Katılımlı Finansal Araçlar

“Yapılandırılmış finansal araçlar arasında yer alan bu ürünlerin temel özelliği, önceden belirlenmiş bir maksimum getiri seviyesinin olmayışıdır61_{.” Katılımlı finansal} araçlar dayanak varlıklarında oluşan fiyat değişiklikleri ürüne aynen ya da farklı oranlarda yansıyabilir.

Özellikle yurtdışında yaygın olarak kullanılan katılımlı finansal araç türleri; Açık Uçlu Sertifika (Open End Certificate), Yüksek Performansa Dayalı Sertifikalar (Outperformance Certificate), Bonuslu Sertifika (Bonus Certificate) ve Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifikalar (Outperformance Bonus Certificate) ürünleridir.

1.9.2.3.3.1. Açık Uçlu Sertifika (Open End Certificate-OEC)

Açık Uçlu Sertifika ürünleri yatırımcılara yönelik olarak bir endeksin, emtianın veya faiz oranının dayanak olarak kullanıldığı ve bunların performansına bağlı olarak çıkarılan, çoğunlukla belirli bir vadeleri olmadan piyasaya sürülen ürünlerdir. Bu ürünler çoğunlukla belirli bir vadeleri olmadığından yatırımcılar tarafından her zaman alınıp satılabilirler.

Bu üründe dayanak varlığın getirisi Açık Uçlu Sertifikanın getirisine aynen yansır.

61 _{Barlocher, J., Experience with the collection and publication of data on structured products in Switzerland, IFC Bulletin No 31,2009, s.} 141-150.

58 Örnek:

Vadesi 4 yıl, S&P 500 endeksi dayanak varlığı olan Açık Uçlu Sertifika bulunmaktadır. S&P 500 endeksinin başlangıç değeri 1.200’dür. Endeks seviyesini Açık Uçlu Sertifika fiyatına çeviren değişim oranı % 1’dir. Dolayısıyla Açık Uçlu Sertifika ürününün başlangıç piyasa fiyatı 1200 x 0,01=12 $ olarak belirlenmiştir.

Değişim oranı, yüksek bir değer olan endeks değerini yatırım yapılabilecek düzeye indirmek için kullanılır. Diğer bir ifadeyle, değişim oranı uygulanmazsa bu ürüne yatırım yapmak için 1.200 $ gerekecekti. Ancak % 1’lik değişim oranı uygulaması ile yatırımcıya 12 $ ile yatırım yapma olanağı tanınır ve yatırımcı 12 $ ödeyerek Açık Uçlu Sertifikayı alır.

Burada Açık Uçlu Sertifikanın vade sonundaki performansını etkileyen faktör, dayanak varlık fiyatındaki yüzdesel değişimdir.

Açık Uçlu Sertifika, dayanak varlığın fiyat değişimlerini aynen yansıttığı için, vade sonunda Açık Uçlu Sertifika fiyatı vade sonundaki endeks seviyesi ile değişim oranı çarpılarak bulunur.

Özet olarak Açık Uçlu Sertifika yatırımcısının kazanç veya kaybı şu şekilde belirlenir:

(Vade sonundaki endeks seviyesi – Vade başı endeks seviyesi) x (Değişim oranı)

Eğer vade sonunda S&P 500 endeksi %10 artarak 1.320 seviyesinde olursa, Açık Uçlu Sertifika yatırımcısı;

(1.320 – 1.200) x (0,01) = 1,2 $ kazanç sağlar ve vade sonunda 13,2$ (12 $ + 1,2 $) elde eder.

Eğer vade sonunda S&P 500 endeksi 1.140 seviyesinde olursa, %5 oranında bir düşüş sergilemiş olur ve Açık Uçlu Sertifika yatırımcısı;

(1.200 – 1.140) x (0,01) = 0,6 $ kaybederek 11,4 $ elde eder. Böylece yatırımcının % 5 oranında kaybı oluşmuştur.

59

1.9.2.3.3.2. Yüksek Performansa Dayalı Sertifika (Outperformance Certificate-OC)

Yüksek Performansa Dayalı Sertifikalar, dayanak varlıkta oluşan fiyat değişimlerini performans sınır (strike) düzeyi olarak adlandırılan belirli bir düzeye kadar bire bir yansıtan ürünlerdir. Performans sınır düzeyi, opsiyon sözleşmelerindeki kullanım fiyatına benzerdir. Vade dolduğunda belirlenen performans sınır düzeyinin aşılıp aşılmadığına bakılarak ona göre işlem yapılmaktadır. Performans sınır düzeyine kadar dayanak varlığın getirisi ürünün getirisine bire bir yansıtılırken, bu düzeyden sonra dayanak varlığın getirisi Yüksek Performansa Dayalı Sertifika getirisine önceden belirlenmiş ve performans oranı olarak adlandırılan bir oran kadar yansıtılır. Performans oranı %100’ün üzerinde olmaktadır ve her Yüksek Performansa Dayalı Sertifika için farklı olabilir.

