Komisyon 1995 yılında Cardoso Paketi’nin Üye Devletler tarafından yeterli ölçüde uygulanamaması neticesinde ‘Avrupa Birliği Enerji Politikası için Beyaz Kitabı’nı yayınlamıştır.178 Kitap temel olarak enerji politikasının 3 temel boyutuna dikkat çekiyordu: arz güvenliği, rekabetçilik ve çevresel koruma. Bu üç temel hedef çerçevesinde o dönemde bir AB enerji politikası şekillendirilmeye çalışılmıştır. Her ne kadar Beyaz Kitap Birlik hukukunda yasal düzeyde etki doğurmasa da politika yapımcıları üzerinde büyük etki doğurmuştur.179
175 Maastricht Antlaşması md. 130r ve 130s.
176 1990 Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli Birinci Değerlendirme Raporu, https://www.ipcc.ch/mwg-internal/de5fs23hu73ds/progress?id=H7NkLKnutF (Erişim Tarihi:
30.01.2016).
177 Langsdorf, op. cit., s.4.
178 1995 Avrupa Birliği Enerji Politikası Beyaz Kitabı, http://aei.pitt.edu/mwg-internal/de5fs23hu73ds/progress?id=P9sN/lvzdj&dl (Erişim Tarihi: 30.01.2016).
179 Belyi, 2012, s.6.
53
Beyaz Kitabın yayımlanmasının ardındanI. Enerji Paketini oluşturacak ve aynı zamanda serbestleştirme alanında ilk ciddi adımı oluşturacak 96/92/EC ve 98/30/EC Direktifleri180 kabul edilmiş olacaktır.181 Elektrik İç Pazarı Ortak Kuralları’na Dair Direktif ve Doğal Gaz İç Pazarı Ortak Kuralları’na Dair Direktif başlıklı her iki Direktif de ulusal elektrik ve doğal gaz pazarlarının aşamalı olarak serbestleştirilerek rekabete açılmasına yönelikti. “Komisyon’un arzu ettiğinden daha az iddialı olsa da söz konusu yasama paketi Üye Devletler’e diğerlerini beklemeden kendi pazarlarını liberalleştirmelerinin önünü açmıştır.”182 Birlik hukukunda bunun karşılığı bilindiği üzere katmanlı yetki ilkesidir. Böylece 1996-98 Direktifleri ile AB elektrik ve doğal gaz mevzuatında katmanlı yetki ilkesinin benimsendiği görülüyor.183 Dolayısıyla söz konusu I. Enerji Paketi Üye Devletler’de eş zamanlı ve eş etkililikte uygulanamamıştır. Direktiflerin oluşturulmasında Birleşik Krallık modeli temel alınmış olması sebebiyle Birleşik Krallık elektrik ve doğal gaz pazarlarını serbestleştirirken diğerleri isteksiz davranmıştır.184185
2000’li yıllarla birlikte enerji politikası hedeflerinde giderek artan derecede ulusüstü kurumların etkisi görülmektedir.186 Politika hedeflerinin Avrupalılaşması da bu doğrultuda giderek artmaktadır. 2000 yılında Lizbon’daki Avrupa Birliği Zirvesi iç pazarın tam anlamıyla işleyebilmesi için “Komisyon’dan, Bakanlar Konseyi’nden ve Üye Devletler’den kendi yetkileri çerçevesinde gaz, elektrik, posta hizmetleri ve
180 Elektrik İç Pazarı Ortak Kuralları’na Dair Direktif (96/92/EC), http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31996L0092:EN:HTML; Doğal Gaz İç Pazarı
Ortak Kuralları’na Dair Direktif (98/30/EC),
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31998L0030:EN:HTML (Erişim Tarihleri:
05.12.2015).
181 Andoura et al., op. cit., s.21.
182 Ibid.
183 Belyi, 2012, op. cit., s.6.
184 Andoura et al., op. cit. s.21.
185 Belyi, 2012, op. cit., s.6.
186 Ibid., s.2.
54
ulaşım alanındaki serbestleşmenin hızlandırılması” talebinde bulunmuştur.187Avrupa Parlamentosu’nun da 6 Temmuz 2000 tarihinde A5 0180/2000 sayılı Enerji Pazarlarının Serbestleştirilmesi Kararında188 Komisyon’dan tam serbestleştirmeye yönelik ayrıntılı bir plan hazırlamasını talep etmesi üzerine Komisyon 96/92/EC sayılı Elektrik İç Pazarı Ortak Kuralları Direktifi ile 98/30/EC sayılı Doğal Gaz İç Pazarı Ortak Kuralları Direktifine değişiklik getiren önerilerini hazırlamıştır.
