mutlaka uygulanması gerektiğinde tereddüt yoktur. Ayrıca cezanın uygulanması konu- sunda alimlerin görüş birliği içerisinde bulundukları hallerde hadd-i serikanın uygulan- ması gerekir. Bununla birlikte kimi alimlerin hadd-i serikanın uygulanmasını gerekli gö- rüp kimilerinin de muhalefet ettiği durumlarda hadd uygulanmamalıdır . Ayrıca suçun ispatında herhangi bir şüphe de bulunmamalıdır (Ebû Zehra, Zühratü’t-tefâsîr, s. 2180- 2181). Müellif, zina suçunun dört şahitle ispatlanması halinde fiilin ilk defa işlenmesi di k- kate alınmaksızın haddin uygulanacağı görüşünü taşımaktadır (Ebû Zehra, Zühratü’t-
tefâsîr, s. 5139). Cezanın suçu itiyat haline getirenlere uygulanacağını iddia edenlerin g ö-
rüşleri ve bu görüşlerin tenkidi konusunda bkz. Erturhan, İslâm Ceza Hukuku Etrafındaki
Tartışmalar, s. 345-356.
766 Abdurrezzâk, el-Musannef, VIII, 325.
767 Geniş bilgi için bkz. Ruhaylî, Fıkhu Ömer b. el-Hattab fi’l-hudûd ve mülâbesâtihâ, s. 193-220. 768 ( :لاك َح سحاو :لاك-ماُرد ينـترا ٍاعؾاف ،لض اِولـي س اٌكمو ،اشُ دصى لػ نِا اما :لالف ،ط ِضرف َؿزفاف ةاعلخا نج صعم ةراش صلً نكا لاخر نا
اكايؾ وا تاشو) Abdurrezzâk, el-Musannef, X, 24 (Rivayet No: 18243); Zerkâ, el-Fi’lu’d-dârr, s. 42.
769 ( َو ُُ ُماَّج َحْما َو ،اً َمو ْر ِد َين ِـ َتْرَبِت ُصَ ُعم َُله َصَمَبَف ، ُماَّجَحْما َجَسْحَبَف ُصَ ُعم َحَيْحَيَذَف ،اًحََِِم َّلاُخَر َن َكاَو ، ِةا َّعَرْما َنْج َصَ ُعم ُّصُلًَ َن َكا اًماَّجَح َّنَب : َةَمِصْكِؾ ْنَؾ
َِلؼََِْْما ُنْج ُسَِـ َس); İbn Sa’d, Tabakât, III, 287; Zerkâ, el-Fi’lu’d-dârr, s. 42.
770 ( ِما َّشما َلى ، َينِهاَمَز ََُتَ َضرَف: َلاَك . ٌماََ ِض اَيُها َ ْلزِو َو ، ِنٍَْصِرْيَمْوِن ِنٍَْصِرْيَمْوِن :َلاَلَف ، َنا َضَمَر ِفِ َصْمَرْما َةِ َشُ ٍخَْ َ شِث ُصَ ُعم َ ِتُِب
ّ
ا ٍَُ َّير َس َّ ُثُ ) Abdurrez-
katkılar yapmıştır. Hz. Ömer’in ictihad ve uygulamaları birçok mezhep ve fa- kihin görüşlerine kaynaklık etmiştir.
Hz. Ömer’in ceza hukukuna dair tasarruflarından çıkardığımız sonuçları şu şekilde sıralayabiliriz:
a) Bu tasarruflardan bir kısmı ilk defa Hz. Ömer tarafından konan hü- kümlerden oluşmaktadır. Suça iştirak, suçların içtimaı, kendini taksirli olarak yaralayanın diyetinin ödenmesi gibi hususlar bu kapsamdadır.
b) Bu uygulamalardan birçoğunun Hz. Peygamber dönemine uzanan te- melleri bulunmaktadır. Diyetlerin güncelleştirilmesi bu cümledendir.
c) Uygulamaların bir kısmında mevcut hükümlerin illeti esas alınarak hükmün daha geniş çerçeveye yayılması söz konusudur. Divanın âkıle olarak vaz’ı bu cümledendir.
