Güvenlik Kültürünün Önemi

Etkili bir İSG risk yönetim kültürü için, işyerinde bulunan herkesin bunu benimsemesi/içselleştirmesi, tehlikeli durum ve şartlarda yapılması gereken davranışın refleks haline getirilmesi, tehlikelerin ve risklerin neler olduğunun tanınması ve kontrol edilmesi önemlidir (www.tccb.gov.tr). Bu sayede iş kazalarında gözle görülebilir bir azalma sağlanabilir. İş kazalarını azaltmaya yönelik ilk girişimler genelde mühendislik bakış açısıyla teknik ve fiziksel yönlerin iyileştirilmesine yöneliktir. Ancak denizcilik, imalat ve gemi inşa sektörü de dahil olmak üzere kazaların oluş nedenlerine bakıldığında teknik düzeylerden çok insan faktörünün daha önemli olduğu üzerinde durulmuştur ve iş kazalarının % 60’ı doğrudan, % 30’u ise dolaylı olarak insan hatası ile bağlantılı olduğu görüşü savunulmuştur (Dursun, 2012: 31; Taylan, 2008: 227). Zaten son zamanlarda yapılan çalışmalar daha çok çalışan ve çevre ile birlikte iş kazalarını değerlendirme almaktadır.

62 Güvenlik iklimi algısı, kişisel bilgi, motivasyon ve davranış olarak gözlenebilen bir olgudur (Griffin ve Neal, 2000: 348).

99

Güvenlik kültürüyle ilgili karmaşık süreçlere ilişkin çalışmalar son yıllarda belirgin bir şekilde artmıştır. Bunun nedeni, gün geçtikçe çalışma konusunda insancıl davranışların artması ve çalışma hayatı konusunda bazı standartların geliştirilmesi gibi nedenlerdir. Güvenlik kültürü kavramı literatürde farklı yerlerde kendini göstermektedir. Bu kavram özellikle örgüt kültürü ve örgüt iklimini63 tanımlamak içinde kullanım alanı bulmuştur (Cooper, 2000: 113). Güvenlik iklimi kültürü, çalışanların algı64, davranış ve tutumlarının65 bir göstergesi olarak tanım görür, IAEA’nın raporuna göre güvenlik kültürünün özü, organizasyonun ve çalışanların birlikte, büyük bir itinayla oluşturulması gerektiğine vurgu yapar. Bunun nedeni güvenlik kültürü hem organizasyonun hem de çalışanların tutum ve karakteristiklerinin bileşeni olmasından ileri gelir. Güvenlik kültürünü oluşturabilmek gerekli bir altyapı ve yönetim hiyerarşisi gerektirir. Güvenlik kültürü özellikle kişisel performansla da ilgilidir ve birçok çalışanı kendi güvenlikleri için sorumluluğa iter. Güvenlik kültürü davranışsal yapı, organizasyon ve organizasyondaki kişilere bağlıdır aynı zamanda güvenlik kültürü güvenlikle ilgili her şeyin, uygun algı ve davranışla eşleştirilmesini de gerektirir (IAEA, 1991: 1-5). Bu süreç oldukça hassas bir süreçtir, bunu gerçekleştirirken yönetimin üzerine çok fazla görev düşer. Yönetimin öncelikli sorumluluğu var olan kültürü anlamak, arzu edilen kültürün ne olacağını iyi belirlemek, uygulama planı geliştirmek, bu konu hakkında bir rol model oluşturmak, tüm çalışanların beklentilerine cevap verebilmek, onları doğru şekilde yetkilendirmek, değerleri geliştirebilmek için kültürel bir teşvik oluşturmak, yeteri kadar onay ve ödüllendirme sistemi belirlemek gereklidir (Weinstein, 1997: 53). Aslında güvenlik kültürü tamamen emniyetle ilgilidir, emniyet konusu örgütün her alanına yayılım sağlar. Güvenlik kültürü kişisel, grupsal ve organizasyonel tutumları, değerleri ve davranışları yansıtan bir sistemdir (Ek ve diğerleri, 2014: 180) ve çalışanların can güvenliğini

63 Örgütsel karakteristiklerle davranışlar arasında aracılık eden algılanan organizasyonel özelliklerdir. Başka bir tanımlamaya göre bireysel ve örgütsel karakteristikler tarafından etkilenen, o organizasyona dair bireysel algılardır (Dursun, 2012: 24).