Örnek:

Vadesi 1 yıl, dayanak varlığı ABC hisse senedi olan bir Yüksek Performansa Dayalı Sertifikanın başlangıç fiyatı hisse senedinin fiyatı olan 50 TL’dir. Performans sınır düzeyi de 50 TL olarak belirlenen ürünün performans faktörü ise % 150’dir.

Ürünün işleyişi vade sonundaki dayanak varlığın fiyatındaki oluşumlara göre özet olarak şu şekilde olacaktır;

Vade sonundaki dayanak varlığın fiyatı performans sınır düzeyi olan 50 TL’nin üzerinde olduğu taktirde yatırımcının kazancı;

Dayanak varlığın vade sonu değeri- Dayanak varlığın başlangıç değeri x Performans oranı hesaplaması ile bulunur.

Örneğin; ABC hisse senedi fiyatı vade sonunda 55 TL olursa Yüksek Performansa Dayalı Sertifika yatırımcısı;

(55-50) x (%150) = 7,5 TL kazanır ve vade sonunda 57,5 TL elde eder. Dolayısıyla %15 düzeyinde kazanç elde etmiş olur.

Vade sonundaki dayanak varlığın fiyatı performans sınır seviyesi olan 50 TL altında gerçekleşirse, Yüksek Performansa Dayalı Sertifika ürünü dayanak varlığın fiyat

60

değişimlerini aynen yansıtır. Dayanak varlığın fiyatı performans sınır düzeyinin altında kalırsa, herhangi bir performans söz konusu olmadığından performans oranı dikkate alınmaz.

Örneğin vade sonunda ABC hisse senedinin fiyatı %10’luk bir düşüşle 45 TL seviyesinde gerçekleşirse, Yüksek Performansa Dayalı Sertifika yatırımcısı da %10 düzeyinde bir kayba uğrar ve vade sonunda 45 TL (50-5) elde eder.

1.9.2.3.3.3. Bonuslu Sertifika (Bonus Certificates-BC)

Bonuslu Sertifika ürünü, Yüksek Performansa Dayalı Sertifika ürününe benzemekte olup farkı anapara korumasının eklenmesidir. Anapara korumasının koşulu ise dayanak varlık fiyatının önceden belirlenmiş bir bariyer seviyesinin altına düşmemesidir. Diğer bir ifade ile anapara bariyer düzeyine kadar korunmakta bu seviyeyi aşağı yönlü aştıktan sonra korunmamaktadır. Bariyer düzeyi geçilirse vade sonunda gerçekleşen varlık fiyatı, aynı zamanda Bonuslu Sertifika fiyatı olmaktadır.

Son olarak Bonus düzeyi ise dayanak varlığın fiyatı vade süresince bariyer düzeyinden düşük düzeye düşmediği ve vade sonunda performans sınır düzeyi ile bariyer düzeyi arasında kaldığı sürece, önceden belirlenmiş miktarda ödenecek bonusu gösteren düzeydir.

Dolayısıyla, eğer vade sonunda dayanak varlığın fiyatı, performans sınır düzeyinin üzerinde kalırsa; Bonuslu Sertifikanın fiyatı da o olur. Eğer vade boyunca dayanak varlığın fiyatı bariyer düzeyinin altına düşerse; Bonuslu Sertifika için bonus söz konusu olmaz ve vade sonunda varlık fiyatı ne olursa Bonuslu Sertifikanın fiyatı da o olur. Son olarak, eğer vade içinde dayanak varlığın fiyatı bariyer düzeyinin altına inmediği takdirde ve vade sonunda da varlığın piyasa fiyatı performans sınır düzeyi ile bariyer düzeyi arasında kaldığında Bonuslu Sertifika bonus öder.

61

1.9.2.3.3.4. Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika (Outperformance Bonus Certificate-OBC)

Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika ürününde, bariyer düzeyine bağlı bir anapara koruması bulunmakta olup, Bonuslu Sertifikadaki gibi bu koruması ancak dayanak varlık fiyatı bariyer seviyesini aşmadığı sürece gerçekleşmektedir. Bu koşula ek olarak, önceden belirlenmiş bir performans sınır düzeyi aşılırsa da, dayanak varlığın kendi performansı ürünün performansına önceden belirlenen performans oranına göre yansıtılmaktadır.

Örnek:

Vadesi 2 yıl dayanak varlığı YZ hisse senedi olan bir Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifikanın başlangıç fiyatı 100 TL’dir. Başlangıçta hisse senedinin fiyatı da 100 TL’dir. Düzenlenen Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifikanın performans sınır düzeyi 100 TL, bariyer düzeyi 85 TL ve bonus düzeyi 100 TL’dir. Belirlenen performans oranı %150’dir.

