Firma Stratejisi, Yapısı ve Rekabet

AraĢtırmanın saha çalıĢmasında araĢtırmacı tarafından görüĢme yapılan firma yöneticilerine Antalya‟da kesme çiçek üretim ve ihracatının nasıl baĢladığı, bu hususu tetikleyen durumun ne olduğu sorulmuĢtur. Kadriye‟nin önde gelen kesme çiçek ve çilek üreticisi bir ihracatçının bu hususa yönelik açıklaması belirtilen sorunun cevabı olarak değerlendirilmiĢtir:

“Antalya’da 1980 sonrası başlayan kesme çiçek üretimi İstanbul Yahudi asıllı Metin Mansur’un önderliğinde Ege Holding yatırımları ile kurumsallaşmıştır. Ege Holding grubuna bağlı Ege Tarım AŞ 1983-1984’de çilek, 1985’de karanfil üretimlerine geçiş yaparak 1987-1989’da bölgesel üreticileri örgütlediler, 1990 sonrası ise Çimtur- Kalender grubu sektörün öncüsü oldu. Üreticiler ortaklığı ile kurulan dış ticaret sermaye şirketleri küresel pazarlara mal satışına başladı”.

Yine saha çalıĢması ile elde edilen bilgilere göre Antalya‟da baĢlayan kesme çiçek ihracatında üreticiler yurtdıĢı pazarlarda güçlü olabilmek için koydukları sermayelerle sektörel dıĢ ticaret sermaye Ģirketi kurmuĢlar ve küresel mal zincirine satıĢa baĢlamıĢlardır. Antalya‟da sektörel dıĢ ticaret sermaye Ģirketleri olarak kurulan BirleĢik Tarım Çiçek Aġ ve Çiçekçiler Birliği Aġ üreticilerin küresel mal zincirinde pazar payına kavuĢmasını, ihracatta kurumsallaĢmalarını sağlamıĢtır. Sektörel dıĢ ticaret sermaye Ģirketlerinin ortağı olan firmalar artık belli pazar payına ulaĢtıklarından yollarına bağımsız olarak devam etmekte ancak ortak oldukları dıĢ ticaret sermaye Ģirketleri ile kısmen de olsa çalıĢmaktadırlar.

Porter‟ın Elmas Modeli‟nde “firma stratejisi, yapısı ve rekabet” olarak adı çok geçen belirleyiciyi Antalya kesme çiçek sektöründe değerlendirmek üzere firmaların yapı ve stratejilerini ortaya koyan verilerin bir bölümü, örneklemdeki firma profili bilgileri baĢlığı altında verilmiĢtir. Burada bu profili irdeleyen daha ayrıntılı bazı çapraz tablo verilerine ve firma stratejisi ve yapısını açıklamak bakımından firma profilinde yer alan bazı bilgilerin ayrıntılarına yer verilmektedir. Tablo 3.22 ile Tablo 3.23 profil ile ilgili çapraz bilgiler içermektedir.

Tablo 3.22 Firmaların Mülki Yapısına Göre Hukuki Yapılarının Dağılımı

Hukuki yapı ġahıs

iĢletmesi Limited ġirket

Anonim

ġirket Diğer TOPLAM

Mülkiyet yapısı (n) (%) (n) (%) (n) (%) (n) (%) (n) (%)

Türk Yatırımcı 3 8.7 24 68.5 4 11.2 1 2.9 32 91.3

Yabancı-Türk ortak 1 2.9 2 5.8 3 8.7

TOPLAM _{3 8.7 25 71.4 6 17} 1 2.9

35 100

Tablo 3.22‟nin en dikkat çeken bulgusu yabancı-Türk ortaklık firmalarından 2‟sinin Aġ, birinin ise Ltd hukuki yapısında olmasıdır. Türk yatırımcıların ise 3‟ü Ģahıs iĢletmesi, 24‟ü Ltd, 4‟ü Aġ, 1‟i ise diğer (Flora Kooperatifi) hukuki yapıdadır.

Tablo 3.23‟de üretim yapan kesme çiçek ihracatçılarının üretim alanlarına göre bazı gruplar oluĢturulmuĢtur.

