Futures İşlemleri

Futures (gelecek) sözleşmesi, sözleşme imzalayanlara belirlenmiş bir tarihte, belirlenmiş bir fiyattan, belirli bir miktar ve standarttaki bir kıymeti alma ya da satma yükümlülüğü veren anlaşmalardır.

Futures piyasaları da, futures alım ve satım sözleşmelerinin düzenlendiği ve ikinci el işlemlerinin yapıldığı borsalardır. Dolayısıyla futures sözleşmeleri, organize piyasalar arasında yer alan futures piyasalarında işlem görür.

“Futures anlaşmalarında iki taraf vardır. Satıcı konumunda olanın pozisyonuna short, alıcı konumunda olanın pozisyonuna long denmektedir. Satıcı vade tarihinde nakit karşılığı mal teslimini, alıcı taraf ise vade tarihinde mal karşılığında nakit teslimini kabul etmiştir. İki tarafın, üzerine futures yazılan ürünün gelecekteki fiyat hareketi hakkında farklı beklentileri vardır. Satıcı fiyatın düşeceğini, alıcı fiyatın yükseleceğini düşünmektedir19_.”

“Gelecek sözleşmelerinin özellikleri şunlardır20_:

 Gelecek sözleşmeleri organize borsalarda işlem görmektedir.

 Organize borsalarda işlem gördüğü için, ikincil piyasası vardır. Dolayısıyla, gelecek sözleşmeleri, vadesinden önce el değiştirebilmektedir.

 Malın cinsi, kalitesi, özellikleri, miktarı, sözleşmenin vadesi ve teslim tarihi açısından standart sözleşmelerdir.

 Güveni sağlayan takas odası ve teminat sistemi vardır. Takas odası, her iki taraftan da sözleşme tutarının % 10 - % 20’si kadar başlangıç teminatı alır.

19 _{Altuğ, O.,Banka İşlemleri ve Muhasebesi, İstanbul: Türkmen Kitabevi, 2000, s.312.} 20 _{Aydın, a.g.e., s. 92-93.}

18

 Maksimum günlük fiyat değişikliği vardır. Fiyat değişimi, bu sınırı aştığında, o gün için işlemler durdurulur.

 Gün içinde, futures sözleşmelerin alım-satımının mantıklı fiyat aralıkları içinde yapılması için, minimum fiyat değişikliği sınırlaması getirilmiştir. Bu en küçük fiyat değişikliklerine, tik (tick) denilmektedir.

 Futures sözleşmesi, alan ve satan tarafların her ikisi için de yükümlülük doğurur.

 Sözleşmenin fiyatı anlaşmanın yapıldığı tarihte belli olmalıdır.

 Sözleşmeler, vadesinden önce ters işlemle kapatılabilir. Ters işlem, alınan mevcut pozisyonun tersini almak suretiyle pozisyonu kapatmaktır.”

Futures sözleşmeleri ile forward sözleşmeleri işlem niteliği itibariyle benzer yanları olduğu gibi aralarında farklılıklar da bulunmaktadır. Her iki türdeki sözleşmelerin en önemli özellikleri, işlemin gerçekleştiği anda, alıcı ile satıcı arasında para alışverişinin olmamasıdır. Forward sözleşmede kararlaştırılan forward fiyatı teslim anında ödenirken Futures sözleşmelerde başlangıç marjini olarak bilinen bir ödeme başlangıçta yapılmakta ve günlük kar ve zararlar alıcı ile satıcının hesaplarına yansıtılmaktadır21_.

Futures sözleşmeler döviz, faiz, mal ve endeks futures sözleşmeleri olarak dört grupta toplanabilir.

1.5.1. Döviz Futures Sözleşmeleri

Döviz futures sözleşmeleri, belirli bir paranın, belirli bir tutarının, başka bir para birimi karşılığında, belirli ileri bir tarihte ve bugünden belirlenmiş bir kurdan teslim edilmesi veya alınmasını içeren sözleşmelerdir. Döviz futures sözleşmeleri, genellikle kur riskinden korunmak için kullanılmaktadır. Örneğin; ileri bir tarihte dövizle ödemesi olan bir işletme, kurun yükselme riskine karşılık, döviz futures sözleşmesi alabilir. Aynı şekilde döviz alacağı olan bir işletme, kur düşüşlerinden korunmak amacıyla gelecek sözleşmesi satabilir.