Hz. Ömer’in bahse konu uygulamalarında özen gösterdiği husus şûra yöntemine başvurmuş olmasıdır. O, ictihadlarının büyük bölümünde re’sen hareket etmemiş, kendisine arz edilen meseleleri önce şûra meclisine götürmüş ve orada ortak akıl sonucu çıkan kararlara bağlı kalmaya özen göstermiştir. Şûra meclisinde her meselenin hükmünde icmâ oluşmamış, gerek sahabe dö- neminde gerekse daha sonraki dönemlerde Hz. Ömer’in içtihatların karşı gö- rüşler de beyan edilmiştir. Bu çerçevede hamr cezasına ilişkin yaklaşımları ör- nek olarak verebiliriz. Fıkhî mezhepler içerisinde meselâ Şâfiîler sarhoşluğun cezasını kırk kırbaç olarak kabul ederler. Âkıle konusunda ve diğer konularda da Hz. Ömer’in uygulamasına muhalif ictihadlar vardır. Bu da fakahânın tes- limiyetçi bir yaklaşım sergilemediklerini göstermeleri yanında fıkhın aynı ko- nuda farklı alternatif üretme konusunda dinamiklere sahip olduğunu da gös- termektedir.
İctihad ve uygulamalarında Hz. Ömer’in teşri ruhuna aykırı bir tutum iz- lememeye özen gösterdiğini görüyoruz. Izdırar hallerinde hadleri uygulama- ması, cehaleti mazeret olarak görmesi, sanığın şüpheden yararlanması ilkesine son derece riayet etmesi bu konudaki tespitlerimizden bir kaçıdır.
Yine Hz. Ömer’in ictihad ve uygulamalarında onun reyciliğinin bariz bir şekilde ortaya çıktığı görülmektedir.
Heybetli yapıya sahip olmasına rağmen diğer sahabe onun ictihad ve uy- gulamalarını kayıtsız-şartsız onay vermemiş, yanlış ve hatalı buldukları du- rumlarda ona karşı çıkmışlar, o da yaptığının yanlış olduğunu görünce derhal vazgeçmiştir.
Bunu iki örnekle desteklemek gerekirse bir defasında Hz. Ömer, zina so- nucu hamile kalıp altı aylık çocuk doğuran ve yine aklî dengesi yerinde olma- yan zina işleyen bir kadını recmetme talimatı vermiş, bunun üzerine Hz. Ali
ona, ‚kadının hamilelik ve sütten kesme süresi otuz aydır (Ahkâf, 15) ayetini okuyarak çocuğunu emziren bir kadının recmedilemeyeceği konusunda Hz. Ömer’i uyarmış ve yine aklî dengesi bozuk olan (mecnûn) bir kişinin cezaî eh- liyetinin bulunmadığını ifade eden hadisi hatırlatarak talimatının yanlış oldu- ğunu söylemiş, bu hatırlatma üzerine Hz. Ömer, ‚Ali olmasaydı Ömer helak olurdu.‛771 diyerek bu uygulamasından vaz geçmiştir.
