Gasp Davalar

Gasp kelime anlam olarak zorla alma, zaptetme; kapma, zorla al nan ey anlam na gelmektedir203. Adi ya ma olarak da geçen gasp cebir kullanarak zorla bir kimsenin izni olmadan mal n almakt r. Burada söz konusu fiil ki inin bir kimsenin mal n kullanmas na izin vermeyerek onu bu hakk ndan yoksun b rakarak, o mal n tasarrufunu kendi zimmetine

geçirmesi olarak da aç klanabilir. Gasb n, h rs zl ktan fark ise h rs zl n gizli, gasp n ise

aç k yani aleni yap lmas d r. K sacas gasp haks z bir fiil ayn zamanda toplumun güvenli ini ya ay n aksatan önemli bir suç olarak kabul edilmi tir204. Bu konuyla ilgili

Konya mahkemesine intikal etmi olaylara bak ld nda birçok olay vuku bulmu tur.

Özellikle dikkati çeken husus kamu görevlilerinin gasp olaylar nda adlar n n oldukça s k geçmesidir. Örne in Eskil Kazas na tâbi Oyukda Karyesinden Eyüp bin Abdülkadir ve

Abdülgani bin Sübhanvirdi, Day Ahmed Bölükba n dan ikâyetçi olmu lard r.

Davac lar n iddias na göre Day Bölükba bu ki ilerin seksen kuru u iki al mendilini ve bir seccadeyi cebren ve zulmen almas ayr ca bir k t a tarlay yine ad geçen ki ilerin elinden alarak Ali bin Halil e vermesi olmu tur. Ancak davac ki iler iddialar n ahitler yoluyla ispatlayarak durumu mahkemeye tescil ettirmi lerdir205. Ba ka bir benzer olayda yine resmi görevli olan bir ki inin yapm oldu u bir uygulama sonunda ma dur olan

201

Develio lu, Raht: At tak m , yol levaz m , kap ve pencere kanatlar n n mente e tak m , s. 874.

202 K S 45 / 110-3 (7 Zilkade 1126/ 14 Kas m 1714). 203 Devellio lu, s. 279. 204 Avc , s. 302. 205 K S 40 /94-1 (3 evval 1114/20 ubat 1703).

ki iler mahkemeye ba vurmu lard r. K r ehir kazas ndan, Kürt Mahmud bin Mehmed ve Deli Süleyman bin Hamza adl ki iler kendi mahiyetlerindeki Bekir bin Mustafa y , Ahmed Pa aya h rs z oldu unu gammazlam lar bunun üzerine olay n soru turulmas için

Ali Odaba adl ki i müba ir olarak görevlendirilmi . Ancak bu ki i Mahmud ve

Hamza n n otuz re s devesine el koymu tur. Fakat daha kar kl k mahkemece giderilmi

ve taraflar aras nda anla ma sa lanm t r206. Yine benzeri bir olay Konya Do anhisar da ya anm t r. Mustafa bin el Hac Ali, Bulmas Karyesi sakinlerinden Mehmed bin

Ramazan kendisini Konya mütesellimine ve Ak ehir valisine gammazlad için ayr ca da

olay soru turmas n yapan Silahtar smail A a dan yetmi kuru unu gasbedip kendisini hapsetti i iddias yla dava etmi tir. Mahkeme Mustafa dan iddialar n ispatlamas n istemi ancak Mustafa bunu ispatlayamayaca n ancak kendisini ikayet eden Mehmed den zarar n n tazmin edilmesini mahkemeden talep etmi tir. Bunun üzerine Mehmed, böyle bir

gammazlama yapmad n yemin ederek davan n dü mesine neden olmu tur207. Bir benzeri

ba ka bir olayda ise Ni de Diyoldin kazas ndan Mansur bin Ali, Abdullah bin Kas m, Zeynel bin Mevlüd, Ni de valisinin kendilerine ait altm guru u ve yetmi kile arpay gasbetti i gerekçesiyle ikayet etmi ler ancak mahkeme bu davay delil yetersizli inden ve

dava açan ki ilerin davalar n n sahih olmad na kanaat getirerek davay dü ürmü tür208.

Görüldü ü gibi her dört davada da mahkemeye verilen ki iler resmi görevli ki ilerdir.

Ancak davalar n neticesinde bu ki ilerin delil yetersizli inden cezâ almad tespit

edilebilir.