Tablo 3.23 Kesme Çiçek Üretimi Yapan Firmaların Hukuki Yapı, Bölge Ciro Payları, ÇalıĢtırdıkları Mevsimlik ĠĢçi Sayılarına Göre Dağılım

Kesme çiçek üretim alanlarına göre

firmaların hukuki yapısı _{10-200 dönüm} Kesme Çiçek Üretimi Alanı (n) (%) 201-300 dönüm (n) (%) 301-400 dönüm (n) (%) ġahıs ĠĢletmesi _{3 8.7} Limited ġirket 22 62.8 1 2.9 Anonim ġirket _{4 11.2 1 2.9} TOPLAM _{29 82.7 1 2.9} 1 2.9

Bölge satıĢından aldıkları oran dağılımı

%0,1-3 pay alanlar 22 62.8 6 17 1 2.9

%3,1-5 pay alanlar

%5,1-15 pay alanlar 1 2.9 1 2.9

TOPLAM 22 62.8 7 19.9 2 5.8

ÇalıĢtırdıkları mevsimlik iĢçi sayıları

1-20 iĢçi çalıĢtıran _{8 22.9} 21-70 “ “ 12 34.3 71-150 “ “ _{7 19.9 1 2.9} 151-200 “ “ 1 2.9 201-400 “ “ 1 2.9 TOPLAM 28 80 1 2.9 1 2.9

Bu üretici ihracatçıların çoğunluğunun (%82.7) üretim alanları 10-200 dönüm aralığında olup, Limited ağırlıklı hukuki yapı burada da ortaya çıkmaktadır. Bölge

satıĢından aldıkları paylara göre dağılımda ise çoğunluk (%62.8) firmaların 10-200 dönüm aralığındaki kesme çiçek üretim alanlarına sahip oldukları görülmektedir. Bölge satıĢ hacminden %5.1-15 aralığında pay alan 2 firma ise daha geniĢ (201-400 dönüm) üretim alanlarına sahiptir. ÇalıĢtırdıkları mevsimlik iĢçi dağılımında ise istihdamın yoğun olarak (%80) 10-200 dönüm aralığında bulunan üretici ihracatçılarda olduğu görülmektedir.

Antalya‟da yetiĢtirilen temel ürün karanfil olup, 29 iĢletmede (%82.9) karanfil üretimi yapılmakta, karanfilden sonra gelen öncelikli ürünler Gerbera ve Ranunculus 6 iĢletmede (%17.1) yetiĢtirilmekte, örneklemdeki tüm üretici iĢletmeler ise fide ve fidanlık materyali yetiĢtirmektedir. Krizantem üreticisi 2 iĢletmeden biri yatırımını yeni tamamlamıĢtır ve yurtdıĢı standartlarına uyan kalitede ürün yetiĢtirmektedir. Gül üretimi yapan bir firma mevcuttur ve üretimini ağırlıklı olarak iç piyasaya yönlendirmekle birlikte kısmen aktif olarak ihracatını da yapmaktadır. Çiçek çeliği üretimi yapan bir iĢletme Antalya Bölgesi kesme çiçek yetiĢtiricilerinin tedarikçisi konumunda olup, bu firma Antalya içi, yurtiçi ve yurtdıĢına aktif satıĢ yapan küresel bir tedarikçidir.

Talep koĢullarında Tablo 3.17 ile incelenen firmaların kullandıkları dağıtım kanalları aynı zamanda firma stratejisinin de önemli bir tanımlayıcısıdır. Örneklemdeki firmaların ağırlıklı olarak kullandıkları dağıtım kanalının toptan satıcılarda yoğunlaĢması bir strateji zayıflığıdır. Çünkü kesme çiçek küresel zincirindeki talepte süpermarketler ve mezatlar önemli bir paya sahiptir ve kitle üretim yapan küresel firmalar bu dağıtım kanallarını kullanarak firmalarının finansal akıĢını daha düzenli olarak sürdürmektedirler.

Örneklem grubunun son iki yıldaki yenilik performansı Tablo 3.24 ile özetlenmiĢtir. Tablo 3.24 Firmaların Son Ġki Yıldaki Yenilik Performansı Tablosu

YenileĢim faktörleri DeğiĢiklik yapılmadı (n) (%) Küçük değiĢiklik yapıldı (n) (%) Mevcutta değiĢiklik yapıldı (n) (%) Köklü değiĢiklik yapıldı (n) (%) Tamamen yeni (n) (%) TOPLAM (n) (%) Toplamı Yenilik Yenilik Oranı Ürün yeniliği 5 14.3 10 28.6 11 31.4 7 20 2 5.7 35 100 9 0.26 Süreç yeniliği 10 28.6 12 34.3 6 17.1 7 20 35 100 8 0.23 Pazarlama yeniliği 11 31.4 8 22.9 9 25.7 3 8.6 4 11.4 35 100 7 0.20 Organizasyon yeniliği 9 25.7 11 31.4 9 25.7 4 11.5 2 5.7 35 100 6 0.17 TOPLAM 35 100 41 117.2 35 99.9 21 60.1 8 22.8 140 400 30 0.86 Örneklemin Yenilik Performansı: 30/35= 0.86

