Emniyet Genel Müdürlüğü Personel Durumu

1960 yılında Türkiye nüfusunun %25.1’ine güvenlik hizmeti sunan Emniyet Örgütü (Emniyet Genel Müdürlüğü Personel Daire Başkanlığı (EGMPDB), 2007a), 2000 yılı nüfus sayım sonuçlarına göre Türkiye nüfusunun % 65’ine (kentsel nüfusa) hizmet götürmektedir. 2007 yılında hizmet götürülen nüfus oranı ise yaklaşık %70’dir. 2008 yılı adrese dayalı nüfus sayım sonuçlarına göre bu oran %75 düzeyindedir (bkz. Tablo. 2). EGM’nin 2006 ve 2007 yılı faaliyet raporlarında, hizmet götürülen nüfus oranının %70 olduğu belirtilmektedir (EGM, 2007a: 10; EGM, 2008a: 7). EGM’ye bilgi edinme kapsamında yaptığım başvuruya verilen cevapta, Emniyet Örgütünün Türkiye nüfusunun %68’ine, coğrafi alan olarak ise Jandarma’nın görev alanı dışında kalan %8’lik bir alanda hizmet verdiği belirtilmiştir3 (Ek. 6).

Türkiye’de kentleşmenin artmasına koşut olarak, diğer unsurların etkisiyle birlikte, polis sayısında artış gözlenmektedir (bkz. Tablo. 1);

Tablo. 1: Polis Sayısı ve Polis Başına Düşen Yurttaş Sayısı Yıl Emniyet Genel Müdürlüğü

Personel Sayısı (Emniyet Hizmetleri Sınıfı)

Polis Başına Düşen Yurttaş

Türkiye Kent Nüfusu (Yıl Ortası Nüfus

Tahmini) 1990 87.160 382,3 33.319.000 2000 165.358 264,0 43.647.000 2001 172.530 258,6 44.619.000 2002 170.575 267,3 45.595.000 2003 171.323 268,6 46.575.000 2004 171.902 276,6 47.559.000 2005 175.044 278,9 48.547.000 2006 181.196 273,4 49.541.000 2007 185.951 267,5 49.747.859 2008 201.012 266,7 53.611.7234

Kaynak: EGM Çalışmaları 1995-2004; EGM 2007a; 2008a; TÜİK, 2007; 2008a; 2009

Avrupa standartlarında 250 kişiye bir polis düşerken ülkemizde 274 yurttaşa bir polis düştüğü (EGMPDB, 2007a), bu nedenle polis sayısının AB standardı doğrultusunda arttırılmasının hedeflendiği belirtilmektedir (EGM, 2007a: 59).

3 _{Jandarma Genel Komutanlığının sorumluluk alanı Türkiye yüzölçümünün %92’sidir. “Bu alan polis}

görev sahası dışı olup…İl ve İlçe belediye sınırları dışında kalan yerler ile polis teşkilatı bulunmayan yerlerdir.” (Jandarma Genel Komutanlığı, 2007).

Türkiye’nin AB standartlarının gerisinde olduğu düşüncesinden hareketle EGM, AB standartlarını dikkate alarak, 20 yıllık personel projeksiyonu hazırlanmıştır. Bu projeksiyona göre; 2009 yılında polis sayısının 210.159 olması durumunda 250 kişiye bir polis standardı tutturulmaktadır (EGM, 2008a: 29-30).

Sayısal gelişim kadar personelin branşlara dağılımı da önem taşımaktadır. Emniyet Hizmetleri Sınıfının Branş dağılımı şu biçimdedir; Adli ve Önleyici Birimler %41,1; Trafik %41,9; Olay Yeri İnceleme ve Kimlik Tespiti %6.6; Muhabere %4,9; Bilgi İşlem %2,7; Kriminal %1,3; Havacılık %0,38; Bomba Uzmanı %0,57; Balıkadam %0,22; Bando %0,22’dir (EGM, 2008a: 26).

Tablo. 2: Emniyet Örgütünün Sorumlu Olduğu Nüfus5

Yıl Toplam Nüfus Kent Nüfusu Kent Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) EGM Tüm Hizmet Sınıfları Personel Sayısı 2000 67.420.000 43.647.000 64,7 187.014 2001 68.365.000 44.619.000 65,3 193.455 2002 69.302.000 45.595.000 65,8 188.910 2003 70.231.000 46.575.000 66,3 189.985 2004 71.152.000 47.559.000 66,8 189.093 2005 72.065.000 48.547.000 67,4 191.546 2006 72.974.000 49.541.000 67,9 197.019 2007 70.586.256 49.747.859 70,5 202.150 2008 71.517.100 53.611.723 75 211.362

Kaynak: TÜİK, 2007; 2008a; 2008b; 2009; EGM Çalışmaları 2001; 2002; 2002-2003; EGM, 2007a; 2008a; 2009.

