Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini, Türkiye’de faaliyet gösteren 4 ve 5 yıldızlı otel işletmeleri ile 5 yıldızlı (1. Sınıf) tatil köyleri oluşturmaktadır. Anketin uygulanacağı konaklama işletmeleri kolayda erişim yöntemi ve kartopu örnekleme yöntemi ile tesadüfî olarak belirlenmiştir. Kolayda erişim yöntemi ile kastedilen, kişisel iletişim, işletmelerde çalışan mezun öğrenciler ve kalite ile ilgili alınan eğitimler sırasında elde edilen bilgiler sayesinde anket uygulanacak konaklama işletmeleri belirlenmeye çalışılmıştır. Kartopu örnekleme yönteminde ise, görüşme sonucu anket dolduran bir konaklama işletmesi yöneticisinin bölgede bulunan konaklama işletmelerinden

özellikle ISO 22000 belgeli olan veya belgesiz olup gıda mühendisi bulunduran konaklama işletmelerine yönlendirmesiyle anket uygulaması yapılmıştır.

Tesadüfîlik ise, Türkiye’de bağımsız belgelendirme yapan yerli ve yabancı kuruluş sayısının bilinmemesi nedeniyle kaç tane konaklama işletmesinin belgelendirildiğinin tam olarak bilinmemesi kastedilmektedir. Bu nedenle, araştırma kolayda erişim yöntemi ile tespit edilen bütün ISO 22000 belgeli veya belgesiz konaklama işletmelerini kapsamaktadır.

Araştırmada ISO 22000 belgesine sahip olan ve olmayan işletmeler arasında kıyaslama yapabilmek için az sayıda olduğu düşünülen belgeli işletmelerin hangi illerde yoğunlaştığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucu, Türkiye’de birçok kuruluşun kalite yönetim sistem belgesi vermekte olduğu görülmüştür. ISO 22000 belgeli konaklama işletmelerinin sayısını araştırırken TÜRKAK’tan (Türkiye Akreditasyon Kurumu) akredite olmuş başta TSE (Türk Standardları Enstitüsü) olmak üzere toplam 32 kuruluşun işletmelere yönelik ISO 22000 belgelendirmesi yaptığı tespit edilmiştir. Ayrıca, yurtdışından çeşitli akreditasyon kurumlarından (UKAS, JAS ANZ vb.) akredite olmuş uluslararası belgelendirme kuruluşlarının da Türkiye’de temsilcilikler vererek belgelendirme faaliyetleri yaptıkları tespit edilmiştir. Yurtdışından akredite olmuş belgelendirme kuruluşları internetten tespit edilerek Türkiye’de ISO 22000 belgesi verdikleri işletmelerin belirlenmesine çalışılmıştır.

ISO 22000 gıda güvenliği yönetim sistem belgesine sahip konaklama işletmeleri belirlenirken, yurtiçi ve yurtdışından akredite olmuş belgelendirme kuruluşları ile e-posta ve telefon yoluyla da iletişim kurulmuş ve belge verdikleri işletmelerin isimleri ve adresleri istenmiştir. Fakat belgelendirme kuruluşlarından yeterli destek görülememiştir. Diğer taraftan, konaklama işletmelerinin web adresleri, Hotel Guide (www.hotelguide.com.tr) ve arama motorlarından (google, yahoo vb.) elde edilerek taranmış ve belgesi olan işletmeler tespit edilmeye çalışılmıştır.

Araştırma, Türkiye’de faaliyet gösteren Kültür ve Turizm bakanlığından işletme belgeli 4 ve 5 yıldızlı otel işletmeleri ile 5 yıldızlı (1. Sınıf) tatil köylerine yönelik yürütülmüştür. Kültür ve Turizm bakanlığının, Mart 2009 olan araştırma dönemine kadar internet sitesinden verdiği bilgiler doğrultusunda, 2007 yılı sonu

itibariyle Türkiye’de faaliyet gösteren “tür ve sınıflarına göre konaklama işletmeleri sayısı” Ek-2’de görülmektedir. 4 ve 5 yıldızlı otel işletmeleri ile 5 yıldızlı tatil köylerinin araştırmaya dahil edilmesinde, organizasyon yapısı olarak büyük olmaları, daha profesyonelce yönetilmeleri, daha fazla kurumsallaşmış olmaları, sayı olarak daha fazla olmaları ve sermaye olanaklarının daha güçlü olması belirleyici etkenler olmuştur.

Araştırmanın yapıldığı Mart 2009 dönemine kadar Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından açıklanan tür ve sınıflarına göre konaklama işletmeleri istatistikleri incelendiğinde, araştırmanın yapılacağı turizm işletme belgeli 241 beş yıldızlı otel işletmesi, 433 dört yıldızlı otel işletmesi ve 70 beş yıldızlı tatil köyü olmak üzere toplam 744 konaklama işletmesi olduğu görülmektedir.

Tablo 3.1: Đşletme Bazında Anket Geri Dönüşü

Đşletme Sayısı Oran (%) Anket Sayısı Oran (%)

5 yıldızlı otel işletmesi 96 65,75 168 68,29

4 yıldız otel işletmesi 32 21,92 53 21,55

5 yıldızlı (1. sınıf) tatil köyü 13 8,90 19 7,72

Diğer 5 3,43 6 2,44

Toplam 146 100 246 100

Đşletme bazında anket geri dönüşü elde edilen konaklama işletmesi sayısı Tablo

3.1’de görüldüğü gibi 146’dır. Bu işletmelerden 5’i dört ve beş yıldızlı otel işletmesi ve beş yıldızlı tatil köyü kapsamına girmemektedir. 5 işletme kapsam dışında tutulduğunda 141 konaklama işletmesi evrendeki 744 konaklama işletmesinin %18,95’ini temsil etmektedir. Ankete katılan 96 beş yıldızlı otel işletmesi ise tüm beş yıldızlı otellerin %39,83’ünü temsil etmektedir. Anket çalışmasına katılan 32 dört yıldızlı otel işletmesi tüm dört yıldızlı otellerin %7,39’unu temsil etmektedir. Anket çalışmasına katılan 13 tatil köyünün ise, tüm Türkiye’de turizm işletme belgeli tatil köylerinin %18,57’sini temsil ettiği görülmektedir.

