Basel Uzlaşısı Öncesinde Kredilerin Değerlendirilmes

Bankalarda kredilendirme süreci, kredilendirilmek istenen müşteriyle ilişkiye geçmeyle başlayan ve kredinin anaparası ile tüm faiz, komisyon v.b ek ödemelerinin yapılarak (veya önerilen garantinin sona ermesiyle) teminatların serbest bırakılması ve ilişkinin tasfiye edilmesi ile sona eren bir zaman dilimini ve bu zaman dilimi içinde yapılan tüm işlemleri tanımlamaktadır (Şakar, 2002: 63).

78

Kredi taleplerinin incelenmesi ile krediyi talep eden kişi veya kurumun krediyi geri ödeme kapasitesini yani kredi riskini azaltmak, kişi veya kurumun bulunduğu piyasa analiz edilerek de piyasa riskini azaltmak amaçlanmaktadır. Bu şekilde kişi veya kurumun finansman ihtiyacı doğru şekilde tespit edilerek uygun tutar ve vadede kredilendirilmektedir.

Kredi süreci kredi talebinin bankaya iletilmesi ile başlar. Kredi analizine başlayabilmek için bankadan kredi talebinde bulunan müşterinin gerekli bilgi ve belgeleri sağlaması gereklidir. Süreç sağlanan bilgilerin değerlendirilip, incelenmesi ile devam etmektedir. Bankaların kredi değerliliğini belirlerken bazı temel unsurlara önem vermeleri gerekmektedir. Bu anlamda kredilendirmede 5C kuralından söz edilir (Yüksel, 2005: 89).

• Karakter (Character): Kredi alıcısının ödeme alışkanlıklarını ve dürüstlüğünü gösterir.

• Kapasite (Capacity): Belirlenen vadelerde firmanın ödeme gücünü temsil eder. İşletme sahip ve yöneticilerinin işe hakim olmaları, yetenekli ve vizyon sahibi olmaları, belirsizliklere ve gelir dalgalanmalarına karşı duyarlı olmaları, planlı çalışma alışkanlıklarının olup olmadığını ifade eder.

• Kapital (Capital or Cash): İşletme aktiflerinden borçlarını çıkarttıktan sonra kalan net varlığı göstermektedir.

• Koşullar (Conditions): Müşterinin sektördeki durumu, pazar payı ve rakiplerle karşılaştırıldığındaki durumu göz önüne alınır.

• Teminatlar (Collateral): Toplam varlık tutarı ve sigorta, garantiler, ipotekler ve mali yükümlülükler incelenir.

Literatürde bu 5C’ye altıncı olarak Kontrol de eklenmiştir.

• Kontrol (Control): Başvuru dokümanlarının doğru düzenlenip düzenlenmediğinin araştırılmasını anlatır.

Bundan sonraki süreçte bankanın kredi komitesi veya genel müdürlük krediye ilişkin onay verip vermeyeceğine karar verir.

79 Şekil 5. Kredi Değerlendirme Süreci

Kredi talebinin değerlendirilmesi aşamasında, firmanın finansman ihtiyacının tam olarak tespit edilmesi, limit, vade ve geri ödeme planının hazırlanmasında firmanın mali tablo analizi önemli rol oynamaktadır.(Akgüç,2000:3)

Bankalar kredilendirme sürecinde ticari kurumlardan genel olarak aşağıdaki belgeleri istemektedirler (Yılmaz,2006):

Kredi Değerlendirme

Kredi İstihbarat Çalışması

KREDİ ANALİZİ Şahsi Faktörler -Karakter Mali Faktörler -Faaliyet yeterlilik Derecesi -Gelir Yaratma Gücü -Özsermaye -Finansal Yapı Ekonomik Faktörler -İçinde bulunulan ekonomik konjoktör Diğer Faktörler -Bankanın değerlendir- meğe alacağı diğer faktörler Olumlu Görüş Olumsuz Görüş Kredi Yapılandırması

Kredinin tutarı, vadesi, teminatı, faiz oranı ve kredi sözleşmesinin

yapılmasını kapsar.

Kredi Red

80

• Firmanın son üç yılık gelir tablosu ve mizanları

• İnceleme dönemi itibarıyla ara mizan, üçer aylık dönemlerde düzenlenen geçici vergi beyannamesi ve gelir tablosu,

• Kuruluş ve değişikliklerle ilgili ticaret sicil gazeteleri, • Oda kayıt belgesi,

• Yatırım teşvik belgesi ve ekleri,

• Kredi ve yatırımlarla ilgili düzenlenen yeminli mali müşavir raporları, • İmza sirküleri,

• Firma ve ortaklara ait tapular ve araç ruhsatları, • Ortak ve yöneticiler hakkında bilgiler,

• İştirak, bağlı ortaklık var ise ortaklık yapıları, yönetime ilişkin mali veriler,

• Firmanın taahhütleri, sözleşmelerin nüshaları, • Firmanın ihracat/ ithalatına ilişkin bilgi,

• Firmanın üretim rakamları ve kapasite kullanım oranları,

• Kullanmış olduğu kredi ve leasing sözleşmelerinin geri ödeme planları • Factoring sözleşmeleri.