29 Kasım 2000 tarihinde ise Komisyon enerji alanındaki ilk Yeşil Kitabını yayınlayacaktır.189 2000 Yeşil Kitabı’ndaki en önemli sorun enerjide dışa bağımlılık olarak ifade edilmiştir. Kitapta enerjideki dışa bağımlılığın %50 olduğu ve bunun 2020 ve 2030’a gelindiğinde %70’lere çıkacağı vurgulanarak bu bağımlılığın Birlik için ekonomik, sosyal, çevresel ve fiziksel sorunlar teşkil ettiğinin altı çizilmiştir.
Buna ek olarak iki ayrı önemli sorundan daha bahsedilmiştir: çevresel konular ve iklim değişikliği ile iç pazarın tamamlanamaması. Bu sorunlar bağlamında 2000 Yeşil Kitabı’nın en önemli özelliği enerji arz güvenliği konusunda bir strateji oluşturulmasını önermesidir. Daha da önemlisi Birliğin enerji alanlarındaki yetkilerinin artırılmak istendiği açıkça beyan edilmiştir. Önerilen strateji ise talep politikalarının gözden geçirilerek arz politikaları ile dengelenmesi, nükleer enerjinin enerji üretimindeki yerinin devam ettirilebilmesi için güvenli kullanım araştırmalarının devam ettirilmesi ve stratejik stokların oluşturulması ve artan petrol
187 Lisbon European Council of 23/24 March 2000, Presidency Conclusions No. 100/1/00, Brussels, 24 March 2000, http://www.plan.be/websites/ferado/pdf/eulis_e.pdf (Erişim Tarihi: 14.11.2015).
188 Avrupa Parlamentosu’nun 6 Temmuz 2000 tarihli ve A5 0180/2000 sayılı Enerji Pazarlarının Serbestleştirilmesi Kararı,
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&language=EN&reference=P5-TA-2000-0342 (Erişim Tarihi: 21.11.2015).
189 Enerji Arz Güvenliği için Bir Avrupa Stratejisine Doğru 2000 Yılı Yeşil Kitabı, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:52000DC0769 (Erişim Tarihi: 21.11.2015).
55
ve doğal gaz talebi sebebiyle yeni eklenen ithalat hatlarının güven altına alınması konularını kapsamaktaydı.
23-24 Mart 2001 tarihlerinde ise Stokholm’de toplanan AB Zirvesi Komisyon’un yukarıda bahsedilen önerilerini değerlendireceğini bildirmiştir. Bu doğrultuda Parlamento ile birlikte yayınlayacağı 2 Direktif ve 2 Tüzük Birliğinİkinci Enerji Paketi olarak müktesebatta yerini alacaktır. Her iki Direktif de I. Enerji Paketi’ndeki Direktiflerin yerine oluşturulan yeni Direktiflerdir. Söz konusu tasarruflar 2003 yılında yayınlanan Elektrik İç Pazarı Ortak Kurallarına Dair 96/92/EC Direktifini İlga Eden Direktif,190 Doğal Gaz İç Pazarı Ortak Kurallarına Dair 98/30/EC Direktifini İlga Eden Direktif,191 Elektriğe Sınıraşan Şebeke Erişimi Koşullarına Dair Tüzük192 ile 2005 yılında yayınlanan Doğal Gaz İletim Şebekelerine Erişim Koşullarına Dair Tüzük’tür.193 Paket özetle elektrik ve doğal gaz pazarının 1 Temmuz 2004 tarihine kadar büyük çaptaki tüketiciler için; 1 Temmuz 2007 tarihine kadar da tüm tüketiciler için serbestleştirmeöngörmüştür.Elektrik ve gaz iç pazarının tamamlanmasına yönelik hazırlanan paketserbestleştirme sürecine hız kazandırmıştır. Bununla birlikteII. Enerji Paketinin uygulanmasında da sorunlar yaşandığını ve tam anlamıyla uygulanamadığını Nisan 2006’da Komisyon’un 17 Üye Devlet’e karşı elektrik ve doğal gaz pazarlarını gereğince açmadıkları gerekçesiyle
190 Elektrik İç Pazarı Ortak Kurallarına Dair 96/92/EC Direktifini İlga Eden Direktif, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32003L0054 (Erişim Tarihi: 05.12.2015).
