılamamaktadır. Abant yöresindeki aşırı yapılaşma, tesis ve hizmet kalitesi düşük kaplıca işletmeleri sektörün diğer zayıf yönleridir.