İkinci olayda ise kocası ortadan kaybolan hamile bir kadını zina isnadıyla recmetmek istemiş< Muaz b. Cebel ise ona, ‚kadını katle yetkin olsa da kar- nındaki çocuğu öldürmeye yetkin yoktur.‛ şeklindeki itiraz etmiş, bunun üze- rine Hz. Ömer de recmden vazgeçmiştir. Sonra kadın çocuğu doğurmuş, çocu- ğun dişleri çıkmıştır. Çocuk ortadan kaybolan babasına benzemektedir. So- nunda çocuğun babası çıkagelmiş ve bu benim oğlum diyerek, çocuğun kendi- sine ait olduğunu beyan etmiştir. Bunun üzerine Hz. Ömer, ‚kadınlar Muaz gibisini doğurmamıştır, Muaz olmasaydı Ömer helak olurdu.‛772 diyerek ken-
disinin yanlış uygulama yapmasına engel olan Muaz’a teşekkür etmiştir. Nitekim Hz. Ömer, Ebû Mûsa el-Eş’arî’ye gönderdiği talimatta ‚Hakk ve doğru olana dönmen bâtıl / yanlışta ısrar etmenden hayırlıdır.‛773 sözüyle kendisinin
hakk konusunda ne denli duyarlı olduğunu göstermiştir. KAYNAKÇA
Abdurrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San’ânî, el-Musannef (thk. Habîbu’r-Rahman el- A’zamî), Beyrut, 1970.
Ahmed Emîn, Fecru’l-İslâm, yy, 1975.
Aktan, Hamza, ‚Âkıle‛, DİA, 1989, II, 248-249.
Ali Haseballah, Usûlü’t-teşrîi’l-İslâmî, İdâretü’l-Kur’ân, Karaçi, 1407 / 1987. Âmir, Abdülazîz, et-Ta’zîr fi’ş-ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Dârul’fikri’l-Arabî, Kahire, 1954. Ansay, Sabri Şakir, Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2002. Artuk, Suç Genel Teorisi (Ceza Hukuku El Kitabı içerisinde), Beta Yayınları, İstanbul, 1989. Atar, Fahrettin, İslâm Yargılama Hukukunun Esasları, İFAV, İstanbul, 2013.
Atay, Hüseyin ‚Dini düşüncede Reformun Yöntemi ve Bir Örnek: Hırsızlık‛, Kelam Araş- tırmaları 4 / 1 (2006), s. 3-50.
771 (اصِش نوزلاز لهاطفو لهحو :لولًلىاـث لظ نا :لىؿ لعالف اِجَر صعم دارافصِشا ةخ سم تـضو تىما فى و اِجَصج صما تىما ةهويلؾا فى لاكو (Ahkaf,
15) صعم لطِم لىؿ لا وم :لولً صعم نكاف نويلؾا نؾ لؼلما ؽفر لظ نا : له لاكو) İbn Abdilberr, el-İstîâb fî esmâi’l-ashâb, III, 206. Benzer bir olay için bkz. Abdurrezzâk, el-Musannef, VII, 350.
772 Serahsî, el-Mebsût, VI, 44-45.
773 ‚ ِفِ ي ِدا َمَّخما ْن ِم ٌ ْيرَذ ِّق َحْما َلىٕا َعو ُح ُّصما َّن ، َم ْوََْما َِِِف م َسْفَه تْـَحاَر َّ ُثُ ، ِسْمَ ْلْ ِبا َخَْ َضَك ٌءا َضَك مَّيَـَيْمًَ َلا
ّ
اَف ; َّقَحْما َِِِف َؽ ِحاَصُح ْنَب ك ِس ْشُصِم تًِسَُِف
ِل ِظاَحْما‛ Serahsî, el-Mebsût, XVI, 62; İbn Kayyim el-Cevziyye, İ’lâmu’l-muvakkıîn, I, 84; İzmirli İsmâil Hakkı, Kitâbü’l-iftâ ve’l-kadâ, Dâru’l-hikme Yayınları (1), Evkâf Matbaası, İstanbul, 1336-1338, s. 20-21; Atar, İslâm Yargılama Hukukunun Esasları, s. 50.
Atmaca, Gökhan ‚Nüzül Sürecinde Bir Muhatab Olarak Hz. Ömer ve Muvafakatları‛, Sa-
karya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 21 (2010 / 1), s. 43-67.