Bankalar tarafından kredi kararlarının verilmesinde finansal tabloları büyük önem arz etmektedir. Ancak bankalar kredi taleplerinin değerlendirilmesi sürecinde finansal tablolar üzerinde bir takım düzeltmeler yapmaktadırlar. Bankalar bu şekilde mali tabloların daha gerçekçi olmasını amaçlamaktadırlar.

Bankaların yaptıkları düzenlemeleri şu şekilde sıralanabilir (Yılmaz, 2006): • Şüpheli hale gelmiş alacaklar, alacaklar hesabından ve gider niteliği

81

• Kısa vadeli alacaklar hesabında yer almakla birlikte kısa dönemde tahsili mümkün olmayan ve uzun vadeli olduğu tespit edilen alacaklar kısa vadeli alacaklardan çıkarılarak, uzun vadeli kapsamına alınır.

• Dönen varlık içerisinde yer alan menkul kıymetler ve alacaklar hesabında uzun vadeli nitelikte olduğu tespit edilenler, dönen varlıklardan çıkarılarak ilgili olduğu uzun vadeli hesaplara aktarılır.

• Stoklar hesabında yer alan bozulan, değeri düşen mal tutarları stoklardan ve gider niteliği taşıdığından öz varlıktan karşılıklı olarak düşülür.

• Stoklar içerisinde yer alan, ancak maddi duran varlıklar içerisinde veya tersi durumda bulunan kalemler, ilgili hesaplarına alınarak, dönen varlıklar ve duran varlıkları gerçek durumuna getirilir.

• Maddi olmayan duran varlıklar duran varlıklardan ve özvarlıktan karşılıklı olarak düşülür.

• Aktif ve pasifteki aynı kişi ve kurumlardan olan borç ve alacaklar karşılıklı olarak düşürülür.

• Aktif ve pasifteki döviz nitelikli hesaplara evalüasyon13 yapılmadıysa inceleme dönemi itibariyle güncelleme yapılır.

• Firmanın banka kredilerinin tutarı ile Merkez Bankası bilgileri arasında farklılık varsa, Merkez Bankasının kayıtları esas alınarak bilanço üzerinde gerekli düzeltme işlemleri yapılır.

• Uzun vadeli banka borçlarının cari yıl taksidi kısa vadeli borçlar hesabının içerisinde yer almıyorsa, bu tutar uzun vadeli banka borçları hesabından düşülerek, kısa vadeli borçlar hesabı içerisine eklenir.

• Grup niteliğindeki firmaların bilançoları konsolide hale getirilir.

• Ortaklar tarafından finanse edilen şahıs firmalarında, ortaklara borç varsa, bu tutar ortaklara borç hesabından düşülerek özvarlığa ilave edilir. Firma

13

Evalüasyon bankaların kayıtlarında sabit kur üzerinden geçirilen dövizlerin her ay sonunda geçerli cari kura göre düzenlenmesi işlemidir.

82

tarafından ortağın veya ortakların finanse edilmesi halinde ise ortaklardan alacaklar bu hesaptan ve özvarlıktan karşılıklı olarak düşülür.

• İştirak ve bağlı ortaklıklar hesabı yeniden elde ediliş değerlerine göre, piyasa veya İMKB değerlerine göre değerlendirilir.

• Genel kurul kararına göre yıl sonundaki kar dağıtımı yapılır.

Bazı iş kollarında faaliyet gösteren (inşaat-taahhüt vb.) firmalarda, yukarıdaki işlemlere ilave düzeltme işlemlerine de gerek duyulmaktadır.

Bilanço ve gelir tablosu analize uygun hale getirildikten sonra oranlar, karşılaştırmalı tablolar, fon akım ve nakit akım tabloları da değerlendirilmektedir.

Düzenlenen mali tahlil tablolar ve oranlara ek olarak ; Firma ve ortaklar adına kayıtlı bulunan taşınır ve taşınmaz mallar üzerindeki rehin, haciz, ipotek, şerh ve yükümlülükler araştırılır. SSK, vergi borçları, ihale yasaklısı olma durumu, çek yasağı, ödenmeyen kredi yükümlülüğünün olup olmadığı da tespit edilir.

Eğer firma için verilecek kredi için kefalet veya teminat olarak, gayrimenkul ipoteği, araç rehni, nakit bloke, hazine bonusu ve hisse senedi alınmış ise bunlara ilişkin teminatın sürekliliğini sağlamak amacıyla çeşitli sigortalama işlemleri de yaptırılmaktadır.