Ürünün işleyişi vade sonundaki dayanak varlığın fiyatındaki oluşumlara göre özet olarak şu şekilde olacaktır;

a) Vade süresince hiçbir gün hisse senedi bariyer düzeyi olan 85 TL ve altında işlem görmediyse:

Hisse senedi vade boyunca 85 TL ve altında işlem görmezse vade sonunda iki durum söz konusu olabilir. Bunlardan birincisi hisse senedinin bariyer düzeyi olan 85 TL ve performans sınır düzeyi olan 100 TL arasında işlem görmesi, diğeri de hisse senedinin performans sınır düzeyi olan 100 TL’nin üzerinde işlem görmesidir.

Vade sonunda hisse senedi bariyer düzeyi olan 85 TL ve performans sınır düzeyi olan 100 TL arasında işlem görürse:

Bu durumda Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika ürünü bonus seviyesinde ödeme yapacaktır. Dolayısıyla bonus seviyesi 100 TL olduğundan, Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika yatırımcısı vade sonunda 100 TL tutarında bir nakit akışı elde edecektir.

62

Örneğin, vade sonunda YZ hisse senedi %10 düşüşle 90 TL olsa da 85 TL üzerinde bir fiyattan işlem gördüğünden Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika ürünü yatırımcısı yine 100 TL elde eder.

Vade sonunda hisse senedi, performans sınır düzeyi olan 100 TL’nin üzerinde işlem görürse:

Bu durumda Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika ürünü dayanak varlığın fiyat değişimlerini yatırımcısına performans faktörü olan %150 oranında yansıtır.

Vade sonunda yatırımcının getirisi aşağıdaki gibi hesaplanır.

Dayanak varlığın vade sonu değeri – Dayanak varlığın başlangıç değeri x Performans oranı

Örneğin, vade sonunda YZ hisse senedi %10 oranında artış göstererek 100 TL’den 110 TL’ye çıkarsa Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika ürünü yatırımcısına;

(110-100) x (%150) = 15 TL getiri sağlar.

b) Vade süresince herhangi bir gün hisse senedi bariyer seviyesi olan 85 TL ve altında işlem görürse:

Vade boyunca herhangi bir gün hisse senedi fiyatı bariyer düzeyi olan 85 TL ve altında işlem görürse, vade sonunda iki durum dikkate alınır.

Bunlardan biri hisse senedi fiyatının performans sınır düzeyi olan 100 TL’nin altında işlem görmesi, diğeri de hisse senedinin performans sınır düzeyi olan 100 TL’nin üzerinde işlem görmesidir. Burada hisse senedinin bariyer düzeyi olan 85 TL ve performans sınır düzeyi olan 100 TL arasında işlem görmesi seçeneği söz konusu olmamaktadır. Çünkü fiyatlar bir kez 85 TL’yi aşağı yönlü kırdığından 85 TL artık sınır olarak kabul edilemez.

Vade içinde dayanak hisse senedi fiyatı bariyer seviyesi olan 85 TL’nin altına inerse, Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika ürünün bonus ödeme özelliği sona erer ve vade sonunda hisse senedi fiyatındaki değişim performans sınır seviyesi olan 100

63

TL seviyesine kadar Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika ürün fiyatını aynen etkiler. 100 TL seviyesinin üzerinde ise Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika ürününün fiyatı hisse senedinin fiyat değişiminden %100’den fazla olacak şekilde bir performans oranınca etkilenir.

Vade sonunda hisse senedi, performans sınır düzeyi olan 100 TL’nin altında işlem görürse:

Hisse senedi, performans sınır düzeyi olan 100 TL’nin altında işlem görürse yatırımcı YZ hisse senedinin cari piyasa değerinde bir getiri sağlar.

Örneğin, vade sonunda YZ hisse senedi 100 TL’lik değerinin %25’ini kaybederek 75 TL olursa, Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika yatırımcısı da %25 oranında kayba uğrayarak 75 TL’lik bir nakit akışı elde eder.

Vade sonunda hisse senedi, performans sınır düzeyi olan 100 TL’nin üzerinde işlem görürse:

Hisse senedi performans sınır düzeyi olan 100 TL’nin üzerinde işlem görürse Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika yatırımcısının getirisi aşağıdaki gibi hesaplanır.

Dayanak varlığın vade sonu değeri - Dayanak varlığın başlangıç değeri x Performans oranı

Örneğin, vade sonunda YZ hisse senedi %20’lik bir artışla 120 seviyesinde olursa, Yüksek Performansa Bağlı Bonuslu Sertifika yatırımcısına;

(120 – 100) x (%150) = 30 TL getiri sağlar. Hisse senedinin başlangıç değeri olan 100 TL dikkate alındığında, yatırımcı %20 kazanç elde eder.

64

1.9.2.3.4. Kaldıraçlı Yapılandırılmış Finansal Araçlar - Varantlar (Leverage