Avcı, Mustafa, Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar, Gökkubbe Yayınları, İstanbul, 2004. Avcı, Mustafa, Osmanlı Ceza Hukukuna Giriş, Mimoza, Konya, 2008.
Avvâ, Muhammed Selîm, Fî usûli’n-nizâmi’l-cinâi’l-İslâmî, Dâru’l-meârif, Kâhire, 1983. Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd (786 / 1384), el-İnâye ale’l-Hidâye (Fethu’l-
Kadîr’le birlikte), Dâru’l-fikr, I-X, Beyrut, ty.
Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Halef (474 / 1081), el-Müntekâ şerhu’l-Muvattai’l-İmâm Mâlik, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I-VII, Beyrut, 1332.
Bağdâdî, Abdülvehhâb (422 / 1031), el-Meûne (thk. Hamiş Abdülhak), Dâru’l-fikr, I-III, Beyrut, 1415 / 1995.
Baktır, Mustafa, İslâm Hukukunda Zaruret Hali, Akçağ Yayınları, Ankara, ty. Bardakoğlu, Ali, ‚Diyet‛, DİA, 1994, 9, 473-479.
Behnesî, Ahmed Fethî, el-Ukûbe, Dâru’ş-şurûk, Beyrut, 1403 / 1983.
Behnesî, Ahmed Fethî, ed-Diyetü Fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Dâru’ş-şurûk, Beyrut, 1409 / 1988. Behûtî, Mansûr b.Yûnus b. İdrîs, (1052 / 1642), Keşşâfü’l-kınâ’ an metni’l-İkna’ (nşr. Hilâl
Musaylihî Mustafâ), Dâru’l-fikr, I-VI, Beyrut, 1982.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin b. Ali (458 / 1066), es-Sünenü’l-kübrâ (thk. Muhammed Abdul- kâdir Atâ), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I-X, Beyrut, 1414 / 1994.
Beyhakî, Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr, Dâru’l-vefâ, Kâhire, 1412 / 1991.
Bilmen, Ömer Nasuhi (1971), Hukukı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhıyye Kamusu, Bilmen Yayı- nevi, I-VIII, İstanbul, 1967.
Biltacî, Muhammed, Menhecu Ömer b. el-Hattab fî’t-teşrî’ (Dirâse müstev’abe li-fıkhi Ömer ve tanzîmâtihî), Dâru’l-fikri’l-Arabî, 1390 / 1970.
Bûtî, Muhammed Saîd Ramadân, Davâbıtu’l-maslaha fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, ed-Dâru’l- müttehide, Dımaşk, 1412 / 1992.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî (370 / 981), Ahkâmu’l-Kur’an, Dâru’l-fikr, I-III, Bey- rut, 1414 / 1993.
Çakan, İsmail Lütfi, Hadîs Usûlü, İFAV, İstanbul, 1989.
Dağcı, Şamil, İslâm Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı İşlenen Müessir Fiiller, D.İ.B. Yayınları, Ankara, 1996.
Derdîr, Ebu’l-Berekât Ahmed (1201 / 1786), eş-Şerhu’l-kebîr (Düsûkî’nin Hâşiye’si ile birlik- te), Dâru’l-fikr. I-IV, yy, ty.
Devâlibî, Muhammed Marûf, el- Medhal ilâ ilmi usûli’l-fıkh, Dımaşk, 1378 / 1959.
Dönmezer, Sulhi-Erman, Sahir, Nazarî ve Tatbiki Ceza Hukuku (Genel Kısım), Beta Yayınla- rı, I-III, İstanbul, 1997.
Düsûkî; Şemsüddîn Muhammed Arafa (1230 / 1815), Hâşiyetü’d-Düsûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr, Dâru’l-fikr. I-IV, yy, ty.
Ebû Ceyb, Sa’dî, Mevsûatü’l-icmâ fi’l-fıkhi’l-İslâmî, Dâru’l-fikr, I-II, Şam, 1984. Ebû Dâvûd, Kitâbü’z-zühd, Dâru’l-mişkât, Kâhire, 1414 / 1993.
