Entegre Raporlama Çerçevesi Sermaye Öğeleri

IR çerçevesi öncelikle, bir şirketin misyonu, stratejisi, yönetişimi ve işletme modeli ile ilgili sermaye büyüklüklerini ve değer oluşturmayı temel almaktadır (Fried, Holtzman, & Mest, 2014, s. 29). Entegre raporlamanın temelinde işletmelerin ortaya çıkardıkları değeri göstermeleri yatmaktadır (Aras & Sarıoğlu, 2015). Geleceğe odaklanan entegre raporlama, kendisinden önce çıkarılan raporlardan bu özelliği ile keskin bir şekilde ayrılmaktadır. Bilindiği gibi finansal raporlar, kuruluşların geçmiş bilgilerini ifşa etmektedir. Yine sürdürülebilirlik ve GRI raporlarının da yukarıda açıkladığımız bilgiler ışığında kuruluşların geçmiş bilgilerini ifşa ettikleri görülmektedir. Entegre raporlama ise kuruluşların geçmiş bilgileri ile geleceğine ışık tutmaktadır.

Entegre raporlama çerçevesi bu süreci değer kavramı, değer oluşturma süreci ve bu değerin ölçülmesi ile açıklamaktadır. IRF, değer kavramını iki unsurla ele almaktadır. Kuruluşların kendisi için, finansal sermaye sağlayan taraflara finansal açıdan geri dönüş sunabilmek amacıyla oluşturduğu değer ile kendisi dışında kalan paydaş ve toplum için oluşturduğu değerdir (IIRC, 2013b, s. 11). Bu bağlamda bir entegre rapor, kuruluşun kısa, orta ve uzun vadede değer oluşturmak amacıyla dış çevreyle ve kuruluşun sermaye öğeleri ile nasıl etkileşim içerisinde olduğunu açıklamalıdır.

69 Tüm kuruluşların başarı yüzdelerinin sermaye öğeleri ile olabileceğini savunan IR çerçevesi, sermaye öğelerini, kuruluşun faaliyetleri ve sonuçları doğrultusunda artabilen, azalabilen veya dönüştürülen değerlerin toplamı olarak açıklamaktadır (IIRC, 2013b, s. 4). Bununla birlikte, sermaye öğelerini finansal, üretilmiş, entelektüel, insan, sosyal ve ilişkisel ve doğal sermaye olmak üzere altı kategori de tanımlamaktadır. İlk üç sermaye, şu anda varlık olarak kaydedilen sermayeye benzerken, son üçü tipik olarak geleneksel bilançoda yer almamaktadır (Fried, Holtzman, & Mest, 2014, s. 28).

Bununla birlikte özellikle altını çizmek istediğimiz nokta, bu sermeye öğeleri IIRC tarafından örnek olarak geliştirilmiştir ve sektörel farklılıklardan dolayı şirketler sermayelerini farklı şekilde sınıflandırabileceğinden aynı faktörleri dikkate alma zorunlulukları yoktur. Yani işletmeler raporlarını hazırlarken bu sınıflandırmayı kullanmak ya da raporlarını bu altı sermayeye göre düzenlemeleri gerekmemektedir.

Ancak değer oluşturma süreci, bir kuruluşun dış çevre ile kurduğu etkileşim sonucundaki dış faktörlerden sağlanan geri dönüşümle ölçülebildiği için, eğer bu sermaye öğeleri kuruluşun kendisine değer oluşturma kabiliyeti açısından önem taşıyorsa, işletmeler bu bilgileri entegre raporuna dâhil etmelidir (IIRC, 2013b, s. 4).

Bir şirketin kaynaklarını ve ilişkilerini Tablo 11’de gösterildiği gibi altı farklı perspektiften (çerçevede ‘sermaye’ olarak tanımlanmaktadır) rapor etmeyi savunan çerçeve, şirketlerin bu belirli sermayeleri kullanmasını gerektirmese de, IIRC, sermayelerin şirketin tüm önemli kaynaklarını içerdiğinden bir kıyaslama olarak kullanılmaları gerektiğine inanmaktadır (Roth, 2014, s. 64).

