Araştırmada Kullanılan Verilerin Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) Sonuçları

Faktör analizi uygulanırken ilk aşamada, araştırılacak problem tanınıp faktör analizi için uygunluğuna karar verilmektedir. Önce değişkenler arasında herhangi bir ilişkinin olup olmadığı korelasyon matrisi ile incelenmektedir. Değişkenlerin arasında korelasyon çıkıyorsa, ikinci adımda, verilerin faktör analizi açısından uygunluğuna bakılmaktadır. Bunun için ilk olarak Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) katsayısı, ikinci olarak da Barlett Küresellik Testi olmak üzere iki farklı yol takip edilmektedir.

Verilerin faktör analizi açısından uygunluğunu test eden KMO katsayısının faktör elde edebilmesi için değerinin en az 0.50 olması gerekmektedir. Değişkenler arasında ilişkinin olup olmamasını ölçen Barlett testi ise, korelasyon matrisindeki köşegenin terimlerini 1, diğerlerini 0 olması ile test edilerek ölçmektedir. Buna göre, P değeri 0.05’ten küçük olduğunda değişkenlerin faktör analizi için uygun olduğu anlamına gelmektedir (Padem, Göksu, & Konakli, 2012). KMO için belirlenen değer aralıkları Tablo 20’de gösterilmiştir (Beavers, ve diğerleri, 2013).

Tablo 20: Kaiser-Meyer-Olkin Ortak Varyans Derecesi Değerleri KMO Değerleri Yorumu

0.90 ile 1.00 arasında Mükemmel 0.80 ile 0.89 arasında Çok iyi 0.70 ile 0.79 arasında İyi 0.60 ile 0.69 arasında Orta 0.50 ile 0.59 arasında 0.00 - 0.49

Çok kötü Kabul edilemez Kaynak: (Beavers, ve diğerleri, 2013).

148 Faktör analizi için verilerin ve değişkenlerin uygunluğunun test edilmesinden sonra faktör sayısı belirlenmektedir. Faktör sayısını belirlemek için 3 yöntem kullanılabilir. Birincisi, yaygın olan öz değere (eigen value) göre, ikincisi varyans oranına, üçüncüsü ise, serpilme diyagramına göre belirlenmektedir. En yaygın olan yöntem öz değere göre belirleme yapılmasıdır. Öz değeri 1 ve öz değeri 1’den fazla olan faktörler alınmaktadır. İkincisinde, varyans oranının büyüklüğüne bakılarak en büyük orana sahip olanlar seçilmektedir. Serpilme diyagramı yönteminde ise, grafikte eğilimin kaybolduğu noktaya kadarki olan faktör sayısı esas alınmaktadır (Padem, Göksu, & Konakli, 2012).

Faktör analizinin son basamağında faktör yükleri hesaplanmaktadır. Faktör yük değeri katsayısı, maddelerin faktörler ile arasındaki ilişkiyi açıklamaktadır.

Değişken için faktörün yükü, değişkenin faktöre ne kadar katkıda bulunduğunun bir ölçüsüdür. Bu nedenle, yüksek faktör yükü puanları, faktörlerin boyutlarının değişkenler tarafından daha iyi hesaplandığını göstermektedir (Yong & Pearce, 2013).

Ayrıca korelasyon r, .30 veya daha büyük olmalıdır. Çünkü daha düşük bir değer, değişkenler arasında gerçekten zayıf bir ilişki olduğunu göstermektedir (Tabachnick

& Fidell, 2007). Faktör yükü 0.3 olduğunda düşük, 0.5 olduğunda orta ve 0.7 olduğunda o boyutu açıklaması yüksek kabul edilebilir (Shevlin & Miles, 1998).

Faktör yüklerinin değerleri ile diğer faktörlerden alınan yük değerlerinin arasında en az 0,10 değerinde bir farkın olması gerekmektedir. Aksi takdirde birden çok faktöre girebilmektedir (Yavuz, 2005). İki faktör arasındaki yük değerlerinin farkı 0,1’den düşük ise, bu maddeler binişik maddeler olarak açıklanmaktadır (Bütüner & Gür, 2007). Son olarak homojen örneklemlerin daha düşük varyans ve faktör yüklerine sahip olmalarından ötürü homojen örneklem yerine heterojen örneklemlerin kullanılması önerilmektedir (Kline P. , 1994).

