Evcil hayvan sahiplik rolünü ölçen 35 değişkenden oluşan 5’li Likert ölçeği faktör analizine tabi tutulmuştur. Korelasyon analizi sonucunda hesaplanan korelasyon katsayısının 0,1 ile 0,3 arasında yer alması halinde korelasyona zayıf kabul edilmesinden dolayı (İslamoğlu ve Alnıaçık, 2014, s. 347), ‘Başkalarının evcil hayvanım için söylediklerini önemsemiyorum’ ve ‘Evcil hayvanımın bana itaat etmesini isterim’ ifadeleri ölçekten çıkarılmıştır.
İslamoğlu ve Alnıaçık (2014, s. 406), bir değişkenin birden fazla faktöre birbirine çok yakın faktör yükleri ile yüklenmişse, o değişkenin analiz sonucunda hangi faktöre yükleneceğine karar vermenin güçleşeceğini, bu durumda o değişkenin analiz dışında tutulmasını tavsiye etmiştir. Bu nedenle de ‘Benim için evcil hayvan okşadığım bir obje değil gereksinimlerimi karşılamada (getir-götür işleri, haşere avlama, eve bekçilik etme vb.) yardımcı olan bir çeşit iş arkadaşıdır’, ‘Evcil hayvanımın dış görünüşü benim sitilimle uyumludur’, ‘Evcil hayvan sahibinin kişiliğini yansıtır’, ‘Evcil hayvansız bir aile düşünemiyorum’ ve ‘Evcil hayvanım yakın arkadaşımdır’ ifadeleri birden fazla faktöre 0,3’ün üzerinde ve birbirlerine yakın değerlerde yüklendiği için analizden çıkarılmıştır.
Geri kalan 28 değişkenle tekrar faktör analizi yapılmış, 0,41-0,60 arasındaki Cronbach Alfa Katsayısının güvenirliği düşük olduğundan (İslamoğlu ve Alnıaçık, 2014, s. 283), ‘Arkadaşlarımın çoğunun da evcil hayvanı vardır’ ve ‘Evcil hayvanım vasıtasıyla çok sayıda dost edindim’ ifadeleri 0,838 ve 0,646 faktör yükleriyle bir faktör altında toplanmasına rağmen, Cronbach Alfa Katsayısı 0,552 olduğundan analizden çıkarılmış ve geriye kalan 26 değişkenle tekrar faktör analizi yapılmıştır.
Jyrinki (2010)’nin çalışmasında yer alan hobi, arkadaş, statü sembolü, genişletilmiş benlik, yaşam tarzı, aile üyesi, sorun ve iş arkadaşı rolleriyle; Cheng ve diğerleri (2008)’in çalışmalarında yer alan oyuncak, süsü, araç, statü sembolü (her iki çalışmada da ortak yer almaktadır) rollerinden oluşan ölçekler birleştirilerek oluşturulan ve bu tezde kullanılan ölçekten; yukarıda bahsedilen nedenlerle çıkarılan 9 değişkenden sonra yapılan faktör analizinde, bazı ifadeler Jyrinki (2010) ve Cheng ve diğerleri (2008)’nin çalışmalarında yer alan faktörlerden farklı olarak bu tezde başka faktörler altında toplandığından sahiplik rolleri farklı adlandırılmıştır. Bu farklılığın sebebinin önceki iki araştırmanın Finlandiya ve Tayvan’da yapılmasından kaynaklanan kültürel farklılıklar olduğu düşünülmektedir.
Jyrinki’nin çalışmasında yer alan ve aile üyesi rolü altında toplanan “Evcil hayvanım beni en içten şekilde gülümsetebiliyor”, “Evcil hayvanımın arkadaşlığı beni iyi hissettiriyor” ve “Evcil hayvanımla oyun oynarım” ifadeleri bu çalışmada arkadaş rolü altında yer almıştır. Aynı çalışmada “Evcil hayvanım kafamı boşaltmama yardımcı oluyor” ifadesi genişletilmiş benlik rolünün bir parçası iken bu çalışmada arkadaş rolü içerisinde yer almıştır. “Evcil hayvanla büyümek çocuklar için sağlıklıdır” ifadesi Jyrinki’nin çalışmasında yaşam tarzı rolüyle ilişkilendirilirken bu çalışmada arkadaş rolünde yer almıştır. “Evcil hayvanım olmasaydı muhtemelen bugünkü iyi halimde olamazdım” ve “Evcil hayvanım olmasaydı herhangi bir hobi edinmem zor olurdu”
ifadeleri de Jyrinki’nin çalışmasında hobi rolünde yer alırken bu çalışmada genişletilmiş benlik rolünün bir parçası olmuştur. Önceki çalışmada “Aktivitelerimi planlarken evcil hayvanımı hesaba katmak zorundayım” arkadaş rolünde yer alırken bu çalışmada çocuk rolünün bir parçası olmuştur. Jyrinki’nin çalışmasında statü sembolü altında bulunan
“Evcil hayvanım olmasaydı boş zamanlarımda daha çok şey yapabilirdim” ifadesi bu çalışmada sorun rolünde yer almıştır.