191 Doğal Gaz İç Pazarı Ortak Kurallarına Dair 98/30/EC Direktifini İlga Eden Direktif, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32003L0055&from=EN (Erişim Tarihi:
05.12.2015).
192 Elektriğe Sınıraşan Şebeke Erişimi Koşullarına Dair Tüzük, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32003R1228&from=en (Erişim Tarihi: 05.12.2015).
193 Doğal Gaz İletim Şebekelerine Erişim Koşullarına Dair Tüzük, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2005:289:0001:0013:en:PDF (Erişim Tarihi:
05.12.2015).
56
açtığı ihlal davalarından anlaşılabilir.194 İhlal davası açılan Üye Devletler Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Almanya, Estonya, İspanya, Finlandiya, Fransa, Yunanistan, İrlanda, İtalya, Litvanya, Letonya, Polonya, İsveç, Slovakya ve Birleşik Krallık’tır.195
27-28 Ekim 2005 tarihlerinde Birleşik Krallık’taki Hampton Court Sarayı’nda toplanan gayri resmî AB Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi yeni bir ortak enerji politikasını destekleme kararı almıştır.196 Komisyon da 8 Mart 2006 tarihinde Birliğin gelecekte güvenli, rekabetçi ve sürdürülebilir bir enerji arzına sahip olabilmesi için elektrik ve doğal gaz alanlarında 6 öncelikli alanda hızlı ve etkin biçimde harekete geçmesini öngören Sürdürülebilir, Rekabetçi ve Güvenli Enerji İçin Avrupa Stratejisi Yeşil Kitabı’nı yayınlamıştır.197 Öncelikli alanlar Kitap’ta şu şekilde sıralanmıştır: Avrupa enerji şebekesi, ulusal şebekeleri birbirine bağlayacak enterkoneksiyon planı, üretim kapasitesinin artırılmasına yönelik yatırım, üretim ve iletim sektörlerinin açık biçimde tanımlanarak ayrıştırılması, uygun fiyatlı enerji tedariği ile Avrupa sanayisinin rekabetçiliğinin artırılması ve Üye Devletler arasında dayanışmanın sağlanarak arz güvenliğinin tesisi. Yeşil Kitapta diğer önemli nokta, Lizbon Gündemi’ne yapılana atıflardır. Birliğin burada belirlemiş olduğu rekabetin
194European Commission Press Release Database, “The Commission takes action against Member States which have not opened up their energy markets properly”, 4 April 2006,
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-06-430_en.htm (Erişim Tarihi: 13.12.2015).
195 Komisyon’un enerji konusunda Üye Devletler’e karşı açmış olduğu İhlal Davaları’ndaki son durum için bkz: https://ec.europa.eu/energy/en/topics/enforcement-laws (Erişim Tarihi: 13.12.2015).
196 Hampton Court Informal European Council, 27-28/10/2005,
https://ec.europa.eu/avservices/photo/photoByReportage.cfm?ref=011636&sitelang=en (Erişim Tarihi: 19.12.2015).
197 Sürdürülebilir, Rekabetçi ve Güvenli Enerji İçin Avrupa Stratejisi Yeşil Kitabı, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=URISERV:l27062 (Erişim Tarihi: 19.12.2015).
57
Birlik çapında artırılması ve enerji iç pazarının bu doğrultuda tamamlanması hedefi söz konusu Yeşil Kitap’ta da vurgulanmıştır.
Dönemin Komisyon Başkanı Barrosso’nun 23-24 Mart 2006 tarihlerinde resmi olarak toplanan Brüksel’deki AB Zirvesi’ne sunduğu Büyüme ve İstihdam İlerleme Raporu’ndaki198 dört öncelikli alanlardan birini oluşturan “verimli, güvenli ve sürdürülebilir enerji” hedefi bu defa resmi olarak Birlik enerji politikası haline gelmiştir.199
Bilindiği üzere Zirve’nin Üye Devletler’in çıkarlarının temsil edildiği makam olması ve ilgili konuda onayı politikaların etkinliğini artırmaktadır. Yeşil Kitap için de aynı durum söz konusu olmuş ve ortak enerji politikası anlamında Komisyon’un önceki girişimlerinden daha etkili olmuştur.
