Epistola Ad Mahumetem

İstanbul’un fethinden sonra Avrupa’da Türklerle ilgili yayınlarda ciddi bir artış olmuştu. Elbette o dönem en çok ilgi çeken kişilerden biri de genç yaşında İstanbul’u fethederek tarihsel Roma İmparatorluğu’na tamamen son veren Fa- tih Sultan Mehmet idi. Avrupa’daki beklentinin yeni bir Kayzer doğacağı fikri olması muhtemeldir. Aynı zamanda bu dönemde Fatih Sultan Mehmet’e Papa II Pius (1458-1464) tarafından yazılan mektup da Türklere yönelik ilgi bakı- mından giderek artan literatürün parçalarından biri haline gelmiştir.

1454 yılının Nisan- Haziran ayları arasında ve hemen ardından Eylül ve Ekim ayları boyunca süren ve yine daha bir yıl olmadan 1455 Şubat ayından Mayıs ayına kadar devam ederek Türkenreichstag adları verilen üç imparator- 25 Bu mektupların sayısı 11 olarak görülür ve tarihleri 1444-1512 arasında değişir. Bkz. Döring, Sul-

tansbriefe, s.73.

26 Feridun Emecen, «Umur Bey», TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/umur-bey (06.02.2019). Emecen’in de atıfta bulunduğu Tursun Bey’in Umur Bey ile ilgili dizeleri şöyledir: Eğer görse anı Gazi Umur Beğ

Diye olmaya bu tonanmadan yeğ Mavunalar kadırgalar bu üzre Sanasın tağlar yörir su üzre Cıdadan her biri oldı neyistan Kızıl bayraklardan bir gülistan

Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, hazırlayan Mertol Tulum, İstanbul, 1977, s.169.

27 Morbasanus yanında Çelebi ve bazı muhtemelen Türkçesi bozulmuş kelimelerin bu metinlerde bu- lunduğu kayıtlarda geçmektedir. Muhtemelen bu mektupların edisyon kritiğinin yapılması ile bun- lar daha iyi anlaşılacaktır.

luk meclisi toplantısı düzenlenmişti. İstanbul’un düşmesinden sonra durumu değerlendirmek için yapılan bu toplantılar Alman tarihçiliği bakımından Ye- niçağ (Neuzeit) döneminin de başı kabul edilir. İstanbul’un düşmesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun balkanlardaki hızlı ilerleyişi karşısında papalıkla birlikte Türklere karşı savunma imkanlarının değerlendirilmesi genel olarak bu top- lantıların temel amacı idi.

1458-1464 yılları arası Papa II. Pius adıyla Papa olacak olan ve bugünkü anlamda İspanya ile Yunanistan arasında kalan bölgeyi “coğrafi Avrupa” ola- rak tanımlayarak bugüne kadar gelen Avrupa diskurunu kuran Enea Silvio Piccolomini de bu toplantılara da katılmıştı. Bu toplantıların İstanbul’un fet- hinin yol açtığı ortamda bir Avrupa fikrinin oluşumunda da rolü olduğun- dan söz etmek gerekir.28 _{Onun konuşmaları ile Avrupa yalnızca fiziki anlamda} değil içerik olarak da tarif edilir. Piccolomini, Cicero’dan ve Roma klasik dö- neminden yaptığı alıntılarla Avrupa’nın kökenini Roma’ya bağlar. İstanbul’un düşmesi ona göre Homer’in ikinci ölümüdür (der secunda mors Homeri). Ta- mamen Türk karşıtlığına dayanan bir anlayışı yerleştirmeye çalışır ve bunda başarılı olacaktır.29

Enea Silvio Piccolomini’nin bu dönemdeki yazışmalarının İstanbul’un fet- hi çevresinde şekillendiği görülür. 30 _{Enea Silvio, papa olmadan önce de çok} aktif bir biçimde Türklere karşı yürütülen kampanyanın öncülerinden biriydi. Tarihçilere göre en tanınmış papalardan biridir ve aynı zamanda Bütün Avru- pa fikrinin de babası kabul edilir. (Pater totius Europae) Kaldı ki 19 Ağustos 1458’de papa seçildiğinde Aeneas kendini bu göreve iyice hazırlamıştı.31

28 Eylül/Ekim 1454’te toplanan Frankfurt’taki bu meclis toplantısı Türk Meclisleri olarak bilinen üç önemli toplantı serisinden biridir. Birinci “Türkenreichstag” Nisan/Haziran 1454 tarihleri arasında Regensburg’da düzenlenmişti. Üçüncü toplantı Şubat/ Mayıs 1455’te Viyana Neustadt’ta düzenlen- miştir. Günümüze kadar gelen Avrupa fikrinin oluşumu konusunda başta Enea Silvio Piccolomini ve Sebastian Münster’in ve diğerlerinin görüş ve değerlendirmeleri konusunda daha fazla bilgi için bkz. Caspar Hirschi, “Boden der Christenheit und Quelle der Männlichkeit. Humanistische Konstruk- tionen Europas am Beispiel von Enea Silvio Piccolomini und Sebastian Münster, Leitbild Europa?” Europabilder und ihre Wirkungen in der Neuzeit. ed. J. Elvert, J. Nielsen-Sikora. Stuttgart 2009, 46- 66.Bu konuyla ilgili Winfried Schulze danışmanlığında hazırlanmış bir master tezi için bkz. Fabian Fischer, “Das Europabild des Humanisten und Papstes Enea Silvio Piccolomini/Pius II.”, LMU, Master Tezi, Danışman: Winfried Schulze, Claudia Märtl, Münih, 2007.