21 _{Gündüz, Tutal, “Türev Ürünlerin Muhasebeleştirilmesi: Türkiye Uygulaması Üzerine Bir Öneri”, Sermaye Piyasası Kurulu, 1995. s} 14.

19

“Örneğin; bir Amerikan firması bir Fransız firmasından 300.000 € tutarında ithalat yapmış ve ödemenin euro cinsinden 6 ay sonra yapılması kararlaştırılmıştır. Ödemenin 6 ay sonraya planlanmış olması nedeniyle Amerikan firması kur riskiyle karşı karşıyadır. Amerikan firması bugünkü (spot) kurun 1 € = 1,1767 $, 6 ay vadeli futures kurun ise 1 € = 1,1834 $ olduğunu belirlemiştir. Kendini kur riskinden korumak isteyen firma, her biri 100.000 € olmak üzere 3 adet euro futures sözleşmesini her biri 1,1834 €/$’den satın alır. Böylece 6 ay sonra yapacağı ödemeyi 300.000 € x 1,1834 €/$ = 355.020 $ olarak yapacağını bilir. Dolayısıyla, 6 ay sonra ödeme günü geldiğinde piyasadaki spot kur ne olursa olsun, Amerikan firması borcunu bugünden bilinen 355.020 $ karşılığı euro ile ödeyecektir. Ödeme günü geldiğinde piyasada oluşan kurun 1 € = 1,2167 $ olduğunu kabul edelim. Bu durumda, Amerikan firması futures piyasada kendini korumamış olsaydı, ödeme günü piyasada gerçekleşen kur üzerinden borcunu 300.000 € x 1,2167 €/$ = 365.010 $ olarak ödemek zorunda kalacaktır. Firma futures piyasayı kullanarak kendini kur riskine karsı korumuş ve spot piyasaya göre borç 365.010 $ - 355.020 $ = 9.990 $ daha ucuza mal olmuştur22_.”

1.5.2. Faiz Futures Sözleşmeleri

Bu sözleşmeler, faiz gelirlerinin belirli bir tarihte ve belirlenmiş bir faiz oranı üzerinden değiş tokuşunun yapılmasına dayalıdır.

Faiz future sözleşme yapıldığında finansal araç teslimi yapılmamaktadır. Sözleşmede, sözleşmeye konu olan kıymetin karşılığı olan ödeme, üzerinde anlaşılan fiyattan finansal araç teslim edildiğinde yapılır.

1.5.3. Mal Futures Sözleşmeleri

Bazı tarımsal ürünler, madenler ve canlı hayvanlar gibi fiziki ürünler mal future piyasasında üzerine işlem yapılan varlıkları oluşturur.

22 _{Yanbolu, D, Piyasalarda Türev Ürünler Vergilendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü} Muhasebe ve Finansman Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa ,2011,s.20-21.

20

Tarımsal ürünlerin konu olduğu futures sözleşmeleri 1850’li yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. Futures sözleşmelere dayanak teşkil eden tarımsal ürünlerin en önemli özelliği mevsimsel olmaları ve elde edilecek ürün miktarı hakkında belirsizlik taşımalarıdır.

1.5.4. Endeks Futures Sözleşmeleri

Borsa endeksi üzerine yazılan futures sözleşmeleri 1980'li yıllarda ortaya çıkmıştır. Bu tür futures sözleşmesinde, vade sonunda üzerinde daha önceden anlaşılmış bir fiyattan işlem yapılmasını öngörür. Ancak borsa endeksleri elle tutulur nesneler olmadıkları için teslim alınmaları veya teslim edilmeleri mümkün değildir. Bu yüzden endeks futures ürünleri fiziki teslimat içermezler. Vade sonunda nakdi mutabakat ile mutabakat sağlanır.

Endekse dayalı vadeli işlem sözleşmelerini diğer finansal vadeli işlem sözleşmelerinden ayıran farklılıklar şunlardır:

 Sözleşme konusu varlığın tesliminin söz konusu olmaması,

 Sözleşme konusu finansal araç, belirlenmiş hisse senetlerinden oluşturulan portföy içindeki payların fiyatlarının ortalaması olması.