Entegre raporlamada değer oluşturma süreci ise kuruluşun sermaye öğeleri ile kurduğu iş modeli ile mümkündür. 2013 yılında yayınlanan pilot çerçeveye göre, kuruluşların temelinde iş modelinin olduğu savunulmaktadır. Şekil 5’te gösterildiği gibi iş modeli; girdi olarak tanımlanan sermaye öğelerinin, işletme faaliyetleri (misyon ve vizyon, stratejik kaynak aktarımı, risk ve fırsatları, genel görünüş, performans ve dış çevre) ile etkileşimi sonucu bu sermaye öğelerini çıktıya dönüştürme sürecini açıklamaktadır.

70 Şekil 5: Değer Oluşturma Sürecinde İş Modeli Örneği

Kaynak: (IIRC, 2013b, s. 13), (Elmacı & Sevim, 2017, s. 27).

Şekil 5’de görüldüğü gibi kuruluşun değer oluşturma sürecinde, sermaye öğelerinin etkileşimde bulunduğu bileşenlere aşağıda kısaca değinilmiştir (Ercan &

Kestane, 2017a, s. 19-20);

 Misyon ve Vizyon: Kuruluşun kurulma amacının ve gelecekteki hedeflerinin, anlaşılır biçimde kısa ve öz olarak açıklanmasıdır.

 Strateji ve Kaynak Tahsisi: Kuruluşun kısa, orta ve uzun vadedeki stratejik hedeflerine ulaşabilmek için gerekli olan kaynak aktarım planını gösterir.

 Riskler ve Fırsatlar: Bir kuruluşun kısa, orta ve uzun vadede değer kazanma yeteneğini etkileyen risk ve fırsatların belirlenmesi ve kuruluşun bu risk ve fırsatları nasıl değerlendireceği ile ilgilidir.

 Genel görünüm: Kuruluşun belirledikleri stratejilerini uygulamada karşılaşabileceği olabilecek zorlukları ve belirsizlikleri ile tüm bunların, potansiyel etkileşimini iş modeli ile gelecekteki performansı açısından değerlendirir.

71

 Dış Çevre: Kuruluşun kısa, orta ve uzun vadede değer kazanma becerisini etkileyen, kuruluşun dışında kalan, toplumsal, çevresel, teknolojik, yasal, siyasi ve ticari, etkileri kapsamaktadır.

 Yönetim: Bir kuruluşun yönetim yapısının kısa, orta ve uzun vadede kuruluşun değer kazanma kabiliyetini nasıl desteklediği ile ilgilidir.

 İş Modeli: : Organizasyonun faaliyetleri sonucunda girdilerini kısa, orta ve uzun vadede değer oluşturan, bunları çıktı ve sonuçlara dönüştürmesini sağlayan sistemdir.

 Performans: Bir kuruluşun belirli bir zaman içinde belirlediği stratejik amaçlarına ulaşıp ulaşmadığı ve ortaya çıkan sonuçların sermaye öğeleri ile nasıl etkileşimde olduğunu gösterir.

Bu perspektiflere ek olarak, IIRC taslağı, entegre bir raporun, üretilen sermaye, entelektüel sermaye ve insan sermayesi hakkında bilgi sağlamasını önermektedir. Üretilen sermayenin içinde binalar, teçhizatlar ve altyapı bulunmaktadır. Prosedürleri, sistemleri ve kuruluşun itibarını içeren organizasyonel bilgi, entelektüel sermayedir. İnsanın yetkinlikleri ve yetenekleri, insan sermayesi olarak açıklanmaktadır. IIRC'nin entegre bir raporun vizyonunda bir organizasyon her sermaye türünün giriş ve çıkışlarını, risklerini ve fırsatlarını rapor etmesini ve diğer sermayeleri nasıl etkilediğini açıklamasını istemektedir (IIRC, 2013b, s. 13).

Roth (2014)’a göre; bir kuruluşun istihdam uygulamaları birçok sermayeyi etkilemektedir. Çalışanların maliyeti bir işverene yapılan bir çıkış (masraf) olmakla birlikte, ödemeler çalışanlara ve topluma girişi sağlamaktadır. Çalışanlar, çevreyi etkilemekte ve topluma birçok açıdan katkıda bulunmaktadır. Eğitim yatırımları, organizasyonun beşeri sermayesini arttırmakta ve eğer eğitim ortak normlara ve değerlere götürürse, kuruluşun sosyal ve ilişki sermayesinde bir artışa neden olabilmektedir. Bununla birlikte çalışanlara yönelik riskler de mevcuttur. Müşteriler, çalışanlar tarafından sağlanan bir ürün ya da hizmet kalitesinden memnun değillerse, sosyal, finansal ve entelektüel (itibar) sermayelerinde azalma olacaktır. Çalışanlar ayrıca, bu alanların her birinde sermayenin arttırılması için fırsatlar sunmaktadır (Roth, 2014, s. 64). Bu bağlamda işletmeler oluşturdukları iş modeli ile sermaye öğelerinde oluşan artma, koruma ve azalmayı görebilecek ve dolayısıyla sermaye