Çalışan sayısı bakımından değerlendirildiğinde, her bir konaklama işletmesinde gıda güvenliği ile ilgili kalite, mutfak ve servis bölümlerinden birer yönetici ile anket yapılması planlanmıştır. Böylece işletme bazında evreni oluşturan 744 konaklama işletmesinden en az üç yöneticinin ankete katılacağı varsayıldığında çalışan sayısı bakımından toplamda 2232 yöneticiden veri toplanması gerektiği öngörülmüştür.

744 işletmede çalışan yaklaşık 2232 kişiden 1164 çalışana anket gönderilmiş, 246 anket geri dönmüştür. Tablo 3.2’ye göre, geri dönen 246 anket, gönderilen anketlerin % 21,13’ünü oluşturmaktadır. Evreni oluşturan işletmelerde çalışan 2232 personelin ise %11,02’sini temsil ettiği görülmektedir.

Diğer taraftan, Türkiye’de kalite yönetim sistemlerine yönelik belgelendirme faaliyeti yapan önemli kuruluşlardan birisinin TSE olduğu bilinmektedir. TSE tarafından verilen bilgiler doğrultusunda araştırmanın yapıldığı Mart 2009 dönemine kadar yaklaşık 10 konaklama işletmesinin ISO 22000 belgesi almış olduğu tespit edilmiştir. TSE ve diğer belgelendirme kuruluşları ile yapılan araştırmalar sonucu, Türkiye’de ISO 22000 belgeli konaklama işletmesi sayısının sınırlı olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre, araştırma bulguları kısmında yer verilen demografik değerlendirmeler incelendiğinde ISO 22000 belgeli ve belgesiz işletme sayısının ve bu işletmelerden geri dönen anket sayısının neredeyse başa baş olduğu görülmüştür.

Anket çalışması yürütülürken araştırmada kullanılabilir örneklem sayısı 330 olarak hedeflenmişti. Tablo 3.2’de görüldüğü gibi posta yoluyla, internet üzerinden ve yüz yüze görüşerek elden bırakma yoluyla toplam 1164 anket gönderilmiş ve 246 geri dönüş sağlanmıştır. Geri dönüş oranı % 21,13 olarak hesaplanmıştır. Geçersiz anketler çıkarıldığında 241 geçerli anket geri dönüşü elde edilmiştir. Geçerli anket geri dönüş sayısı olan 241, kullanılan veri analiz yöntemi bakımından analiz için yeterli olduğu görülmüştür (Gürsoy, 2001).

Tablo 3.2: Anket Uygulaması ve Geri Dönüş Sayıları

Anket Uygulama Yöntemi

Posta Yoluyla Đnternet

üzerinden Elden bırakıp alma Toplam Gönderilen Anket 285 737 268 1290

Ulaşmadan Geri Dönen Anket 27 69 30 126

Net Gönderilen 258 668 238 1164

Cevaplandırılan Anket Sayısı 37 35 174 246

Geçersiz Sayılan Anket Sayısı 0 0 5 5

Geçerli Anket Sayısı 37 35 169 241

Anket, 4 ve 5 yıldızlı otel işletmeleri ile 5 yıldızlı tatil köylerinin gıda güvenliği ile ilgili yöneticilerine yöneltilmiştir. Yüksek geri dönüş sağlamak ve anket takibini kolaylaştırmak için Türkiye genelinde çeşitli bölgelerde çalışan, öğrenim gören ve ikamet eden mezun öğrencilerimiz öncelikli olarak tespit edilmiştir. Kolayda örneklem yöntemi ile mezun öğrencilerimiz bulundukları yerlerdeki (Ankara, Đzmir Merkez, Çeşme, Selçuk-Pamucak, Kuşadası, Didim, Afyonkarahisar, Gaziantep, Kahramanmaraş, Konya) 4 ve 5 yıldızlı otel işletmeleri ile 5 yıldızlı tatil köylerine anket doldurtmaya çalışmışlardır. Antalya ilinde ise 4 ve 5 yıldızlı otel işletmeleri ile 5 yıldızlı tatil köyleri 2 hafta boyunca bizzat ziyaret edilerek ilgili yöneticiler ile yüz yüze görüşülmüş ve anketler ya görüşme anında doldurtulmuş ya da bırakılarak aynı gün veya daha sonra teslim alınmıştır. Başta Đstanbul olmak üzere, Türkiye’nin diğer bölgelerindeki 4 ve 5 yıldızlı otel işletmeleri ile 5 yıldızlı tatil köylerine posta yolu ile anket gönderilmiştir. Değişik veri tabanları, arama motorları, dernek – birlik kayıtları ve konaklama işletmelerinin kendi web siteleri taranarak elde edilen e-mail adreslerinden gelenler, postayla cevap alınmış olanlar ile yüz yüze görüşerek elden bırakıp teslim alınanlar çıkartılmış ve diğer ulaşılmamış olanlara e-posta olarak davet yazısı gönderilmiş ve hem word dosyası olarak hem de web ortamında hazırlanmış olan anketin linki gönderilerek anketi doldurmaları istenmiştir. Anket formu gönderme ve geri dönüş sayıları Tablo 3.2’de ayrıntılı olarak görülebilmektedir.