Ebû Zehra, Muhammed (1394 / 1974), el-Ukûbe, Dâru’l-fikri’l-Arabî, Kahire, ty. Ebû Zehra, Usûlü’l-fıkh, Dâru’l-fikri’l-Arabî, Kahire, ty (Usûl).
Efendioğlu, Mehmet, ‚Mu’dal‛, DİA, 2005, 30, 356.
Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, İrvâu’l-ğalîl fî tahrîci ehâdîsi Menâri’s-sebîl, el-Mektebetü’l- İslâmî, I-VIII+Fihrist, Beyrut, 1405 / 1985.
Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn (987 / 1579), Teysîru’t-Tahrîr, Dâru’l-fikr, I-IV, yy, ty. Erdoğan, Mehmet, Ahkâmın Değişmesi, MÜİFY, İstanbul, 1994.
Erturhan, Sabri, İslâm Ceza Hukukunda Suça İştirak (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üni- versitesi SBE, 2000.
Erturhan, Sabri, İslâm Ceza Hukukunda İçtima, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2003.
Erturhan, Sabri, İslâm Ceza Hukuku Etrafındaki Tartışmalar, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2008. Erturhan, Sabri, İslâm Ceza Hukukunda Şüphe Kavramı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi),
SBE, Sivas, 1997.
Fazlurrahman, Tarih Boyunca‛İslami Metodoloji Sorunu (Çev. Salih Akdemir), Ankara Oku- lu Yay, Ankara, 1995.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (505 / 1111), el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl (nşr. İbrahim Muhammed Ramadan), Dâru’l-erkâm, I-II, Beyrut, 1414 / 1994. Hallâf, Abdülvâhid, Masâdiru’t-teşrîi’l-İslâmî fî mâ lâ nassa fîh, Dâru’l-kalem, 1402 / 1982. Hıllî, Ebu’l-Kâsım Necmüddîn Ca’fer b. el-Hasen (676 / 1277), el-Muhtasaru’n-nâfi’, el-
Mektebetü’l-İslâmiyye, Tahran, 1402.
Hıllî, Ebu’l-Kâsım Necmüddîn Ca’fer b. el-Hasen (676 / 1277), Şerâiu’l-İslâm fî mesâili’l-
Harâm ve’l-helâl, İntişârâtü istiklâl, I-IV, Tahran, 1409.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf (4631070), Fethu’l-Mâlik bi tebvîb’t-Temhîd (thk. Mustafa Samîra), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1418 / 1998.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf (4631070), el-İstîâb fî esmâi’l-ashâb, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrtut, 1415 / 1995.
İbn Âbidîn, Muhammed Alâuddîn (1252 / 1836), Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr, Dâru’l-fikr, I-VIII, Beyrut, 1412 / 1992.
İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed (235 / 849), el-Musannef (nşr. Saîd el-Lahhâm), Dâru’l-fikr, I-VIII, Beyrut, 1414 / 1994.
İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed (852 / 1448), Fethu’l-Bârîbi şerhi
Sahîhi’l-Buhârî (thk. Abdülazîz b. Abdullah), Dâru’l-ma’rife, Beyrut, ty.
İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed (852 / 1448), Telhîsu’l-habîr, Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, Mekke-Riyad, 1417 / 1997.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn (751 / 1350), İ’lâmu’l-muvakkıîn an Rab-
bi’l-âlemîn (nşr. Isâmüddîn es-Sabâbitî), Dâru’l-hadîs, I-IV, Kahire, 1414 / 1993.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed (620 / 1223), el-Muğnî, Dâru’l-fikr, I-XII, Mekke, 1412 / 1992.
