Togaviridae ailesi, Alphavirus cinsindeki Eastern, Western ve Venezuelan encephalomyelitis viruslarının neden olduğu enfeksiyondur. Sivrisineklerle bulaşan bu viruslar atlar ve insanlarda enfeksiyon oluşturmaktadır.
Tarihçe: İlk kez 1831 yılında ABD’de Massachusetts eyaletinde 75 atın ölümüyle ortaya
çıkan bu enfeksiyon, 1931 yılında ABD’nin batı bölgesindeki (California) salgında atların beyinlerinden izole edildi ve Western encephalomyelitis virusu adı verildi. 1938 yılında sivrisineklerle insanlara bulaştığı saptandı. 1936 yılında Venezuella’da atlarda benzer hastalık çıktı, fakat nötralizasyon testlerinde farklı antijenik ve serotip özellikleri saptandığı için bu virusa da Venezuelan encephalomyelitis virusu adını verildi. Güney ve orta Amerikadaki enfeksiyonlardan izole edilen virusların diğer encephalitis viruslarından farklı patojeniteleri nedeniyle de bu viruslara Eastern encephalomyelitis virusu adı verildi.
Togavirusların genel özellikleri: Togaviridae ailesi içerisinde Alphavirus ve Rubivirus
cinsleri bulunmaktadır. Alphaviruslarda 6’sı insan ve hayvanlarda önemli enfeksiyonlara neden olan toplam 30 tür bulunmaktadır. Rubivirus cinsinde ise insanlardan enfeksiyona neden olan rubella virus (kızamıkçık virusu) bulunmaktadır.
Tablo 1: Alphavirus cinsinde insan ve hayvanlarda önemli enfeksiyonlara neden olan viruslar
Virus Vektör Konakçı Hastalık
Eastern equine encephalitis virus Sivrisinek at, insan Encephalitis Western equine encephalitis virus “ at, insan Encephalitis Venezuelan equine encephalitis
virus
“ at, insan Febril disease, encephalitis,
Highlands J virus “ at Encephalitis
Getah virus “ at Febril disease
Semliki Forest virus “ at Febril disease
Togaviruslar küre şeklinde, düzgün, zarflı ve 70nm çapında viruslardır. Zarf dışında konakçı hücresine tutunma ve bağlanma görevi gören iki glikoprotein bulunur (E1 ve E2). Pozitif sense ve tek zincirli RNA’ya sahip genomu 9.7-11.8 kb uzunluğundadır ve infeksiyözdür. Lipid içeren virionlar çevre şartlarında stabil olmayıp dezenfektanlarla kolaylıkla inaktif olurlar. Vero, BHK-21, primer embriyo tavuk ve ördek hücrelerinde şiddetli CPE oluşturarak üreyebilirler.
Resim 1: Eastern equine encephalitis virusunun elektron mikroskopik görüntüsü
Şekil 2: Togavirusların genomik yapısı
Viral replikasyon: Endositoz yolu ile hücreye giren virusun hücre sitoplazması içerisinde
kapsit proteinleri sentezlenir, endoplazmik retikulum ve golgi aracılığıyla sentezlenen virusun glikoproteinleri, plazma membranında toplanarak yeni viriona dönüşür (Şekil 1).
Epidemiyoloji: Atlardaki Eastern equine encephalitis virus enfeksiyonu, kuzey, orta ve güney
Amerika’da görülmektedir. Western equine encephalitis virus enfeksiyonu, Arjantin’den ABD dahil Kanada’ya kadarki bölgede görülmektedir. Venezuelan equine encephalitis virus enfeksiyonu, güney ve orta Amerika’da görülmektedir. Yabani kuşlar virusun doğal
konakçılarıdır ve sivrisinekler (Culiseta melanura) vektör olarak kuşlar arasında veya diğer hayvan türleri arasında virusun taşınmasını sağlarlar. Aedes ve culex gibi sivrisineklerde atlara ve insanlara virusun bulaşmasında vektör olarak rol alırlar (Şekil 3). Atlar arasında veya attan insana ya da insandan ata doğal bulaşma bildirilmemiştir. Venezuelan tipi virusun atların sekretlerinde bulunması nedeniyle teorik olarak risk bildirilmektedir.
Şekil 3: Western equine encephalitis virusunda bulaşma
Patogenesis: Sivrisinek ısırması ile ata giren virus, en yakın hücrede veya bölgesel lenf
yumrusunda viral replikasyonu tamamlar. Bu primer viremiden sonra virus spesifik
extraneural dokulara gider ve ikinci replikasyonu tamamlar (sekonder viremi). Bu durumda diğer sivrisineklerin virusu başka konakçılara taşıması mümkün olmaktadır. Ayrıca bu durumda merkezi sinir sistemi virus tarafından etkilenmekte ve neuronlar ile meningsler enfekte olmaktadır. Viruslar bunu, ya merkezi sinir sisteminde kapillerin endotelyumu boyunca pasif diffuzyonu, ya serobrospinal sıvıya virusun geçmesi ya da paranşimlere giden lenfositler veya monositler aracılığıyla yaparlar.