Komisyon bu inisiyatifin sonrasında ve ‘I. Stratejik Enerji Değerlendirmesi’
öncesinde AB elektrik ve gaz pazarlarının iç işleyişinin etkin olarak sağlanabilmesi amacıyla 10 Ocak 2007 tarihinde ek tedbirler alınmasını öngören “Gaz ve Elektrik İç Pazarı Beklentileri” başlığıyla bir Bildiri yayınlamıştır.200 Komisyon aynı tarihte 13 Haziran 2005 tarihinde Antlaşma kurallarının rekabet alanında uygulanmasını öngören (EC) 1/2003 sayılı Tüzüğün 17. Maddesi’ne dayanarak başlatmış olduğu sektör araştırmasının Final Raporunu Bildiri olarak Konsey ve Parlamento’ya
198 European Commission Press Release Database, ““Time to move up a gear” - Commission President Barroso presents Annual Progress Report on Growth and Jobs”, 25 January 2006, http://europa.eu/rapid/press-release_IP-06-71_en.htm?locale=en (Erişim Tarihi: 19.12.2015).
199Avrupa Elektrik ve Doğal Gaz Sektör Araştırması Bildirisi (Final Raporu) Md.7, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52006DC0851&from=EN (Erişim Tarihi:
21.12.2015).
200 10 Ocak 2007 tarihli Gaz ve Elektrik İç Pazarı Beklentileri Komisyon Bildirisi, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=uriserv:l27075 (Erişim Tarihi: 21.12.2015).
58
sunmuştur.201 Raporun sonuçları Gaz ve Elektrik İç Pazarı Beklentileri Bildirisi’nin sonuçları ile aynı doğrultudadır. Raporun giriş kısmında enerji pazarındaki serbestleşmenin başlangıçta fiyatları düşürdüğü ancak serbest rekabetin özellikle elektrik ve doğal gaz sektörlerinde verimli şekilde sağlanamadığı vurgulanmıştır. Bu durumun düzeltilmesi için alınacak önlemler ise şu şekilde sıralanmıştır:
- Şebeke ve arz faaliyetlerinde etkin ayrıştırmanın sağlanması
- Özellikle sınıraşan konulara ilişkin düzenleyici boşlukların doldurulması - Devam eden yüksek pazar satış yoğunluğu ve pazara giriş engelleri ile
ilgilenilmesi
- Piyasa işlemlerinde şeffaflığın sağlanması
‘Enerji ve İklim Paketi’ olarak da bilinen ‘Avrupa İçin Bir Enerji Politikası’
(An Energy Policy for Europe) başlıklı Bildiri de Komisyon’un 10 Ocak 2007 günü yayınladığı tasarruflardandır.202 I. Avrupa Stratejik Enerji Değerlendirmesi (Strategic European Energy Review-SEER) olarak da bilinen bu inisiyatif ile Komisyon kurumsal anlamda enerji politikasına bir yenilik kazandırmıştır. Komisyon 13 Kasım 2008’de ‘II. Avrupa Stratejik Enerji Değerlendirmesi’203 adıyla bu değerlendirmenin ikincisini yayınlayacaktır.AB kurumlarına enerji meseleleri hakkında genel bir çerçeve sunmak amacıyla Komisyon tarafından hazırlanan bu Değerlendirmelerden ilki temel olarak enerji iç pazarının tamamlanmasına dâir hükümler içerirken ikincisi enerji güvenliği meselesine ağırlık vermektedir. II. Değerlendirme dış enerji
201 (EC) No 1/2003 Sayılı Tüzüğün 17. Maddesi Doğrultusunda Hazırlanan 10 Ocak 2007 tarihli Avrupa Doğal Gaz ve Elektrik Sektörlerinin Araştırılması Raporu, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:52006DC0851 (Erişim Tarihi: 21.12.2015).
202 Enerji ve İklim Paketi / Avrupa İçin Bir Enerji Politikası (An Energy Policy for Europe), http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM:2007:0001:FIN (Erişim Tarihi:
21.12.2015).