Tablo 3.24‟ün verileri araĢtırma anketinin 26. sorusuyla elde edilmiĢtir. Tabloda Varis ve Littunen (2010) araĢtırmasından uyarlanan özgün bir ölçek kullanılmıĢtır. Yanıtlayıcılardan bu soru maddelerine son 2 yıl içinde firmalarında belirtilen konuda „tamamen yeni‟, „köklü değiĢiklik‟, „mevcut üzerinde iyileĢtirme‟, „küçük değiĢiklikler‟ ve

„değiĢiklik yok‟ Ģıklarından birisini iĢaretlemeleri istenmiĢ, ancak yanıtlardan sadece son iki Ģık (tamamen yeni, köklü değiĢiklik) o konuda bir yenilik yapılmıĢ olduğunun iĢareti sayılmıĢtır. Tablodaki (n) değeri iĢletme adetlerini, (%) değeri ise adetlerin örneklemdeki hacmini göstermektedir.

Tablo 3.24‟de yenilik yapan firma sayıları, yenilik toplamları ve bu toplamların örneklemdeki oranı yani yenilik oranları belirtilmektedir. Son iki yılda 9 ürün yeniliği, 8 süreç yeniliği, 7 pazarlama yeniliği ve 6 organizasyon yeniliği olmak üzere tüm süreçlerde toplam 30 yenilik sözkonusudur. Yenilik oranları ise yenilik toplamının örneklemdeki oranını ifade etmektedir. Yenilik oranlarının toplamı veya yenilik toplamının örneklemdeki oranı %86‟dır. Bu sayı örneklemin yenilik performansıdır. Ürün yeniliği oranı diğerlerine göre en yüksek oran olmakla birlikte örneklemin genel yenilik performansı düĢüktür (%21.43).

Tablo 3.25 ile Ar-Ge harcamalarının firma satıĢ tutarına oranı temel alınarak firmaların sayısal dağılımları incelenmiĢ olup, ilgili veriler anketin 14.sorusu ile elde edilmiĢtir.

Tablo 3.25 Firma Ar-Ge Harcamalarının SatıĢ Tutarına Oranlarının Dağılımı Arge harc./

satıĢ tutarı

0 1 2 3 4 5 6 8 9 112 TOPLAM Ortalama Std. Sapma (σ) Firma sayısı 14 3 6 2 4 2 1 1 1 1 35

5.2 18.73782 Firma % 40 8.6 17 5.7 11.4 5.7 2.9 2.9 2.9 2.9 100

Firmaların Ar-Ge harcamasına verdikleri önem firma stratejisi ve yapısı için önemli bir göstergedir. Aynı Ģekilde firmaların yeni tür ve çeĢitler için üretim yapma durumu da strateji ve yapılarını ifade eden önemli bir göstergedir (Bkz. Talep koĢulları, Tablo 3.18) Yeni türler ve çeĢitler için orta düzeydeki üretim yapısı orta düzeyde bir stratejik yapıyı göstermektedir. Tablo 3.25 Ar-Ge harcamalarının satıĢ tutarına ortalamasının örneklemde 5.2 olduğunu göstermektedir. Ancak standart sapmanın (σ) yüksek değer içermesi oranlar arasındaki yüksek farklılığı göstermekte olup bu durum 5.2 ortalamasının geneli yansıtmadığını belirtmektedir. Ar-Ge çalıĢması yapmayan firma sayısı 14‟tür (%40). En az Ar-Ge harcama oranı %1 ile 3 firma, %112 ile 1 firmadır. %112 Ar-Ge oranına sahip olan firma yatırımını yeni tamamlamıĢtır ve ağırlıklı olarak dıĢ pazarlar için orkide üretmektedir.

Firma profilinde yer alan bilgilerde ortalama firma yaĢı 14 olup, 15 yaĢın altındaki firmalar örneklemin %65.7‟sini oluĢturmaktadırlar. Örneklemdeki yöneticilerin yaĢ ortalaması genç (45), eğitim standartları ise çoğunluk (%54.4) üniversite ve üzeri

düzeydedir. Bu bulgular örneklemde giriĢimci yeteneklerin mevcudiyetini ve yenilik yapma potansiyelinin yüksek olduğunu kanıtlamaktadır. Bu değerlendirmelerde alan yazında yer alan çeĢitli kaynaklarda kullanılan ölçütler ve bakıĢ açıları (Barney, 1991; Grant, 1991; Brown, 1996; Miller, 1983) temel alınmıĢtır.