72 öğelerinin işletmede oluşturdukları değeri de ölçebileceklerdir. Buna bağlı olarak entegre raporda, her bir sermaye için girişler, çıkışlar, riskler ve fırsatların belirtilmesi ve sermayeler arasındaki karşılıklı ilişkilerin açıklanması önerilmektedir. Çerçevede açıklanan sermaye öğeleri aşağıda Tablo 11’de gösterilmiştir.

Tablo 11: Entegre Raporlama Sermaye Öğeleri Sermaye Öğeleri Açıklama

1. Finansal Sermaye Mal üretiminde veya hizmet sunumunda kullanılmak üzere bir kuruluşun kullanımına sunulan fonları içerir.

2. Üretilmiş Sermaye Mal üretiminde veya hizmet sunumunda kullanılmak üzere bir kuruluş için mevcut olan üretilmiş fiziksel nesneleri (doğal fiziksel nesnelerden farklı) içerir.

3. Fikri Sermaye Örgütsel, bilgiye dayalı maddi olmayan duran varlıklardır.

4. İnsan Sermayesi İnsanların yetenekleri, yetkinlikleri ve deneyimleri ile yenilikçilik motivasyonlarıdır.

5. Sosyal ve İlişkisel Sermaye

Kurumlar ve topluluklar arasındaki ve içindeki paydaşlar, paydaş grupları ve diğer ağlar arasındaki ilişkileri ve bireysel ve kollektif refahı arttırmak için bilgi paylaşma yeteneğini, marka ve itibar içerir.

6. Doğal Sermaye Bir kuruluşun geçmişini, bugününü veya gelecekteki refahını destekleyen mal veya hizmet sağlayan tüm yenilenebilir ve yenilenemez çevresel kaynaklar ve işlemleri içerir.

Kaynak: (IRC SAa, 2018, s. 4)’den uyarlanmıştır.

Kuruluşun faaliyetleri, ürünleri ve hizmetlerinin sermayeler üzerinde olumlu, olumsuz veya nötr etkileri vardır. Her sermaye, kuruluş için faydalar, riskler ve fırsatlar sağlayabilir. Sermaye öğeleri birbirine bağımlıdır; örneğin bir fabrika kurmak, üretilen sermaye için finansal sermaye ticareti yapmakta ve sosyal ve ilişkisel sermaye ile doğal sermayeyi olumlu veya olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Dolayısıyla sermaye öğeleri şimdi ve gelecekte organizasyonu etkilemektedirler. Kuruluşun zaman içinde nasıl değer oluşturduğunu açıklamada entegre rapor, kuruluşun sermayeleri nasıl kullandığını ve etkilediğini belirleyerek, iş modelini ve stratejik hedeflerini takip etmedeki önemli bağımlılıkları ve takasları konusunda bilgi sahibi olabilecektir (IRC SAa, 2018, s. 4). İşletmeye değer oluşturma sürecinde önemli bir yere sahip olan sermaye öğeleri aşağıda daha ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

73 Finansal Sermaye: Kuruluşun faaliyetlerini yürüten ve kuruluşa finansal veya dâhili işlemlerle sağlanan eşitlik ya da operasyonlardan elde edilen fonlar da dâhil olmak üzere, malların ve hizmetlerin üretiminde kullanılabilecek fonları içermektedir (Roth, 2014, s. 64). Fried ve ark. (2014) finansal sermayeyi, operasyonlardan ve finansman faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akımları olarak ele almaktadır (Fried, Holtzman, & Mest, 2014, s. 28).

Üretilmiş Sermaye: Kuruluşun sahip olduğu bina, ekipman ve altyapı gibi öğeler de dâhil olmak üzere, malların ve hizmetlerin üretiminde kullanılmak üzere üretilmiş fiziksel nesneleri içermektedir (IIRC, 2013b, s. 11). Bu sermayeler için performans ölçütlerine örnek olarak, sermaye harcamaları, bakım ve onarım harcamaları, ertelenmiş bakım ve üretilen atık sular bulunmaktadır (Fried, Holtzman,

& Mest, 2014, s. 28). Gökten (2016)’e göre üretilmiş sermaye, kuruluşun iş modelinde tanımlanan faaliyetlerinin yerine getirilmesinde kullanılan fabrika, makine vb. iç çevreye ait üretilmiş sermaye unsurları iken, kuruluşun bu faaliyetleri gerçekleştirmek için faydalandığı yollar, köprüler ve tesislerin dış çevreye ait üretilmiş sermaye unsurlarıdır (Gökten, 2016, s. 748).