İbn Kudâme el-Makdisî, Şemsüddîn Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ebî Ömer Muhammed el-Makdisî (682 / 1283), eş-Şerhu’l-kebîr alâ metni’l-Mukni (Muğnî ile birlikte), Dâru’l- fikr, I-XII, Mekke, 1412 / 1992.
İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed (hafîd, 595 / 1198), Bidâyetü’l-müctehidve
nihâyetü’l-muktesid (thk.Mâcid el-Hamevî), Dâru İbn Hazm, I-IV, Beyrut, 1416 /
1995.
İbn Sa’d, Muhammed (230 / 845), et-Tabakâtü’l-kübrâ, Dâru Sâdır, Beyrut, ty.
İbn Müflih, Ebû İshâk Burhanüddîn İbrahim b. Muhammed (884 / 1479), el-Mübdi’ fî şer-
hi’l-Mukni’, el-Mektebetü’l-İslâmî, I-X, Beyrut, 1402 / 1982.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid (861 / 1456), Fethu’l-kadîr, Dâru’l- fikr, I-X, Beyrut, ty.
İzmirli İsmâil Hakkı, Kitâbü’l-iftâ ve’l-kadâ, Dâru’l-hikme Yayınları (1), Evkâf Matbaası, İs- tanbul, 1336-1338.
Kaddûmî, Fâris Abdurrahman, Haddü’s-serika beyne’l-i’mâl ve’t-ta’tîl ve eseruhû ale’l-
müctemai’l-İslâmî, Dâru’t-tevfîkıyye, Kâhire, 1397 / 1977.
Kâdîzâde, Şemsüddîn Ahmed b. Bedrüddîn (988 / 1580), Netâicü’l-efkâr fî keşfi’r-rumûz ve’l-
esrâr (Tekmiletü Fethi’l-kadîr), Dâru’l-fikr, Beyrut, ty
Kal’acî, Muhammed Revvâs, Mevsûatü fıkhi Ömer ibni’l-Hattâb, Dâru’n-nefâis, Beyrut, 1409 / 1989.
Karadâvî, Yusuf, el-Hasâisu’l-Âmme li’l-İslâm, Müessesetü’r-risâle, Beyrut, 1405 / 1985. Karaman, Hayreddin, İslâm Hukuk Tarihi, Nesil Yayınları, İstanbul, 1989.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mes’ûd (587 / 1191), Bedâiü’-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, I-VII, Beyrut, ty.
Kaya, Ali, İslam Hukukunda Bedene ilişkin Zararların Tazmini, Emin Yayınları, İstanbul, 2007. Kevserî, Muhammed Zâhid (1371 / 1952), Makâlâtü’l-Kevserî, el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’-
türâs, Kâhire, 1414 / 1994.
Koca, Ferhat, İslâm Hukuk Metodolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum), İSAM Yayınları, İstan- bul, 1996.
Koçak, Muhsin, Hz. Ömer ve Fıkhı (Basılmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Ün. SBE, İzmir, 1987.
Koçak, Muhsin, ‚Ömer‛, DİA, 2007, 34, 51-53.
Koşum, Adnan, ‚İslâm Hukukunda Hırsızlık Konusunda Yeni Yaklaşımlar‛, Diyanet İlmî
Dergi, C. XXXVII, Sy, 3, s. 85-110.
Köse, Saffet, İslâm Hukukuna Giriş, Hikmetevi, İstanbul, 2014.
Köse, Saffet, ‚Hz. Ömer’in Bazı Uygulamaları Bağlamında Ahkâmın Değişmesi Tartışma- larına Bir Bakış‛, İslâm Hukuku Araştırmaları, Nisan, 2006, Sy, 7, s. 13-50.
Kunter, Nurullah, ‚Suç Ortaklığında Sorum ve Ceza‛, İÜHFM., XIII / 2 (C. XIII, sayı: 1), İsmail Akgün Matbaası, Ankara, 1947, s. 66-94.
