ENDÜSTRİ RİSKİ FAKTÖRLERİ

Şirketlerin gelecekteki durumlarının sağlıklı olabilmesi için, faaliyete bulunulan endüstrinin de analizinin yapılması gerekir. Şirketler birden fazla endüstride faaliyette bulunuyorlarsa analizin gerçekçi bir sonuç yansıtabilmesi için her sektörün ayrı ele alınarak değerlendirilmesi daha iyi olacaktır. Bunun dışında ülkedeki yasal düzenlemeler, teknolojik değişimler, maliyet faktörleri de firmanın kredi notunun belirlenmesinde başlıca kriterlerdir. Bunun yanında sektörün pazar payı, büyüme hızı, muhasebe uygulamaları da kalitatif diğer yaklaşımları oluşturmaktadır.

Derecelendirme şirketleri ülke riskinden sonra ikinci aşamada endüstri analizini yapmaktadır. Endüstride karşılaşılan risklerin şirketler üzerinde önemli etkileri bulunmaktadır. Faaliyette bulunulan sektördeki özelleştirme, konjonktürel dalgalanmalar, yeniden yapılanma süreci, dış ticaret uygulamalarında beklenen değişimler gibi işletmelerin karşılaşabilecekleri risk alanlarını oluşturmaktadır.

Bulunulan ülkede yapılan sektörel düzenlemeler işletmelerin karları üzerinde olumsuz etki yaratmakla birlikte işletmeleri kapanma tehlikesiyle karşı karşıya bırakabilmektedir.

107

Sektörlerin gelişme trendleri ile ekonominin gelişme trendi arasında önemli bir ilişki varolmasına rağmen bazı durumlarda farklı sonuçlar da ortaya çıkabilmektedir. Ekonominin gelişme dönemlerinde bazı sektörlerde gerilemeye neden olabilmektedir. Bunun sebepleri; teknolojik eskime, moda ve talepte yaşanan daralma gibi sıralanabilir. Bunun tersi bir durum da söz konusu olabilir. Ekonominin daralmakta olduğu bir dönemde bazı sektörler önemli ilerlemeler kaydedebilir.

Sektöre ilişkin doğru bir değerlendirme yapılabilmesi için aşağıdaki bazı bilgilerin elde edilmesi gereklidir (Babuşcu, 1997: 82-85).

• Ekonomideki değişimlerin sektör üzerindeki etkisi

• Devletin ve ulusal ve uluslararası ekonomik kuruluşların sektör üzerindeki etkileri

• Sektörün üretim ve hizmet kapasitesi • Sektörün arz ve talebinin gelişme eğilimi • Teknolojik gelişmelerin sektöre etkileri

• Sektörün emek yoğun ya da teknoloji yoğun bir sektör olma özelliği

• Emek yoğun sektörlerde işçi ve işveren ilişkileri ve sosyal örgütlenmelerin gücü

• Hammadde kaynaklarının elde ediliş yerleri

• Sektörün üretmekte olduğu mal ve hizmetlerin talep esnekliği

3.2.1. Endüstrinin Ekonomideki Yeri

Sektörün genel ekonomik konjonktürden etkilenme düzeyi ile ekonomi içinde sektörün konumu, üretilen mal ve hizmetlere ilişkin devlet politikası da bu aşamada incelenmektedir.

Karar aşamasında dikkate alınması gereken önemli bir diğer konu da sektörün hayat eğrisi olmaktadır. Her sektör ortaya çıkışı ile birlikte belirli aşamalardan geçer.