EGM personel sayısına ilişkin veriler ve resmi açıklamalar değerlendirildiğinde polis sayısının son yıllarda artış eğiliminde olduğu ve bu eğilimin süreceği, hedefin AB standardı olan 250 yurttaş başına 1 polis sayısını yakalamak olarak belirlendiği görülmektedir. EGM, AB ülkelerinde 250 kişiye bir polis düştüğünü resmi belgelerinde ifade etmekle birlikte, bu konuda yapılan bir araştırmada 2000 yılı itibariyle 375 milyon nüfusa ulaşan AB’de nüfusuna oranla ülkeler ortalaması içerisinde 285 kişiye bir polis karşılık geldiği belirtilmektedir. Nüfusa oranlamada en az polis sayısı ile Kuzey Avrupa kuşağındaki İskandinav ülkelerinde 500-560 arası kişiye bir polis karşılık gelirken, Orta Avrupa kuşağında

5 _{2007 ve 2008 yılları verileri Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) adrese dayalı nüfus kayıt}

olan Almanya, Belçika, Hollanda, Luxemburg ve Avusturya’da oran 284-375’e bir kişi arasına inmektedir. Güney Avrupa ülkeleri olan İspanya, Portekiz, İtalya, Fransa ve Yunanistan’da oran 215-260 kişiye bir polis şeklindedir (Çıkar, 2004: 232-233).

2001 yılında yapılan uluslararası karşılaştırmalı bir çalışmada AB ortalamasının 297 kişiye bir polis olduğu belirtilmektedir (Barclay ve Tavares, 2003: 18). Belçika İçişleri Bakanlığının 2002 verilerine göre yaptığı bir değerlendirmede AB’de 300 kişiye bir polis düştüğünü belirlenmiştir. Verilere göre, kişi başına en fazla polis bulunan ülke İtalya (1/175), en az polis bulunan ülke ise Finlandiya (1/480) ve Danimarka (1/400)’dır. Almanya’da 325, İspanya’da 215, Fransa’da 240, İngiltere’de 290 kişiye bir polis düşmektedir (AB’de 300 Kişiye, 2003). 2004 yılında 25 AB üyesini kapsayan daha güncel bir çalışma AB ortalamasının 278 kişiye bir polis olduğunu ortaya koymaktadır. Çalışmada AB’de yurttaş başına düşen polis memuru oranında Akdeniz ülkelerinin en yüksek oranlara sahip olduğu görülmektedir(Güvenlik Servisleri Organizasyon Birliği Derneği(GÜSOD),2009:15). Emniyet Hizmetleri sınıfı personel sayısının artma eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu anlamda Yeni Kamu İşletmeciliğinin personel sayısı açısından Emniyet Örgütüne belirgin bir etkisinin olmadığı söylenebilir. Sayısal gelişmeyi Türkiye’de yeni liberal politikalarının olumsuz sonuçları (işsizlik, suç oranlarında artış vb.), Türkiye’nin jeo-politik konumu ve siyasal tercihlerin etkisi ile açıklamak mümkündür. Ülkemizde sosyo-ekonomik dengesizlik ve sorunların artmasına koşut olarak güvenlik ihtiyacı da artmıştır. Suçun önlenmesi, araştırılması, suçluların yakalanması ve kamu düzeninin sağlanmasında kamusal güvenliğe olan ihtiyaç artmakta, özel güvenlik alanındaki gelişme polis sayını azaltıcı bir etkide henüz bulunmamaktadır. Polis sayısındaki artışta, kentleşme ve kentsel alanda (bazı ilçelerde) görev yapan Jandarmanın bu görevi polise devretmeye başlaması da bir dereceye kadar etkilidir.