64 Algılama, bir kişinin içinde bulunduğu durum hakkında beklentileri, geçmiş yaşantıları, diğer duyu organlarından gelen başka duyuları, toplumsal ve kültürel faktörleri de dahil eden kişisel bir olgudur (Topçuoğlu ve Özdemir, 2007: 11). Buradan yola çıkarak, algıda değişiklik için en önemli faktör çalışanın çalışma ortamıdır. Çünkü birey zamanının büyük bir çoğunluğunu işyerinde geçirmektedir.

65 Tanım olarak tutulan yol, tavır anlamına gelen tutum, güvenlik üzerine çalışma yapan kimi araştırmacılar, insanların tutumlarını değiştirip ele geçirerek ruh ve fikirlerini zapt edebileceği kanısı taşırlar. Çünkü onlar güvenliği arttırmak için ellerinden gelen her şeyi yapmışlardır, onların izlenimlerine göre kazaların hepsi insanların zayıf tutumları yüzünden gerçekleşir. Tabi bu yaklaşım doğru değildir (Cooper, 2001: 200). Tutumları olumlu yönde değiştirmek, doğru iş tutuşu geliştirmek uygun olandır. Bu uygulama yönetim ve çalışanların beraber geliştireceği bir uygulamadır.

100

sağlamanın yanında pek çok faydası da vardır. Bunlar temel olarak aşağıdaki gibi özetlenebilir (http://harusem.harran.edu.tr);

 Çalışanların tutum ve davranışları üzerine odaklanarak güvenli davranışı motive eder,

 Çalışan yaptığı işin risk farkındalığını sağlar, tehlikelerin sürekli olarak gözetimini mümkün kılan bir norm geliştirmeyi amaçlar,

 İş güvenliğiyle ilgili olan olumsuz davranışları minimize eder,  İş kazası, yaralanma ve ölüm vakalarında azalma gerçekleşir ve

 Kurumun kalite, güvenilirlik, rekabet edebilirlik, verimlilik ve karlılığı üzerinde pozitif etkilere neden olur.

Vredenburg (2002: 261)’un da belirttiği gibi güvenlik kültürü kazaları azaltma konusunda etkili bir araçtır. Güvenlik ortamının, bireysel, grup ve çevresel bir dizi güvenlik iyileştirmeleriyle olumlu ve yaygın bir etkiye sahip olduğu kanıtlanmıştır. Örneğin, olumlu bir güvenlik ortamının işyerindeki kazaları ve yaralanmaları azaltmaya yardımcı olduğu açıktır, ancak güvenlik ortamının verimlilik, örgütsel değişim ve yenilikçilik gibi diğer örgütsel sonuçlarla nasıl bağlantılı olduğu konusundaki açıklık daha azdır (Griffin ve Curcuruto, 2016: 207). Aslında dolaylı olarak bakılacak olursa güvenlik kültürünün iş kazalarını azaltacağı, işletmelere maddi ve manevi fayda sağlayacağı söylenebilir. Çünkü iş kazası, iş kazası gören çalışanın mesaisini etkileyeceği gibi işlerin aksamasına, diğer çalışanların demoralize olmasına veya işin durmasına neden olacak, organizasyon içerisine yerleşen olumsuz iklim çalışanları stres altında çalışmaya itecek, iş verimini azalacak ve bu yönde bir çalışma başka bir kazaya dahi neden olabilecektir. Bu gibi nedenle güvenlik kültürünün o kurum içerisindeki işleyişini tam olarak bilmek ve uygulamaya koymak önemlidir. Deyim yerindeyse güvenlik kültürü bir güvenlik meselesidir.