Kuraşî, Ğâlib b. Abdülkâfî, Evveliyyâtü’l-Fârûk, I-II, Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfiyye, Bey- rut, 1410 / 1990.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed (671 / 1273), el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, I-XX, Beyrut, 1985.
Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (450 / 1058), el-Hâvi’l-kebîr (thk. Ali Muhammed Muavvad-Adil Ahmed Abdülmevcûd), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1414 / 1994.
, el-Ahkâmu’s-sultâniyye ve’l-vilâyâtü’d-dîniyye, Mektebü’l-a’lâmi’l-İslâmî, yy, 1406 / 1985.
Muttakî el-Hindî, Alâuddîn Ali b. Abdilmelik (975 / 1567) Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl
ve’l-ef’âl, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, I-XVIII, Beyrut, 1413 / 1993.
Okur, Kaşif, İslam Hukukunda Âkile Kurumu ve Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), A. Ü. Sosyal Bilimler Ens. Ankara, 2003.
Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku (Genel Hükümler), Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2013. Remlî, Muhammed b. Ahmed (1004 / 1596), Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc, Dâru’l-fikr,
I-VIII, Beyrut, 1404 / 1984.
Ruhaylî, Ruvey’î b. Râcih, Fıkhu Ömer b. el-Hattab muvâzinen bi-fıkhi eşheri’l-müctehidin: fî’l-
cinâyât ve ahkâmuhâ (I. Cilt), Câmiatu Melik Abdülazîz, Mekke, 1399 / 1979.
Ruhaylî, Fıkhu Ömer b. el-Hattab fi’l-hudûd ve mülâbesâtihâ müvâzinen bi fıkhi eşheri’l-üctehiîn, Melik Abdülazîz, Mekke, 1394 / 1974.
San’ânî, Muhammed b. İsmâil (1182 / 1768), Sübülü’s-selâm şerhu Bülûği’l-merâm, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, I-IV, Beyrut, 1960.
Schacht, Joseph (1969), An Introdiction to Islamıc Law, Oxford, 1975.
Serahsî, Şemsüleimme Muhammed Ahmed b.Ebû Sehl (483 / 1091), el-Mebsût, Dâru’l-fikr, I-XXX, Beyrut, 1989.
Sifil, Ebubekir, Hz. Ömer ve Nebevî Sünnet, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2007.
Şelebî, Muhammed Mustafa, Ta’lîlü’-ahkâm, Dâru’n-nehdati’l-Arabiyye, Beyrut, 1401 / 1981.
Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali (1250 / 1834), Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’lahbâr, Dâru’l-hadîs, I-VIII, Kahire 1413 / 1993.
Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed (977 / 1570), Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti
meânî elfâzı’l-minhâc (thk. Ali Muhammed Muavvad-Adil Ahmed Abdulmevcûd),
Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I-VI, Beyrut, 1415 / 1994.
Taner, M. Tahir, Ceza Hukuku (Umûmî Kısım), İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1953. Udeh, Abdulkadir (1954), et-Teşrîu’l-cinâi’l-İslâmî, Müessesetü’r-risâle, I-II, Beyrut, 1415 /
1994.
Zerkâ, Mustafa Ahmed, el-Medhalü’l-fıkhıyyü’l-âmm el-Fıkhu’l-İslâmî fî sevbihi’l-cedîd, Dâru’l- fikr, I-III, Dımaşk, 1968.
Zerkâ, Mustafa Ahmed, el-Fi’lu’d-dârr ve’d-damânü fîh, Dârulkalem-Dâiratülulûm, 140971988, Dımaşk-Beyrut.
Zeyleî, Abdullah b. Yûsuf (762 / 1360), Nasbu’r-râye li ehâdîsi’l-Hidâye, Dâru’l-hadîs, I-VII, Kâhire, 1415 / 1995.
Zeyleî, Fahruddîn Osman b. Ali (743 / 1343), Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik, el- Matbaatül-Kübrâ el-Emîriyye, Bulak, 1315.