Endüstri Devriminin Sonuçları

Endüstri devrimi temelde insan ve hayvan gücüne dayalı üretim yerine, buhar-kömür-elektrik vb. güçlerle çalışan fabrikalarda daha hızlı ve çok üretim anlamına gelir. Ancak bunun da ötesinde devrim bilgi ve sermaye birikimi ile ivme

48 _{John Desmond Bernal, a.g.e., s.447}

49 _{Pat Hudson, The Industrial Revolution, New York, Oxford University Press Inc., 1992, s.123} 50

kazanan bir süreçtir.51

Aynı dönemin insanlık tarihinde yaşanan en büyük bilgi ve sermaye patlamasının eşiği olduğu da düşünülürse, bu devrimin insan hayatının her noktasına derin etkiler yaptığı kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Söz konusu etki ve beraberinde getirdiği sonuçlar alt başlıklar halinde ve genel yaklaşım olarak aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır.

Toplumsal Değişim: Endüstri devrimi Avrupa‟da burjuva sınıfının yapı değiştirmesine ve yeni bir işçi sınıfı doğmasına yol açmıştır. Artık fabrika sahiplerinin de katıldığı burjuva sınıfı her ülkenin en zengin sınıfı haline gelmiştir. Burjuva sınıfından kişiler tarafından kurulan büyük şirketler, sermaye birikimini arttırmıştır.52

Burjuva sınıfı en zengin sınıf haline gelmesine rağmen, pek çok siyasal ve sosyal hakkı elde etmek için 19‟uncu yüzyılın sonunu beklemek zorunda kalmıştır.53

Avrupa‟da devrim öncesinde de işçi sınıfı vardı. Hemen tüm toplumlarda en kalabalık sınıf olmasına rağmen bilinçsizdiler. Ekonomik ve siyasal hakları yoktu. Ücretleri düşük, yaşama ve çalışma koşulları çok ağırdı. Çalışma saatleri uzun, fabrikalar havasız ve her türlü sağlık koşullarından uzaktı. Sendikalaşma ve grev hakkında ise hiç bilgileri yoktu. Endüstri devrimi ile işçi sınıfı bilinçlenmeye, farkında olmaya ve hak aramaya başlamıştır.

Kentleşme ve Nüfus Artışı: Endüstri devriminin bir başka etkisi de nüfus artışı konusunda olmuştur. Endüstrileşme sayesinde üretimde aletin yerini makine almış, böylece aynı miktar toprak daha fazla insanı besleyebilir hale gelmiştir.54

Köyden kente göç hızlanırken gecekondulaşma gibi sorunları da beraberinde getirmiştir. Tarımla uğraşan topluluklar fabrikalarda çalışmaya başlayınca, daha önce bilmedikleri “boş zaman” kavramıyla karşılaşmışlardır. Ortaya çıkan bu boş zaman,

51 _{Mustafa Özilgen, Endüstrileşme Sürecinde Bilgi Birikiminin Öyküsü, Ankara, Arkadaş, 2009,} s.388

52

“Endüstri Devrimi,” (çevrimiçi) http://www.msxlabs.org/forum/siyasal-bilimler/12853-feodalizm- feodalite.html, 13 Ağustos 2009

53 _{Joel Mokyr, The British Industrial Revolution an Economic Perspective, 2.ed., London} Westview Press, 1999, s.99-100

54

göçmen nüfusun kültürel uyumunu sağlayacak etkinliklere olanak tanımıştır. Başta halk kütüphaneleri olmak üzere, kütüphaneler bu konuda çok önemli görevler üstlenmiştir.

Endüstrileşme ile birlikte yaşanan kentleşme, toplumların yapılarında daha önceden var olan, “halk sınıfı” ve “zengin sınıfı” gibi birbirinden farklı sosyal tabakaları örtüştürmeye başlamıştır. Kentlerde yaşamaya başlayan halk kitlelerinin, toplum içinde saygın bir yere sahip olmak için belirli bir kültürel düzeye ulaşmaları gerekliliği kaçınılmaz olmuştur. Bunu sağlamanın en etkin yolu eğitim olduğu için, eğitime karşı ortaya konan olumlu tutumda yaygınlaşma yaşanmıştır.55

Endüstrileşme aynı zamanda okuma yazma bilen, belirli bir eğitim almış iş gücüne de gereksinim duymuştur. Toplu halk eğitimi de, işçi sınıfından doğan ihtiyacı karşılamak için başlatılmıştır.56

Bu gereksinim okullaşma oranının artmasına, dolayısıyla okur-yazar sayısında artışa neden olmuştur. Kütüphaneler bu konuda da ciddi sorumluluklar üstlenmiştir.

Kitle Toplumu: İşçilerin fabrikalarda toplanması ve fabrikalarında kentsel alanlara yığılmasıyla, kentler giderek kırsal alanları yutmaya başlamıştır. Bu gelişme tıp bilimindeki yeniliklerle ortaya çıkan nüfus artışı ve bu nüfusu doyurmak için gıda maddesi bulma çabalarıyla birleştiğinde, 20‟inci yüzyılın değişmez özelliği olan kitle toplumu tarihteki yerini almıştır.57

Sosyalizmin Gelişmesi: Endüstri devriminin işçi sınıfı hakları ile ilgili olarak sosyalizm görüşü ortaya çıktı. Bu görüş ilk başta ütopik sosyalizm olarak gelişti. Daha sonra Karl Marx ve Friedrich Engels sosyalizmi geliştirerek bilimsel sosyalizmi ortaya koydular. Bundan sonra toplumdaki uzlaşmaz sınıflar arasındaki

55 _{Ayşe Üstün, Halk Eğitimi ve Halk Kütüphaneleri, İstanbul, Berdan Matbaası, 2000, s.16}

56 _{David Tyckoson, “What Is The Bast Model of Reference Service, Librery Trend, 50(2), Fall 2001,} s.185

57

çatışmalar daha çok keskinleşti ve sosyalizm komünist topluma giriş için bir araç olarak kabul edildi.58

Emperyalizmin Gelişmesi: Endüstrileşmenin getirdiği hammadde ihtiyacı ve işlenmiş mallara Pazar bulma çabası, hızla endüstrileşen devletleri daha yoğun emperyalist (sömürgeci) politikalar itmiştir. Bu zincirleme reaksiyonun sonunda emperyalizm hem güç kazanma hem de yayılma eğilimini devam ettirmiştir.

Uluslararası Rekabet: Endüstri devriminin bir başka sonucu da yönünü endüstriye dönen ülkeler arasında başlayan ekonomik ve kültürel etkileşimdir. Bu süreç beraberinde ülkeler arası rekabet ve gerginliği de tetiklemiştir. Ülkeler doğal kaynak ve pazar elde etmek için adeta yarış içinde olmuşlardır. Bu yarış artan acımasızlık dozuyla, kimi zaman savaş boyutuna ulaşan noktalarla artarak devam etmektedir.59

İnsanların devrim süreci içinde yaşadıkları tecrübeler yukarıda söz edilen Endüstri devriminin sonuçları ile birleşince devrim insanlığa yeni bir toplumsal tür armağan etmiştir. Tarihin o ana kadar yaşanmış hiçbir döneminde olmadığı kadar çok bilgi, bilim ve teknoloji desteği alan bu yeni toplumsal yapı, devrimden yola çıkılarak “Endüstri Toplumu” adını almıştır. Günümüzde bilgi çağını yaşayan bilgi toplumunun hemen öncesinde, insanlığın tecrübe ettiği son toplumsal tür olan Endüstri toplumuna ayrıntılı olarak bir sonraki bölümde yer verilmeye çalışılmıştır.