FERİT MELEN HÜKÜMETİ DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER

Ferit Melen hükümetinin diğer önemli gelişmeleri arasında sıkıyöne-tim uygulaması, dernekler kanunu ve Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı yer almaktadır. 12 Mart Muhtırası sonrası kurulan Birinci Nihat Erim hü-kümeti döneminde 26 Nisan 1971’de Ankara, İstanbul, İzmir, Adana, Di-yarbakır, Kocaeli, Sakarya, Eskişehir, Hatay, Zonguldak, Siirt olmak üzere 11 ilde sıkıyönetim ilan edildi. 11 ile sıkıyönetim komutanları atandı ve mahkemeler kuruldu. Dev-Genç, Milliyetçi Kültür Birliği, Ülkü Ocakları gibi sağ ve sol görüşlü birçok örgüt sıkıyönetim komutanlıkları tarafından kapatıldı. Bunun dışında grev, toplantı, yürüyüş gibi faaliyetler yasaklan-dı. Ferit Melen hükümeti döneminde de sıkıyönetim uygulaması devam etti ve tartışmalı geçen oturumlarla sıkıyönetim uzatıldı. Sıkıyönetimin hükümetin sorumluluğunda olduğu şeklindeki eleştirilere Başbakan Ferit Melen, sıkıyönetim komutanlıklarının siyasal iktidardan emir almadığını, tek başına karar aldığını ve hükümete bağlı olmadığını vurgu yapmıştır.

Bu dönemde, sıkıyönetim komutanlıklarının aldığı kararlar arasında, An-kara Sıkıyönetim Komutanlığı askeri mahkemesinde, TİP üyeleri yargı-lanmış ve her biri 15’er yıla çarptırılması yer almaktadır. Melen hükümeti döneminde Zonguldak ve Sakarya’da sıkıyönetim kaldırılarak, 9 ilde bu uygulamaya devam edilmiştir (Kınık, 2014: 28-33).

Melen hükümeti döneminde kabul edilen kanunlardan biri de dernek-ler kanunudur. Kanunla dernekdernek-lerin her zaman ve her konuda denetlen-mesine imkan verilmiş, özel ve resmi eğitim kurumlarındaki dernek vb.

örgütler feshedilmiş, aşırı ideolojilerle aynı isimler dernek kurulmasına izin verilmemiş ve derneklerin bir grup ya da siyasal parti ile bağlantısı yasaklanmıştır. Milli Türk Talebe Birliği (MTTB) gibi birçok dernek bu dönemde kapatılmıştır (Kınık, 2014: 69-70).

Bu dönemde kabul edilen Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, altı ke-simden oluşmaktadır. Birinci kesimde, önceki dönemdeki ekonomik ve sosyal alandaki gelişmelere; ikinci kesim hedef ve amaçlar olup, ekono-mik ve sosyal hedeflere, istihdam, gelir dağılımı, sanayileşme, dışa ba-ğımlılığın azaltılması ve yaşsam kalitesinin iyileştirilmesi gibi amaçlara;

üçüncü kesim planın hedef ve dengeleri olup, GSMH gelişmesi ve yapısı, yatırım-tasarruf dengesi, kaynaklar-harcamalar, finans dengesi ve dış eko-nomik ilişkilere; dördüncü kesimde, sektördeki gelişmelere; beşinci kesim politika ve reformlar olup, tasarruf ve finansman, yatırım, fiyat-ücret gibi politikalara, adalet, toprak ve tarım, eğitim, kamu ve maden-petrol gibi alanlardaki reformlara; altıncı kesimde planın uygulanmasına yer verilmiş-tir (DPT, 1973). 26 Ekim 1972’de Mecliste yer yer kavgaların yaşandığı oturumda, 98 ret oyuna karşı 193 oyla Üçüncü beş Yıllık Kalkınma Planı kabul edildi (Kınık, 2014: 79).

SONUÇ

12 Mart Muhtırası sonrası kurulan Ferit Melen hükümetinin ele alındığı çalışmada, Türk siyasal hayatında önemli bir yeri olan iki önemli gelişmenin bu dönemde yaşandığı görülmektedir. Bunlardan biri anayasa değişikliği iken diğeri de Cumhurbaşkanlığı seçimidir.

Melen hükümeti döneminde yapılan anayasa değişiklikleri ile devlet ön plana çıkarken; birey ikincil planda kalmıştır. Hükümete, Kanun Hük-münde Kararname (KHK) çıkarma yetkisini verilmesi, TRT’nin özerkliği, devlet memurlarının sendika kurma hakkının ellerinden alınması gibi bazı önemli değişikliklerin bu dönemde yapılmıştır. Muhtıra sonrası ortamın hassasiyetine rağmen, dört siyasal parti arasındaki uzlaşma sonucunda, bu önemli değişiklikler hayata geçirilmiştir. Bu da Melen hükümetinin ger-çekleştirdiği önemli bir başarı olarak değerlendirilebilir.