Fikri Sermaye: Kuruluşun bilgi, sistem ve değerlerine katkıda bulunan fikri mülkiyet, sistemler, prosedürler, patent, lisanslar ve itibar da dâhil olmak üzere kurumsal bilgi temelli maddi olmayan bilgileri içermektedir (IIRC, 2013b, s. 12).

Kuruluşun rekabet edebilmesinde önemli bir rolü olan bu sermaye gelecekte de kuruluşun kar elde edebilme potansiyelini belirlemektedir (Aras & Sarıoğlu, 2015, s.

55).

İnsan Sermayesi: Kuruluşun çalışanlarının yetkinliklerini, yeteneklerini ve deneyimlerini içermektedir. Beşeri sermayenin performans ölçütleri arasında çalışanların sayısı, çalışanların cirosu, eğitim masrafları, kazanılan kimlik bilgileri ve dış kaynak faaliyetlerinin miktarı ve etkisi sayılabilir (IIRC, 2013b, s. 12).

Sosyal ve İlişkiler Sermaye: Kuruluş tarafından geliştirilen marka itibarına odaklanmakla birlikte, kurumlar ve paylaşılan normlar, ortak değerler, davranışlar, paydaşlar arasındaki ilişkiler, güven ve işletmenin bir kuruluşun sosyal lisansını içermektedir (IIRC, 2013b, s. 12). Birçok yönetici, şirketin uzun vadeli başarısı için

74 sosyal ve ilişkisel sermayesinin en önemli sermaye olduğuna inanmakla birlikte, en zor ölçülen sermaye olarak değerlendirmektedir. Bu kategori, kilit paydaşlar arasındaki ilişkileri de içerir. Örneğin; uzun vadeli bankacılık ve yatırımcı ilişkileri ile tedarikçilerle müşteriler arasındaki ilişkilerdir (Fried, Holtzman, & Mest, 2014, s.

28).

Doğal Sermaye: Yenilenebilir ve yenilenemez çevre kaynakları, geçmiş, şimdiki ve gelecekteki refahı (Örn; hava, su, arazi, mineraller, ormanlar, biyolojik çeşitlilik ve ekosistemler) destekleyen mal veya hizmetler sağlayan kaynakları içermektedir (IIRC, 2013b, s. 12). GRI, bir şirketin doğal kaynaklar üzerindeki etkisi hakkında raporlama yönergeleri geliştirmeye öncülük etse de GRI ile işbirliği içinde çalışan IRF, çevresel faaliyet ölçümlerini toplumun değer oluşturma sürecine entegre etmektedir (Fried, Holtzman, & Mest, 2014, s. 29).

İşletmelerin IRF ’nde sınıflandırılan sermayeleri benimsemekle yükümlü olmadıkları ve kendi kategorilerini belirlemekte özgür oldukları dikkate alındığında, maddi olarak kullanılmayan veya etkilenmeyen ve organizasyonu maddi olarak etkilemeyen sermayeleri, işletmeler iş modeli haricinde bırakılabilirler. Çoğu kuruluşlar, tüm sermayelerle bir dereceye kadar etkileşime girse de, bu etkileşimler nispeten küçük veya dolaylı olarak entegre rapora dâhil edilmeleri için yeterince önemli olmadıklarında iş modeli dışında kalabilmektedir (IRC SAa, 2018, s. 4).

Kısaca entegre raporu oluşturan ilkelerin temelinde; iş modeli kapsamında oluşturulan ‘değer oluşturma’, kuruluşun herhangi bir ürün veya hizmet elde etmek amacıyla kullandığı değerleri ifade eden ‘sermaye ögeleri’ ve söz konusu kuruluşun değer oluşturmak adına iç ve dış çevresi, iş modeli ve çeşitli sermaye ögeleri ile etkileşim kurması olarak tanımlanan ‘değer oluşturma süreci’ dir (Ercan & Kestane, 2017a, s. 20).