Ayrıca Cheng ve diğerleri (2008)’nin çalışmalarında yer alan ve süs rolünü ifade eden “Evcil hayvanım evimin süsü gibidir”, statü sembolü rolünün bir parçası olan
“Evcil hayvanımın ender bulunan bir cins olması sosyal statümü yükseltir”, oyuncak rolünü temsil eden “Evcil hayvanım tıpkı oyuncağım gibidir” araç rolünün bir parçası olan “Evcil hayvanım evime göz kulak olmakla sorumludur” ifadeleriyle; Jyrinki’nin çalışmasında arkadaş rolünde yer alan “Evcil hayvanım benim için aynı zamanda boş zamanlarımda oyalandığım bir hobidir” ifadesi bu çalışmada aynı faktör altında toplanmış ve meta rolü olarak adlandırılmıştır.
Tablo 9
Evcil hayvanım beni en içten bir şekilde
gülümsetebiliyor**** Aile Üyesi Arkadaş
Bence evcil hayvanımı sadece izlemek bile
eğlencelidir**** Arkadaş Arkadaş
Evcil hayvanımın arkadaşlığı beni iyi hissettiriyor**** Aile Üyesi Arkadaş Evcil hayvanım kafamı boşaltmama yardımcı oluyor**** Genişletilmiş Benlik Arkadaş Evcil hayvanım aileden biri gibidir* İnsan-Hayvan İlişkisi Arkadaş Evcil hayvanımlayken çok eğleniyorum* İnsan-Hayvan İlişkisi Arkadaş Evcil hayvanla büyümek çocuklar için sağlıklıdır**** Yaşam Tarzı Arkadaş
Evcil hayvanımla oyun oynarım**** Aile Üyesi Arkadaş
Evcil hayvanım benim benliğimi bulmama yardımcı
oldu**** Genişletilmiş Benlik Gen. Benlik
Evcil hayvanım benim benliğimi sürdürmeme yardımcı
oluyor**** Genişletilmiş Benlik Gen. Benlik
Evcil hayvanım olmasaydı muhtemelen bugünkü iyi
halimde olmazdım**** Hobi Gen. Benlik
Evcil hayvanım benliğimin bir parçasıdır**** Genişletilmiş Benlik Gen. Benlik Evcil hayvanımla kendimi güvende hissederim**** Hiçbir Faktörde Değil Gen. Benlik Evcil hayvanım olmasaydı herhangi bir hobi edinmem zor
olurdu**** Hobi Gen. Benlik
Evcil hayvanım tıpkı oyuncağım gibidir *** Oyuncak Meta
Evcil hayvanım evimin süsü gibidir*** Süs Meta
Evcil hayvanım benim için aynı zamanda boş
zamanlarımda oyalandığım bir hobidir**** Arkadaş Meta
Evcil hayvanımın ender bulunan bir cins olması, sosyal
statümü yükseltir *** Statü Sembolü Meta
Evcil hayvanım evime göz kulak olmakla sorumludur *** Araç Meta Aktivitelerimi planlarken evcil hayvanımı hesaba katmak
zorundayım**** Arkadaş Çocuk
Aslında evcil hayvanımla çocuğum gibi ilgileniyorum**** Aile Üyesi Çocuk Evcil hayvanımda insana özgü birçok özellik vardır**** Aile Üyesi Çocuk Evcil hayvan bakımı çocuk yetiştirmeye benzetilebilir** Yeni Eklenmiş Çocuk Eğer evcil hayvanım olmasaydı boş zamanlarımda daha
çok şey yapabilirdim**** Statü Sembolü Sorun
Evcil hayvanımın hareketleri beni bazen
sinirlendiriyor**** Sorun Sorun
Evcil hayvan sahibi olmak bana aynı zamanda sorun ve
zorluk getirmektedir**** Sorun Sorun
* Cheng ve diğerleri (2008) İnsan-Evcil Hayvan İlişkisi bileşeninden alınmıştır.