Klinik Bulgu: Eastern, western ve venezuelan equine encephalitiste atlarda bazen subklinik
olarak ya da sadece ateş, anoreksia ve depresyonla karakterize genel semptomlar görülebilir. Sinirsel bozukluklar eastern tipinde çok şiddetlidir. Virusun inkubasyonundan sonra ateş, depresyon, dengesizlik ve encephalitis semptomları (fotofobi, yutkunmada zorluk, aynı yerde dönme, aşırı duyarlılık gibi) ve terminal sinirlerin harabiyeti sonucu ayağa kalkamama, felçler gelişir. İnkübasyon periyotları, Eastern ve western tiplerinde 5-14 gün, venezuelan
tipinde 1-5 gündür. Atlarda ölüm oranı eastern tipinde %50-90, western tipinde %20-40 ve venezuelan tipinde %50-80 arasındadır.
Tanı: Hastalığın klinik tanısı birçok hastalıkla benzer özellik gösterdiğinden kolay değildir.
Enfeksiyonun kesin tanısı, nötralizasyon testi, hemaglutinasyon inhibisyon (HI), ELISA, complement fikzasyon testi gibi serolojik olarak yapılabilmektedir. HI testi ile Eastern, western ve venezuelan tiplerini aralarındaki kros reaksiyon nedeniyle ayırmak imkansızdır. Bunun için nötralizasyon veya komplement fikzasyon testi kullanılmaktadır. Vero, RK-13, BHK-21 gibi birçok hücre kültüründe virus izolasyonu yapılabilir. Ayrıca moleküler yöntemler (RT-PCR) sıklıkla tanı için kullanılan güvenilir yöntemlerdir.
Korunma ve kontrol: Hastalığın spesifik bir tedavisi yoktur ve genellikle semptomatik
tedavi yapılmaktadır. Eastern ve western tipleri çevre şartlarına dayanıklı değillerdir fakat venezuelan tipi virus, kurumuş kan ve eksudatta canlı kalabilir. Her üç tip virus, % 1’lik sidyum hipoklorit, % 70’lik etil alkol, % 2’lik formaldehit ile kolaylıkla inaktif olur. Sivrisinek mücadelesi ve kontrolu bu enfeksiyonla savaşta en önemli yoldur. Enfeksiyonun önceden görüldüğü ülkelerdeki atlara aşı uygulamaları yapılmaktadır.
BAZI KENE KAYNAKLI HASTALIKLAR
TİCK-BORNE ENCEPHALİTİS
Tick-borne encephalitis (TBE), Avrupa’dan Asya’ya kadar birçok ülkede görülen ve insanların merkezi sinir sistemini etkileyen en önemli enfeksiyonlardan biridir. Enfeksiyon, farklı zamanlarda değişik isimlerle anılmıştır. FSME (Frühsommermeningoenzephalitis, Western subtype), Central European encephalitis, (Kumlinge’s disease, Western subtype) ve RSSE (Russian Spring and Summer Encephalisitis, Eastern subtype) olarakta adlandırılan enfeksiyon son zamanlarda TBE olarak isimlendirilmektedir. Enfeksiyon klinik olarak ilk kez 1931 yılında Avusturyalı Schneider tarafından bildirilmiş, 1937 yılında Rus Lev Zilber kene ısırması ile ilişkili akut ensefalitis olgularını, 1947 yılında da Rusya’dan Pavlovsky kene ve insanlar arasındaki zoonotik bulaşmayı tanımlamıştır.
Etiyoloji
Uluslararası Virus Sınıflandırma Komitesinin 70. ve son raporuna göre, Flaviviridae ailesinde Flavivirus cinsinde Mamalian tick-borne viruses grubu içinde bulunan tick-borne encephalitis virusunun (TBEV) 3 alttipi bulunur. Western subtype (W-TBE) birçok avrupa ülkesi ve Rusya’nın avrupa bölümünden, Far Eastern subtype (FE-TBE) ve Siberian subtype (S-TBE) ise Finlandiya’dan Japonya’ya kadar orta ve doğu asyadan izole edilmiştir.
Ortalama 50nm çapındaki virion, zarfla çevrelenmiş ve üzerinde 2 glikoprotein (E: envelope, M: membran) bulunur. Olgunlaşmamış virion üzerindeki prM protein,
olgunlaştıktan sonra M protein haline dönüşür (Resim 1). Nükleokapsit (C), yaklaşık 11 kb uzunluğunda tek zincirli ve pozitif polariteli RNA genomu içerir. Genomik RNA, yapısal proteinlerin (C, E ve M) yanısıra yapısal olmayan 7 adet proteini (NA1, NS2A, NS2B, NS3, NS4A, NS4B ve NS5) de kodlayan uzun ve tek bir ORF içerir. E protein, hücre reseptörüne bağlanma, füzyon ve nötralizan antikor yanıtı için önemlidir.
TBEV, lipid zarfından dolayı organik solventler ve deterjanlarla inaktif olur. Sodium deoxycholate sadece E proteinine etkili iken M proteinine etkisi yoktur. Zarf, çıplak