Melen hükümeti döneminin en önemli olayı, tabii ki Cumhurbaşkanlı-ğı seçimidir. Daha önceki CumhurbaşkanlıCumhurbaşkanlı-ğı seçimlerine bakıldıCumhurbaşkanlı-ğında, as-kerin önemli bir baskısının, etkisinin olduğu görülmektedir. 1973 Cumhur-başkanlığı seçiminde siyasetçiler, askerin baskısına göğüs gererek, kendi belirledikleri adayı, Cumhurbaşkanlığına getirmişlerdir. Cumhurbaşkanlı-ğı seçimi, siyasetçiler tarafından 12 Mart’ın rövanşı olarak görülmüştür.

Gürler’in seçilememesinde, askeri içindeki farklı görüşler, bölünmüşlük, bir bütün olarak askerin, Gürler’in arkasında durmaması, Muhsin Batur’un Gürler’e verdiği desteği çekmesi gibi etkenler yer almaktadır. Faruk Gür-ler’in seçilmemesi, 12 Mart Muhtırasının hem siyasi hem de sosyal bakım-dan bir etkisinin kalmadığının göstergesidir.

Cumhurbaşkanlığı seçim süreci ülkedeki siyasi atmosferin oldukça gerildiği bir dönem olarak tarihe geçmiştir. Bu gerilim tabii ki iktidardaki Ferit Melen hükümetini negatif bir biçimde etkilemiştir. Başbakan Ferit Melen, Faruk Gürler’e destek vermiştir. Fahri Korutürk’ün Cumhurbaşka-nı seçilmesiyle Başbakan Ferit Melen, istifasıCumhurbaşka-nı vermiştir (Ahmad, 1994:

359). 1973 Cumhurbaşkanlığı seçiminden 34 yıl sonra 2007 yılında yapı-lan Cumhurbaşkanlığı seçiminde tarihe e-muhtıra olarak geçen bildirinin yayımlanması ve Anayasa Mahkemesi’nin 367 kararı, hem askerin hem de yargının etkisini göstermektedir. Bu da ülkemizdeki demokrasi mekaniz-masının tam olarak oturmadığı, siyasi kültürümüzün de çok fazla değişime uğramadığı şeklinde değerlendirilebilir.

1973 Cumhurbaşkanlığı seçiminde, askerin yaptığı baskı sonuç ver-medi ve siyasetçiler, eski Genel Kurmay Başkanı Faruk Gürler’i Cumhur-başkanı seçmediler. Siyasetçilerin bu yönde hareket etmesinde, Gürler’in Cumhurbaşkanı seçilmediği taktirde, ordunun bir darbe yapmayacağının siyasetçiler tarafından bilinmesi etkili olmuştur. Gürler’in seçilememesin-de, dönemin en kuvvetli isimlerinden Hava Kuvvetleri Komutanı

Muh-sin Batur’un Gürler’e verdiği desteği çekmesi önem arz etmektedir. 1973 Cumhurbaşkanlığı seçimi, Türk siyasi tarihinde asker-siyasi çekişmesini yansıtan örnek gelişmelerden biri olarak kabul edilebilir. Melen hükümeti, Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay ve askerin desteklediği kısa süreli bir hükü-met olarak Türk siyasal hayatındaki yerini almıştır.

KAYNAKÇA

Ahmad, F. (1994). Demokrasi sürecinde Türkiye 1945-1980, İstanbul: Hil yayınları.

Akşin, S. (2005). Çağdaş Türkiye tarihi 1908-1980, Cilt. 4, İstanbul: Cem yayınevi.

Alatlı, E. (2002). Müdahale, İstanbul: Alfa Yayınları.

Arcayürek, C. (2014). 11 Cumhurbaşkanı 11 öykü Çankaya (1923-1980), İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.

Batur, M. (1985). Anılar ve görüşler “üç dönemin perde arkası”, İstanbul:

Milliyet Yayınları.

Çavdar, T (2019). Türkiye’nin demokrasi tarihi, Ankara: İmge Kitabevi.

Çavuşoğlu, H. (Ed.) (2019). Talat Aydemir’in darbe girişimlerinin Türk si-yasal hayatına etkileri, Sosyal Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Araş-tırmalar ve Değerlendirmeler, Cilt 4, Ankara: Gece kitaplığı, 35-46.

Çetin, H. (2016). Türk siyasal hayatında krizler, kahramanlar ve hainler, V. Cilt, Ankara: Orion kitabevi.

DPT (1973). Üçüncü beş yıllık kalkınma planı, Ankara.

Dursun, D. (2003). 12 Mart darbesi hatıralar gözlemler düşünceler, İstanbul: Şehir Yayınları.

Erdoğan, M. (2003). Türkiye’de anayasalar ve siyaset, Ankara: Liberte Yayınları.

Gülbay, A. (2017). 12 Mart’tan 12 Eylül’e Türkiye’de seçimler ve sonuç-ları, Hacettepe üniversitesi AİİTE, (Yayımlanmamış doktora tezi), Ankara.

Karataş, M. (2019). Türkiye’de asker-sivil ilişkileri bağlamında 12 Mart muhtırası ve

partilerüstü hükümet modeli üzerine bir değerlendirme, ABAD, 2(3): 69-Kınık, H. (2014). 12 Mart muhtırası sonrası geçiş dönemi Ferit Melen 110.

ve Naim Talu hükümetleri (22 Mayıs 1972-26 Ocak 1974), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yük-sek Lisans tezi), İstanbul.

Bölüm 59

GAZ KROMATOGRAFİSİ/ KÜTLE