Organizasyon içindeki güvenlik meselesini doğru bir şekilde kurabilmek için, bireysel davranışlardaki değişime müdahale etmek etkili bir yol olabilir. Güncel güvenlik teorileri, başarılı güvenlik uygulamaları, güvenlik sistemleri66 ve güvenlik kültürü gibi etkili araçlardan faydalanmak kazaları azaltma konusunda çözüm almaya yardımcı olabilir (Demirbilek, 2005: 86). Fakat hangi yöntem seçilirse seçilsin o yöntemi tamamıyla

66 Güvenlik sistemi: Beklenmeyen herhangi bir durum karşısında gerekli olan yerlere, hızlı bir şekilde uyarıda bulunmak ve eylem planı hazırlamaktır.

101

bilmek ve doğru bir şekilde uygulamak gerekir. Güvenlik kültürünün kesin bir karakteristik özelliğinin olduğundan bahsedilemez. Ülkeden, toplumdan, kurumdan hatta kurum içi küçük bir grup içinde bile farklı güvenlik kültürü modelleri gözlenebilir. Çin’de güvenlik kültürünü konu alan birçok araştırma yapılmıştır. Örneğin Lin ve diğerleri (2008: 1038) tarafından yapılan çalışmada güvenlik kültürünün genel olarak teorik yapısından bahsedilmiştir. Güvenlik kültürünün karakteristik özellikleri toplumdan topluma değişim gösterdiği savunulmuştur. Güvenlik kültürünü oluşturmak için sadece kişisel veya organizasyonel çabalar yetmez, toplumsal kültürü de içine almak gerekir. Şekil 11’de Çin’de güvenlik kültürünün teorik yapısının ulusal kültür ve gerekliliklerle kombine edilmiş şekli sunulmuştur.

Kaynak: (Lin ve diğerleri, 2008: 1038)

Yüksek iş kazalarına sahip organizasyonlarla, düşük iş kazasına sahip olan firmalar karşılaştırıldıklarında kaza nedensellik modelleri çerçevesinde anlamlı bir ilişki olduğu söylenebilir. Amerika’da 1960’ların başları, 1970’lerin sonları boyunca birçok endüstride yapılan geniş çaptaki araştırmalardan elde edilen tutarlı özellikler aşağıdaki gibidir (Cooper, 2001: 13).

 Üst düzey yönetime bağlılık,

Yasa ve Uygulamalar Yönetimsel Gereksinimler Bireysel Tepkiler Sorumlulukların Tanımlanması Güvenlik Uygulamalarının Oluşturulması

Yeterlilikler ve Eğitim Uygulamaları Kurum İçi Ödüller ve Yaptırımlar

Mecburi Güvenlik Politikaları Kurumsal Yönetim

Kurumsal Kaynaklar Kurumsal Düzenlemeler

Kurumsal Denetim ve Gözetimler Çalışanların Yaptığı İşi Sorgulaması

Güvenlik Kültürü

Çalışan Algılamaları Çalışanlar Arası iletişim

102

 Organizasyonun bütün seviyeleri arasında yakın kontak ve daha sağlıklı bir iletişim,

 Büyük tehlikeleri kontrol altına almak ve daha iyi bir düzenleme getirmek,  Olgunlaşmış, istikrarlı bir iş ortamı,

 Doğru personel seçimi, işe yerleştirme ve iyi bir üretim süreci,  Güvenlik eğitimlerini iyi bir şekilde başlatmak ve sürdürmek,

 Ramak kala67 olaylarını da hesaba katarak, güvenliğin önemini pekiştiren güvenlik şemaları hazırlamak güvenlik kültürünü geliştirici yönde olacaktır.