Sayısal değerlendirmede dikkat edilmesi gereken bir unsurda polisin “iş yükü”dür. Emniyet Örgütünde polisin asli olmayan pek çok hizmeti yerine getirdiği sıklıkla ifade edilmektedir. Bunun önlenmesi bakımından çeşitli arayışlar gündeme getirilmektedir. Bu kapsamda sayılabilecek yeni bir uygulama maddi hasarla sonuçlanan trafik kazalarında tarafların uzlaşmasına imkan sağlayan düzenlemedir. Bu düzenleme ile trafik polislerinin iş yükünde belirli bir düzeyde azalma olduğu

söylenebilir. Önümüzdeki dönemde asli olmayan hizmetlerin özelleştirilmesi, başka kurumları devredilmesi ve bu yolla iş yükünün azaltılmasına ilişkin öneriler gündemde olmaya devam edecektir ve halen bu yönde istek Emniyet Örgütünde belirgin biçimde bulunmaktadır.

Emniyet Örgütünde Emniyet Hizmetleri Sınıfı dışında devlet memuru statüsünde çalışanlar bulunmaktadır. Tablo.3’de tüm hizmet sınıflarına ilişkin sayısal veriler bulunmaktadır. Son olarak 2009 yılı Ocak ayında yayımlanan Performans Programında personel dağılımı (Tablo.4) şu biçimde verilmiştir,

Tablo.3: EGM Tüm Hizmet Sınıfları Personel Sayısı (İşçi ve Sözleşmeli hariç)

Yıl

EGM Personel Sayısı (Tüm Hizmet Sınıfları) 1990 113.974 1995 154.169 2000 187.014 2001 193.455 2002 188.910 2003 189.985 2004 189.093 2005 191.546 2006 197.019 2007 202.150 Kaynak: EGM Çalışmaları 1995-2004; EGM 2007a; 2008a

Tablo.4: EGM 2008 Yılı Personel Sayısı

HİZMET SINIFI TOPLAM

Emniyet Hizmetleri 201.012

Genel İdare Hizmetler 3.501

Yardımcı Hizmetler 5.773 İşçi 677 Memur 11 Sözleşmeli 97 Sağlık Hizmetleri 341 Teknik Hizmetler 444 Eğitim-Öğretim Hizmetleri 100 Akademik Kadro 180 GENEL TOPLAM 212.136 İşçi-Sözleşmeli Hariç 211.362

Devlet Memurları (Emniyet Hizmetleri Hariç) 10.350

Performans Programındaki personel tablosu (Tablo.4) çeşitli açılardan sorunlar içermektedir. İlk olarak Hizmet Sınıfları başlığına rağmen işçi ve sözleşmeli personel sayısı tabloda yer almaktadır. İkinci olarak “memur” başlığının karşısında 11 kişi belirtilmiştir. Bu başlıkla neyin kastedildiği belli değildir. 2008 yılında Emniyet Hizmetleri Sınıfı dışındaki memur sayısının 10.350 olduğu görülmektedir. 2007 yılında 16.199 olan bu sayıdaki ani azalmanın nedeni daha önce yardımcı hizmetler sınıfında bulunan bekçilerin Emniyet Hizmetleri Sınıfına aktarılmasıdır. 08/5/2008 tarihinde 26870 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5757 Sayılı Kanunla toplam personelin %2,86’sını oluşturan (5.843 personel) Çarşı ve Mahalle Bekçilerini Yardımcı Hizmetler Sınıfından Emniyet Hizmetleri Sınıfına aktarılması öngörülmüştür.

Dünyada polis örgütlerinin personel politikalarında gerek maliyet azaltmak gerekse de verimlilik gerekçesiyle sivilleşme eğilimi görülmektedir. Türk Emniyet Örgütü sivilleşme açısında değerlendirildiğinde, EGM’nin hazırladığı faaliyet raporlarının çoğunda işçi ve sözleşmeli personel sayısına yer verilmemekte ya da ayrı bir tabloda gösterilmektedir. Kaldı ki, işçi ve sözleşmeli personel sayısı da Emniyet Hizmetleri Sınıfına oranla oldukça düşüktür. Örneğin, 1994 yılında sözleşmeli personel sayısı 51 ve işçi sayısı 1.477’dir (EGM Çalışmaları, 1995: 35). 2003 yılında sözleşmeli personel sayısı 64, işçi sayısı ise 1.264’tür (EGM Çalışmaları, 2004: 34). 2007 yılı Faaliyet Raporunda 99 sözleşmeli, 764 işçi istihdam edildiği bilgisi yer almaktadır (EGM; 2008a: 24). Emniyet Hizmetleri Sınıfı dışındaki memur sayısı da oransal olarak (%8) düşüktür ve 2007 yılında 16.199, 2008 yılında 10.350’dir. Özellikle memur ve sözleşmeli personel sayısının düşüklüğü dikkate alındığında, Emniyet Örgütünde sivilleşmeye sıcak bakılmadığı söylenebilir.