** Araştırmacı tarafından eklenmiştir.
*** Cheng ve diğerleri (2008) Evcil Hayvanın Sahibinin Hayatındaki Rolü bileşeninden alınmıştır.
**** Jyrinki (2010) Tüketici-Evcil Hayvan İlişkisi Temel Bileşenler Analizinden alınmıştır.
"Evcil hayvanımla kendimi güvende hissederim" ifadesi önceki çalışmada hiçbir faktör altında toplanmamıştır.
KMO Uygunluk Ölçüsü ve Bartlett Küresellik Testi
Altunışık ve diğerleri (2010, s. 266), 0,5-1.0 arası KMO değerini kabul edilebilir olarak nitelerken, araştırmacılarca tatminkar olarak düşünülen asgari KMO değerinin 0,7 olduğunu belirtmiştir. Araştırmamızda ortaya çıkan KMO değeri 0,905’tir. Bu değere bakılarak ölçek güvenirliğinin yüksek olduğu söylenebilir.
İslamoğlu ve Alnıaçık (2014, s. 403), Bartlett Küresellik Testi sonucu anlamlı ise (p<,05) değişkenler arasında faktör analizine uygun ilişkiler olduğu yorumunun yapılacağını belirtmiştir. Araştırmada ortaya çıkan P değerinin 0,05’ten küçük (0,000) olduğu görülmektedir.
Tablo 10
KMO Uygunluk Ölçüsü ve Bartlett Küresellik Testi
Kaiser-Meyer-Olkin Uygunluk Ölçüsü ,905 arasında ise ölçek güvenirliğinin kabul edilebilir bir seviyede olduğunu, 0,81-1,00 arasında ise ölçek güvenirliğinin yüksek olduğunu belirtmiştir. Analiz sonucunda ortaya çıkan beş faktörün Cronbach Alfa Katsayısı sırasıyla 0,919, 0,875, 0,777, 0,748 ve 0,645’tir. Tüm ölçeğin katsayısı ise 0,814 olarak ölçülmüştür.
Tablo 11
Faktörlerin Cronbach Alfa Katsayısı
Sahiplik Rolleri Cronbach Alfa Katsayısı Değişken Sayısı
Arkadaş 0,919 8 seviyesinin %60’tan az olmamasının arzu edildiğini belirtmiştir. Tablo 12’de görüldüğü gibi, analiz sonucunda araştırmamızda 5 faktörün toplam varyansın % 62,557’sini açıkladığı görülmektedir.
Tablo 12
Toplam Açıklanan Varyans
Bileşen İlk Öz Değer Faktör Değerleri Dönüştürülmüş Faktör Değerleri
İslamoğlu ve Alnıaçık (2014, s. 407), genel olarak faktör yüklerinin 0,4 ve üzeri olması durumunda anlamlı bir yüklenme olduğu belirtmiştir. Araştırmada analiz sonucu ortaya çıkan beş faktör ve yükleri şu şekilde oluşmuştur: Arkadaş - 0,869, 0,810, 0,778, 0,768, 0,755, 0,735, 0,689 ve 0,663; Genişletilmiş Benlik - 0,870, 0,868, 0,772, 0,682, 0,647 ve 0,604; Meta (Oyuncak, Süsü, Hobi, Statü Sembolü, Araç) - 0,853, 0,848, 0,661,0,610 ve 0,539; Çocuk - 0,673, 0,621, 0,618 ve 0,569; Sorun - 0,757, 0,736 ve 0,711.
Tablo 13 Evcil hayvanım olmasaydı muhtemelen bugünkü iyi halimde
olmazdım
,772
Evcil hayvanım benliğimin bir parçasıdır ,682
Evcil hayvanımla kendimi güvende hissederim ,647 Evcil hayvanım olmasaydı herhangi bir hobi edinmem zor
olurdu
,604
Evcil hayvanım tıpkı oyuncağım gibidir ,853
Evcil hayvanım evimin süsü gibidir ,848
Evcil hayvanım benim için aynı zamanda boş zamanlarımda oyalandığım bir hobidir
,661 Evcil hayvanımın ender bulunan bir cins olması, sosyal statümü
yükseltir Eğer evcil hayvanım olmasaydı boş zamanlarımda daha çok şey
yapabilirdim
,757
Evcil hayvanımın hareketleri beni bazen sinirlendiriyor ,736 Evcil hayvan sahibi olmak bana aynı zamanda sorun ve zorluk
getirmektedir
,711
Tablo 13’te görüldüğü gibi rotasyonlu bileşen matrisi sonucunda ortaya çıkan sahiplik rolleri kullanılarak tekrar düzenlenen araştırma modeli aşağıdaki gibidir:
Şekil 2. Yeniden oluşturulmuş araştırma modeli