Bununla birlikte, bilimsel çalışmalarda güvenilir sonuçlar elde etmek ve dolayısıyla ortak bir sonuca ulaşabilmek amacıyla yapı geçerliğinin test edilmesi gerekmektedir. Faktör analizi ile elde edilen yapı geçerliliği, modelden elde edilen sonuç ile bu sonucun bağlantılı olduğu boyutların açıklanmasını sağlamakla birlikte ölçeğin maddelerinin belirlenen özelliklerini ne derece doğru ölçtüğü ile ilgilenmektedir (Akyüz, 2018, s. 186). Ayrıca yapı geçerliliğin sağlanması için bu

149 oranın en az 0.30’un üzerinde olması gerekmektedir. Bu anlamda Tablo 21 ve Tablo 22’de açıklanan faktör açıklamalarının toplamına bakıldığında, sosyal ve çevresel değişkenlerde bu oran %67,215 iken, ekonomik değişkenlerde %70,632 oranda olduğu görülmektedir. Dolayısıyla öncelikle modelde bulunan faktörlerin yapı geçerliliği şartını sağladığı görülmüştür.

Tablo 21: Sosyal ve Çevresel Değişkenler İçin Açımlayıcı Faktör Analizi

Faktörün adı Değişkenler FY FA

Değer oluşturma Yeteneği

İş modeli ,897

%31,346 Genel Raporlama İlkeleri ,885

Performans ,818

Hazırlık ve Sunumun Temeli ,760 Bilgiler Arası Bağlantı ,586

Genel Görünüş ,581

Kurumsal Yönetim ,548

Kurumsal Genel Görünüm Kurumsal Genel Görünüm ,835 %11,894

%14,149

Önemlilik ,747

Paydaşlarla etkileşim Paydaşlarla İlişkiler ,811

%13,407

Kısa ve Öz Olma ,676

Stratejik Hedefler ve Ulaşma Düzeyleri Risk ve Fırsatlar ,746 %10,568 Strateji ve kaynak aktarımı ,729

Toplam - %67,215

KMO: 0.812 Bartlett’s test p value (p<0.05) FY: Faktör Yükleri (loading) FA: Faktör Açıklayıcılığı

Sosyal ve çevresel değişkenler için açıklayıcı faktör analizi için yapılan testlerde Bartlett’s testi için olasılık değeri (p <0.05) ve KMO değeri 0.80 üstü olması gerekirken ölçekte Tablo 21’de gösterildiği gibi 0.812 olduğundan veri seti faktör analizinde ‘mükemmel’ seviyede çıkmıştır.

Ölçekte bulunan 16 maddeden ‘güvenilir’ isimli maddede varyans değeri ‘0’

sıfır olduğundan açımlayıcı faktör analizi dışında bırakılmıştır. Ayrıca ‘tutarlılık’ ve

‘stratejik odak ve geleceğe yönelim’ isimli maddelerde ise madde faktör yükü düşük olduğundan (FY<0.50) analizden elenmişlerdir. Kalan 13 madde 4 boyut olarak bir araya gelmiştir. Sosyal ve çevresel içerikli parametrelerin oluşturduğu ölçeğin total açıklayıcılık oranı %67,215 olarak hesaplanmıştır.

150 Tablo 22: Ekonomik Değişkenler İçin Açımlayıcı Faktör Analizi

Faktörün adı Değişkenler FY FA

Büyüme Oranları OSB ,872

%26,21

%27,317

AB ,860

Karlılık ve Finansal Yapı Oranı ÖZSAKTF ,855 %23,98

%24,44

NKM ,828

Değerlendirme Oranları PDDD ,821 %20,428

FK ,724

Toplam - %70,632

KMO: 0.832 Bartlett’s test p value (p<0.05) FY: Faktör Yükleri (loading) FA: Faktör Açıklayıcılığı

Finansal gösterge parametrelerinden oluşan grupta yapılan açımlayıcı faktör analizi için Bartlett’s testlerde olasılık değeri (p <0.05) ve KMO değeri 0.832 olduğundan veri seti faktör analizinde ‘mükemmel’ seviyede çıkmıştır. Ölçekte bulunan 7 maddeden 1 adet madde (PD) faktör yükleri düşük olduğundan (FY<0.50) analizden elenmişlerdir. Kalan 6 madde 3 boyut olarak bir araya gelmiştir. Finansal gösterge oranlarından oluşan ölçeğin açıklayıcılık oranı toplam olarak %70,632 olarak hesaplanmıştır.

3.2.2. Araştırmada Kullanılan Verilerin Doğrulayıcı Faktör Analizi