29 Johannes Helmrath, “Enea Silvio Piccolomini (Pius II.)-Ein Humanist als Vater des Europagedankens?”,

Themenportal Europäische Geschichte, 2007, www.europa.clio-online.de/essay/id/artikel-3176.

30 Carll Göllner, Piccolominin’nin haçlı seferleri planları konusunda bir makale yazmıştır. Bkz. Carl Göll- ner, “Kreuzzugspläne nach dem Fall Konstantinopels”, Die Türkenfrage in der öffentlichen Meinung Europas im 16. Jahrhundert, TURCICA, c. III, Bükreş. MCMLXXVIII, s.35-40. Türkçeye Çev. Doğan Gün, “İstanbul’un düşüşünden sonra Haçlı Seferi Planları”

31 Ferguson, W., & Rowe, J. “The Tragedy of Aeneas Sylvius Piccolomini (Pope Pius II): An Interpretati- on”, Church History, 30(3), 288-313,1961.

179 1442-1443 yılları arasında III. Fredrik’in hizmetinde bulunan Enea Silvio,

Almanya’nın desteğini almak ve tarafsızlığını ortadan kaldırmak istedi, ancak her ne kadar 1461 tarihli mektup II Pius’un otantik bir mektubu olduğu gibi bir izlenim uyandırsa da belgenin aslı oldukça eskidir ve Wagner’e göre bir haçlı se- feri propaganda aracı olarak Papa V. Clemens (1305-1314) zamanında yazılmış bir mektuba dayanır.32 _{II. Pius’un mektubunun asıl amacı 1462 yılı için plan-} lanan haçlı seferleri için yeniden bir hareket sağlayabilmektir. Papa II. Pius’un Türk sultanını Hristiyan olmaya çağırmasını ihtiva eden mektubu, ele aldığı dini meseleler sebebiyle Hristiyanlık açısından da önemli metinlerden biri olarak ka- bul edilir. Wagner’in değerlendirmesine göre her iki mektup da gönderilmemiş ve esasında kendilerinden beklenen politik etki ve başarıyı sağlayamamışlardır.33 1461 yılında yazılmış olmakla birlikte II. Pius’un sağlığında pek fazla bilinmeyen mektup ancak onun ölümünden sonra yaygınlık kazanmıştır. Mektup Fatih Sul- tan Mehmet’e hitaben yazılmış Kuran’a karşı bir Hristiyanlık savunması biçimin- de kaleme alınmıştır, Türkçe’ye çevirisi yakın zamanlarda yapılmıştır.34

II. Pius’un bu mektubu yanında Türklerle iligli bir başka rolüne değinmek gerekir. Türklerin Truva kökenli olduğu tartışmaları konusunda onun önemli bir işlevi olmuştu. Kaynaklara göre daha önceleri Aeneas da Türklerin Truva kökenli olduğu iddiasını dile getirmişti, ancak fikrini değiştiren Otto von Fre- ising oldu. Ortaçağın bu tanınmış tarihçisinin Avar Türklerinin 758 yılında kuzeyden geldiğini belirten tek bir cümlesi bütün tarihçiler tarafından alın- tılandı35 _{ve Truva hikayesi unutuldu. Michael J. Heath’in aktardığına göre as-} lında Otto’nun kaynağı Frutulphus Michelsbergensis (ö.1103) idi ve o da olayı 766’ya tarihlendiriyordu. Ancak tarihçilerin tamamı Otto’ya bile başvurma- dan Aeneas’ın verdiği bilgileri esas alıp tekrarladılar.36 _{Otto von Freising, aynı} zamanda Hindistanlı Rahip kral John’dan bahseden ilk kişidir. Bu efsanenin yaygınlaşan gücü ve giderek tarih ile kurgunun birbirine karışmış hali II. Pius’a benzeri bir mektup yazma konusunda fikir vermiş olmalıdır.

32 Wilhelm Wattenbach, “Fausse Correspondance Du Sultan Avec Clément V.”, Archives de L’orient La- tin, Ernest Leroux, 1884, Documents s. 297-303.

33 Bettina Wagner, Die Epistola presbiteri Johannis, s.337.

34 Mektubun ilk Almanca çevirisinin yayını için bkz. Klaus Wolf, Jonas Göhler (Hrsg.) Papst Pius II. An

Sultan Mehmet II. Die Übersetzung der Epistola Ad Mahumetem durch Michael Christan, De Gruyter, Berlin, 2016. Almanca’ya yapılmış tam çevirisi ve incelemesi için bkz. Reinhold Glei, Markus Köhler,

Pius II Papa Epistola ad Mahumetem. Einleitung, Kritisiche Edition, Übersetzung, Trier 2001.Türkçe çe- virisi için bkz. Yusuf Yıldız, Papa II. Pius’un Fatih Sultan Mehmet’e Mektubu, Akçağ, Ankara, 2018. 35 Michael J. Heath, Renaissance Scholars and Origing of The Turks, Bibliothèque d’Humanisme et Re-

naissance, T. 41, No. 3 (1979), s. 453-471.

36 Latince bu cümle Heath’in belirttiğine göre şöyledir: Ea tempestate Turci a Gaspiis portis egressi cum