Finansal Araçlar: Sunum, TMS 32/UMS 32

Bu standardın temel amacı, bir işletmedeki finansal araçların borç veya öz sermaye olarak sunulması ile finansal varlık ve finansal borçların netleştirilmelerine ilişkin ilkeleri belirlemektir.

Bu standart, finansal araçların sunumu ile ilgili gereklilikleri kapsamakta ve söz konusu finansal araçlar hakkında kamuoyuna açıklanacak bilgileri belirlemektedir. Sunum gereklilikleri, ihraç eden açısından;

 Finansal araçların; finansal varlık, finansal yükümlülük ve özkaynak araçları olarak sınıflanmasına;

110

 Finansal varlık ve finansal yükümlülüklerin netleştirilmeleri hususlarına etki eder.

Bu standart, bir işletmenin finansal araçlarına ilişkin gelecekteki nakit akımlarının tutarı, zamanlaması ve kesinliğini etkileyen faktörler ile finansal araçlara uygulanan muhasebe politikalarının kamuoyuna açıklanmasını gerektirmektedir. Bu standart ayrıca, bir işletmenin finansal araçları kullanımının niteliği ve kapsamı, bu araçların kullanılmasına ilişkin amaçları, finansal araçla ilişkili riskler ve yönetimin bu riskleri kontrol etme politikaları hakkında bilginin kamuoyuna açıklanmasını öngörmektedir.

TMS 32 madde 11’e göre finansal araç, bir işletmenin finansal varlığı ile diğer bir işletmenin finansal borcunda ya da hisse senedine dayalı bir finansal araçta artışa neden olan herhangi bir sözleşme olarak tanımlanmaktadır. Finansal araçlar temelde iki gruba ayrılır:

Finansal varlıklar: Nakit ve nakit benzerleri, alacaklar, alacak senetleri, bir başka

işletmenin hisse senetleri (iştirakler ve bağlı ortaklıklar hariç), hazine bonosu, devlet ve özel kesim tahvilleri gibi borçlanma senetlerine yapılan yatırımları, işletmenin özkaynağına dayalı finansal aracıyla ödenebilecek olan ve işletmenin belirli olmayan sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını almak zorunda olduğu türev olmayan sözleşmeyi veya işletmenin belirli sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını, belirli bir nakdini ya da başka bir finansal varlığını takas etmesi dışındaki şekillerde ödenebilecek türev sözleşmeyi içermektedir.

Finansal borçlar: Ticari borçlar, borç senetleri, krediler, bedeli nakden ödenecek

mal ve hizmet alımına ilişkin tahakkuklar, ihraç edilen borçlanma senetleri vb. içermektedir. Ayrıca, işletmenin özkaynağına dayalı finansal aracıyla ödenebilecek olan ve işletmenin değişken sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını vermek zorunda olduğu ya da olabileceği türev olmayan sözleşmeler ile işletmenin belirli sayıda özkaynağına dayalı finansal aracının, belirli bir nakit tutar ya da başka bir finansal varlık ile takas edilmesi dışındaki şekillerde ödenecek ya da ödenebilecek türev sözleşmeler de finansal borç kapsamındadır.

111

Buna karşılık, kiralanmış varlıklar, stoklar ve maddi duran varlıklar gibi maddi varlıklar, patent ve markalar gibi maddi olmayan duran varlıklar, peşin ödenmiş giderler, ertelenmiş gelir ve teminat yükümlülükleri, vergiler ve karşılıklar gibi sözleşmeye bağlı olmayan varlık ve yükümlülükler finansal araç değildir.

Genel olarak tüm finansal araçlar sözleşmeye dayalıdır. Finansal varlık ya da borçların kapsadığı haklar veya yükümlülükler, iki veya daha fazla taraf arasında yapılan anlaşmaların bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.