203 13 Kasım 2008 tarihli II. Avrupa Stratejik Enerji Değerlendirmesi Komisyon Bildirisi, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:52008DC0781 (Erişim Tarihi: 29.11.2015).
59
politikasını üç önemli sütundan biri haline getirmiştir.204 “Komisyon ve Üye Devletler özellikle Azerbaycan, Türkmenistan, Irak ve Maşrık ülkeleri gibi diğerleri arasında öne çıkan ortaklarla şirketlerin gaz arzı için vermiş oldukları taahhütleri güvence altına alabilmek ve bu arzın gerçekleşmesi için gerekli boru hatlarının inşası için birlikte çalışmak durumundadırlar.”205 ifadesi dış enerji politikası kapsamında kaynak çeşitlendirmesini vurgular niteliktedir.
8/9 Mart 2007 tarihlerinde Brüksel’de toplanan AB Zirvesi206 II. Enerji Paketini benimsemiş ve 2009 yılına kadar kapsamlı bir Avrupa Enerji Politikası oluşturma amacıyla 2007-2009 yılları için bir Eylem Planı207 kabul etmiştir. Planda Komisyon’un Bildiride sıraladığı hedefler geliştirilerek yeni politikalar (iç piyasa, arz güvenliğine dair vb.) belirlenmiştir.Bu Plan AB çapında bütünleşmiş bir enerji piyasası için ilk eylem planı niteliğindedir. Plan ile birlikte Birliğin artık Üye Devletler’in özel ihtiyaçlarını yansıtmak yerine Avrupa düzeyinde hedefler belirlediği (20-20-20) ve Üye Devletler’i bu hedefleri gerçekleştirmede yükümlü tuttuğu görülmektedir.208 O dönem bugün de enerji konusunda Birliğin karşı karşıya olduğu üç zorluk dile getirilmiştir: arz güvenliği, rekabet ve sürdürülebilirlik. Planın yayınlanması ile birlikte yeni enerji politikası arz güvenliği, rekabetçi enerji ve iklim değişikliği ile mücadele olmak üzere 3 sütun üzerine kurulmuş oldu. Bu politikaların ve alt esaslarının birçoğu esasen 1990’lardan itibaren Komisyon belgelerinde zaten
204 Prange-Gstöhl, op. cit., s.5296.
205 13 Kasım 2008 tarihli II. Avrupa Stratejik Enerji Değerlendirmesi Komisyon Bildirisi, s.4-5, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:52008DC0781 (Erişim Tarihi: 29.11.2015).
206 8-9 Mart 2007 Brüksel Zirvesi, http://www.consilium.europa.eu/mwg-internal/de5fs23hu73ds/progress?id=PcZAkducVB5kVvcJVhf0_CCzqGIC-Lr3RTjesPfRxzc, (Erişim Tarihi: 19.04.2016).
207 Eylem Planı s.16 EK 1:
http://www.consilium.europa.eu/mwg-internal/de5fs23hu73ds/progress?id=PcZAkducVB5kVvcJVhf0_CCzqGIC-Lr3RTjesPfRxzc, (Erişim Tarihi: 19.04.2016).
208 Belyi, 2012, op. cit., s.5.
60
mevcuttu; ancak, daha önce hiçbir Zirve toplantısında benimsenmemişti.209 Eylem Planı’nın bir başka önemli özelliği Birliğin, sera gazı salınımı, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği konularında belirlemiş olduğu hedeflere uyma taahhüdünde bulunması olmuştur. 20-20-20 Hedefleri olarak bilinen Birlik çapındasera gazı salınımında %20 azaltma, yenilenebilir enerjinin tüketilen enerjideki payını %20’ye çıkarma ve %20 enerji verimliliği hedeflerine 2020 yılına gelindiğinde ulaşmak hedeflenmektedir.
Söz konusu eylem planının Birlik enerji politikası açısından belki de en önemli etkisini ise çok geçmeden AB birincil mevzuatında -Lizbon Antlaşması’na- enerji başlığının eklenmesi ile gösterecektir.210 Komisyon’un kendi ifadesiyle “Enerji politikasının AB Antlaşması’na dâhil edilmesi yeni bir bakış açısını gerektirecektir.”211