Bu dönemdeki gasp davalar nda görülen ortak bir özellikte levendat taifesi ad verilen grublar n geçmesidir. Bir askeri birim olarak görev yapan leventler 17. yüzy ldan itibaren, gerek devlet ordular nda, gerekse yerel güç sahiplerince istihdam edilerek bir nevi paral asker görevini ifa etmeye ba lam lard r. Ancak terhis edilen leventler, toplumda çe itli sorunlar da yan nda getirmi bir çok organize e k yal k hareketi ile birlikte münferit

olarak da bir çok gasp olaylar n n da içinde bulunmu lard r209. Bu konuda bir örnek

verilecek olursa Belviran kazas na tabi Karas n r Karyesinden Abdullah bin brahim, yine ayn karyeden Ramazan Be e ibn-i Mustafa y ikayet etmi tir. Çünkü Ramazan on dört levendat k k rtarak Abdullah n üzerine göndermi ve bir koyununu, alt kile arpas n , on dört kuru unu gasp edilmesine sebep olmu tur. Ramazan bu iddias n mahkemede 206 K S 42 / 42-1(8 aban 1118/15 Kas m 1706). 207 K S 42 / 130-19 Zilkâde 1118/ 12 ubat 1707). 208 K S 45 / 21-2 (4 Recep 1126/ 16 Temmuz 1714). 209

Karen Barkey, E kiyalar ve Devlet Osmanl Tarz Devlet Merkezile mesi, (Çev. Zeynep Altok), stanbul 1999, s.181.

ahitlerle ispatlam t r210. Bir benzeri ba ka davada ise leventler kendi deyimleriyle kap yani i arad klar n iddia ederek bir gasp olay na sebep olmu lard r. Olay u ekilde mahkemeye intikal etmi tir. Acem Türkmeninden Aksaray da bulunan Hasan Bey ibn-i

Kulaks z Mustafa, çil Sanca Gülnar kazas na tabi Fosfan Karyesi levendat taifesinden

brahim bin Musa ve Divri i kazas na tabi Togun Karyesinden Ali bin Hasan dava etmi tir. Çünkü leventler Hasan at ndan indirip hançer ve m zrakla darp etmi ler, ayn zamanda bir doru at n , bir ku a n , bir demir topuzu, bir çift papuçu, bir mavi çuha ya murlu u, bir heybeyi, bir at yular n , bir kara k l c nakit dört tümeni gasbetmi lerdir.

Hasan iddias n ahit göstererek ispatlam t r211. Bu olayda leventler savunmalar n

yaparken Hasan n e k ya sand klar n onun için Hasan darp ettiklerini ve mallar na el koyduklar n belirmi lerdir.

Bu dönemde önemli bir sosyal sorun olarak ortaya ç kan leventler otorite

bo lu undan da yararlanarak birçok ki iyi gasbetmi lerdir. Bunlar n d nda münferit

olarak i lenmi gasp olaylar da mevcuttur. Örne in Alaiye kazas ndan es-Seyyid Mustafa Çelebi ibn-i es-Seyyid Hasan, bn-i Salih Mahallesinden Mustafa ibn-i Talip eyh Aliman Mahallesinden Abdulvehap Be e ibn-i Sefer i ve Karaöyük Mahallesinden Mustafa ibn-i Abdullah Be e yi kendisinin sekiz yüz kuru unu ve üç yüz kuru luk e yas n gasbetmeleri

iddias yla mahkemeye ba vurmu ve iddias n ahitlerle ispatlam t r212. Gasp olaylar nda

leventlerin bu kadar yer almas baz ki ileri bu durumu kendi lehlerine kullanmaya sevk

etmi ve yapt klar gasp faaliyetlerini leventlerin üstlerine atarak kurtulmaya da

çal m lard r. Bir davada bu durum tespit edilebilir. Eskil Kazas na tâbi Kene Karyesinden smail bin Ali ad belli olmayan ki iler taraf ndan sekiz kuru u gasp edilip k l çla kolu darp

edilmi , ayn zamanda ba na gelen bu olay leventler taraf ndan yap ld n yetkililere

bildirmesi için kendisine avrat n üç talâk ile bo olsun dedirtilerek yemin ettirilmi tir. smail bu durumda mahkemeye ba vurarak nikâh n n geçerli oldu una dair hüküm

ç kart rm t r213. Bu olayda ilginç olan ise smail, mahkemeye ba vurusunda ba ndan

geçenleri anlatm ancak kendisini gasbedenlerden ikâyetçi olmam sadee nikâh n n

geçerli olup olmad hususunda hüküm istemesidir.