TMS 32 madde 15’e göre finansal araçla ilgili işlem yapan bir işletme, bu aracı ilk defa muhasebeleştirirken finansal borç, finansal varlık ve özkaynağa dayalı finansal araç tanımlarıyla uyumlu bir sınıflandırma yapar. Özkaynağa dayalı finansal araç, işletmenin tüm borçları çıkarıldıktan sonra varlıklarında bir hakkı gösteren sözleşmedir. İşletme finansal aracı ilk defa muhasebeleştirirken, bu aracın bir finansal borç mu yoksa özkaynağa dayalı bir finansal araç mı olduğunu sözleşmenin yasal biçiminden çok özüne bakarak değerlendirir. Bir finansal borcu, özkaynağa dayalı finansal araçtan ayıran en önemli özellik, sözleşmeye dayalı bir yükümlülüğün bulunmasıdır.

Örneğin, ihraç eden işletmeye belli bir tarihte ve tutarda geri alma hakkı veren imtiyazlı hisse senetleri görünürde hisse senedine dayalı bir finansal araç olmakla birlikte özünde bir finansal borçtur. Bu yüzden işletmenin bilançosunda borçlar sınıfında raporlanmalıdır.

TMS 32 madde 36’ya göre bir finansal aracın, finansal borç veya özkaynağa dayalı finansal araç olarak sınıflandırılması, bu finansal araca bağlı olarak ortaya çıkan faiz, temettü, kayıp ve kazançların kâr ya da zararda gelir veya gider olarak nasıl muhasebeleştirileceğini belirler.

Özkaynağa dayalı finansal araç sahiplerine yapılan ödemeler, işletme tarafından her türlü vergi indiriminden arındırılmış olarak doğrudan özkaynağa borç olarak yansıtılır yani özkaynaktan indirilir. Özkaynak işlemlerinden kaynaklanan işlem maliyetleri, özkaynaktan indirilerek muhasebeleştirilir. Tamamı borç olarak muhasebeleştirilen hisselere ait temettü

112

ödemeleri, gider olarak muhasebeleştirilir. Finansal borçların geri satın alınması ya da yeniden finanse edilmesi ile bağlantılı kazanç ve kayıplar kâr ya da zararda muhasebeleştirilirken, özkaynağa dayalı finansal araçların geri satın alınması ya da yeniden finanse edilmesi özkaynakta meydana gelen değişim olarak muhasebeleştirilir.

Bir finansal varlık ve borcun birbirine mahsup edilmesi (netleştirilmesi) kural olarak mümkün değildir. Bunun iki istisnası vardır: ya netleştirme konusunda yasal bir düzenleme olmalıdır ya da net esasa göre ödemede bulunma ya da varlığı edinme ve borcu ödeme işlemlerini eş zamanlı olarak gerçekleştirme durumu söz konusu olmalıdır(TMS 32 madde 42).

Finansal araçlar, asıl araçlar (alacaklar, borçlar ve hisse senedine dayalı finansal araçlar gibi) ile türev finansal araçları içerir. Türev finansal araçlar, finansal araç tanımı kapsamındadır ve bu Standart kapsamında yer almaktadır.

Türev finansal araçlar, aracın tarafları arasında üzerine yazıldığı asıl finansal aracın bir veya daha fazla finansal riskini nakletme etkisine sahip hak ve yükümlülükler yaratır. Başlangıçta türev finansal araçlar bir tarafa, potansiyel olarak lehte koşullarda, finansal varlık veya borçların karşı tarafla sözleşmeye dayalı olarak el değiştirme hakkını veya potansiyel olarak aleyhte koşullarda, finansal varlık veya borçların karşı tarafla sözleşmeye dayalı olarak el değiştirme yükümlülüğünü verir. Ancak, genellikle söz konusu hak ve yükümlülükler sözleşmenin başında üzerine yazıldığı asıl finansal aracın devrine yol açmadığı gibi bu devrin mutlaka sözleşmenin vadesinde olmasını da gerektirmez.