108

Bu dönemler dört aşama ile ifade edilebilir. Bunlardan ilki başlangıç dönemidir. Bu dönem, sektörün ortaya çıktığı ve yapılandığı bir dönemdir. Bu dönemde, büyüme ve gelişme hızı ekonominin ve diğer sektörlerin oldukça üzerinde seyreder. Hayat eğrisinde ikinci dönem büyüme dönemidir. İstikrarlı olarak büyümenin devam ettiği, yatırımların tamamlandığı bir dönemdir. Üçüncü dönem olan olgunluk dönemi ise büyüme oranı ekonominin ve diğer sektörlerin ortalamalarına yaklaştığı bir dönemi ifade etmektedir. Bu aşamadan itibaren söz konusu endüstri kolunda büyüme hızları ve dolayısı ile karlılıkta eski artış hızları gözlenmeyecek hatta yavaş yavaş azalmalar da başlayacaktır. Son dönemde ise düşüş yaşanmaktadır. Sektörün satışlarında azalmalar olmaktadır. Bu sebeple yatırımlarda, karlılıkta ve iş hacminde daralmalar yaşanmakta, bu aşamada bulunan kuruluşlar ya kapanmaya ya da sektör değiştirerek farklı iş kollarında faaliyet göstermeye başlamaktadırlar. Değerlendirilen sektörün hayat eğrisinin hangi döneminde olduğu derecelendirme firmaları tarafından tespit edilmelidir (Boyacıoğlu, 2005: 83).

3.2.2. Ülke İçi ve Dışında Rekabetin Derecesi

Derecelendirme firmaları sektördeki riski incelerken, sektörün dünyadaki konjonktürel seyrini de dikkate almaktadırlar. Sektördeki rekabetin işletmelerin dağıtım kanalında, fiyatında veya imajında mı yoğunlaştığı, sektöre bir korumanın sağlanıp sağlanmadığı, rekabet edilen alanın sınırları, rekabetin ülkeyle mi sınırlı kaldığı yoksa dünya çapında mı olduğu derecelendirme firmalarınca bu aşamada değerlendirilir.

3.2.3. Yasal Düzenlemeler

Hükümetlerin sektör ile ilgili aldığı tüm kararlar analiz kapsamındadır. Vergilendirme, yeniden yapılandırma, özelleştirme ve teşvik politikaları çerçevesinde şirketlerin gerek kaynak yaratma gerekse bu kaynakların kullanılması gibi stratejilerini olumlu veya olumsuz etkilenme gücüne sahip faktörlerdir

109

(Babuşcu,1997: 46). Derecelendirme firmaları şirketlerin yükümlülüklerini yerine getirme güçlerini etkilemesi açısından risk oluşturan bu faktörleri de incelemektedirler.

3.2.4. Teknolojik Değişmeler

Sektördeki işletmelerin mevcut hammaddeleri, üretim teknikleri, kullanılan makine ve teçhizattaki gelişmeler konusundaki belirsizlik işletme için riski ortaya çıkarmaktadır. Teknolojide yaşanan yeni gelişmeler, sektördeki işletmelere fırsatlar sunduğu gibi tehditler de oluşturabilmektedir. Derecelendirme süreci analizinin bu aşamasında, sektörde kullanılan teknoloji derecelendirme sonucu verilecek kararı etkilemektedir. Derecelendirme firmaları, sektörün teknolojideki değişimlere uyumu ve yenilenme gücünü ve sektördeki arge harcamalarını da değerlendirir. Yeni teknolojiler firmalara sektörde öne çıkma, verimliliklerini ve pazar paylarını arttırma imkanı sağlayarak finansal açıdan güçlenmelerini de beraberinde getirdiğinden bu durum derecelendirme firmalarının analizlerine de olumlu yansımaktadır.

3.2.5. Maliyet Faktörleri

Analistler tarafından özellikle belli bir malın üretiminde bulunan firmaların üretim esnasındaki hammaddeleri temin etme kolaylığı, dağıtım sistemi ve fiyat değişmeleri incelenerek, gelecek dönemlerde temin edilmesi ihtimali de analizler aşamasında dikkate alınmaktadır (Babuşcu,1997: 46).

3.2.6. Endüstriye Giriş Durumu

Derecelendirme firmalarınca incelenen işletmenin faaliyette bulunduğu sektörün ekonomik yapısı monopol, oligopol veya tam rekabet piyasasında olması, işletmenin büyüklüğü, talebin sabit oluşu, pazarlama kanalındaki hakimiyet, firmalar

110

arasındaki anlaşmalar gibi durumlar piyasaya yeni firmaların girmesini zorlaştırabilir veya sektörün yer aldığı ülkede uygulanan gümrük kanunları marka ve patent ile ilgili düzenlemeler de işletmeleri rekabetten koruyabilir.