Farkl bir gasp olay nda ise bir gayr menkulun i letilmesi hususunda sorun ç km t r. Örne in Seydi ehir kazas na tabi Akçeler Karyesinden Mehmed bin Ahmed yine ayn karyeden Abdi Be e ibn-i Ali yi dava etmi tir. Davan n nedeni ise Abdi Be e,

210

K S 39 / 64-1 (7 Cemâziye l-evvel 1113/10 Ekim 1701).

211

K S 39 / 107-1 (14 Cemâziye l-âhir 1113 / 16 Kas m 1701).

212

K S 42 / 48-1 (2 aban 1118 / 8 Kas m 1706).

213

Mehmed in iki dönümlük tarlas n zaptedip haks z yere ziraat etmesidir. Mahkeme Mehemed den davas n ispatlamas n istedi inde Mehmed ahit göstererek iddias n

ispatlayarak kazanm t r214. Benzeri bir ba ka olayda ise bu sefer Konya Vadi Meram

Mahallesinde halk ortakla a mahkemeye ba vurarak es-Seyyid Mustafa bin es-Seyyid Hasan dava etmi lerdir. Buna gerekçe olarak ise Mustafa n n mahallelinin ba lar na girip zarar vermesi, mahalleliyi iftira etmesi ayr ca ki ileri devlete gammazlama tehditinde bulunarak mahalle halk n pa a zinciri gönderece i eklinde konu mas olmu tur. Bunun

üzerine mahkeme olay soru turmu yap lan soru turma sonucunda Hasan suçlu

bulunmu tur215. Bu davada Hasan n bu denli rahat hareket ederek mahalleliyi kar s na

alarak onlar pa a zincirine göndermeyle tehdit etmesi büyük bir ihtimalle arkas nda güçlü bir siyasi nüfuzunun bulundu unu gösteriyor.

Baz gasp davas nda yer alan mallar n çe itlili i bize o dönemde kullan lan e yalar aç s ndan fikir vermektedir. Karata kazas Dereli Karyesinden Nebi ibn-i Ali, el-Hâc Osman A a y kendisinin menzilini bas p mallar n gasp etti i için davac olmu tur. Söz konusu gasp edilen mallar ise be gazgan, yedi le en, be helke, on tencere, be el ibri i, yüz k rk yedi sahan, bir su gü ümü, iki kahve gü ümü, iki kahve ibri i, dört kapakl tas, on üç aban demiri, on üç kazma, k rk yorgan, otuz dö ek, k kbe yast k, yirmi bir çul, on iki türkmen kilimi, be kile burçak, üç sepet sand k, on dört köse sar k, otuz h zarî sar k, iki

mardin sar , iki top kuma , on top darayi, be top keten, alt top k rm z bez, elli vukiyye

kahuz, be yüz elli guru nakit guru , iki tüfenk namlusu, dört tulum ya , üç tulum peynir, altm top am alacas , yirmi top erbeti hind boyamas olmu tur. Ma dur olan Nebi, arabulucular n da araya girmesiyle Osman A a n n sulh teklifini kabul etmi ve bir sim k l ç, bir re s doru at, bir re s kat r ve iki yüz elli kuru kar l sulha gidilmi tir216.

Gasp olaylar incelendi inde sadece Müslümanlar aras nda de il Gayr-i

Müslimlerin aras nda da gasp olaylar olmu tur. Mesela çel sanca na tabi Mud kazas nda ticaretle geçimlerini sa layan Yuri ve Evanos adl karde ler Zine kasabas ndaki handa kal rken, Sunullah Pa azade es-Seyyid Ahmed ve adamlar taraf ndan bas larak mallar n ve bin kuru lar gasp edilmi tir. Bunun üzerine ikâyette bulunan Yuri ve Evanos karde ler

mahkemeye ba vurmu lar ve iddialar n mahalle sakinlerinin ahitlikleriyle

ispatlam lard r217. Bu olayda da görüldü ü üzere, mahalle sakinleri zimmî karde lerin

214

K S 48 / 171-1 (13 Muharrem 1131 / 6 Aral k 1718).

215

K S 48 / 27-2 (21 Rebiü l-âhir 1130/ 24 Mart 1718).

216

K S 47/ 89-1 (24 Recep 1128 / 14 Temmuz 1716).

217

lehine ahitlik etmi lerdir. Bu da Gayr- Müslimler ile Müslümanlar n bar içersinde ya ad klar n n en güzel göstergelerinden biridir.

Sicillere yans yan gasp olaylar genellikle sosyal ve ekonomik olarak toplumun

s k nt ya ad dönemlerde art göstermi tir. Yine gasp olaylar nda devlet

görevlilerininde adlar n n oldukça s k geçmesi dikkate de er bir durumdur.