Emniyet Genel Müdürlüğü Bütçes

Kamu yönetiminde yeniden yapılanmanın temel felsefesini oluşturan Yeni Kamu İşletmeciliği yaklaşımı bütçe ile yakından ilişkilidir. Devlet bütçesinin küçültmesi ve proje-performans temelli hale gelmesi arayışlarında, ülkeden ülkeye farklılıklar olmakla birlikte, belirli ölçüde başarılı olunmuştur. Güvenlik harcamaları açısından bakıldığında güvenliğe kaynak aktarılmaya devam edilmekle birlikte ayrılan kaynak ihtiyaca cevap vermemektedir. Gittikçe artan ve irrasyonel boyutlara

sınırlarına gelinmiş, devlet daha fazla güvenlik sağlamak istemekte ancak bunu kamu kaynaklarıyla yapmak istememekte, mali yükü toplumla, kamu-özel işbirliği çerçevesinde paylaşmak istemektedir. Bu kapsamda polis örgütleri özellikle Anglo- Sakson ülkelerinde “maliyet duyarlı” bir örgüt haline getirilmeye çalışılmaktadır. Maliyet duyarlılık, çeşitli araçlarla gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır. Bu araçların başlıcaları; hizmetleri ücretli hale getirme, performansa dayalı ödeme, daha az kaynakla daha çok iş yapma, asli işlevler dışındaki işleri özel ya da gönüllü güvenliğe devretme ve sivilleşme olarak sayılabilir.

Ülkemizde, EGM’nin bütçeden aldığı pay yıllar itibariyle mutlak değer olarak artmaktadır. Devlet bütçesinden alınan pay açısından bakıldığında 1990’lı yılların ikinci yarısından sonra %2 ila %3 arasında değişen bir oran görülmektedir (bkz. Tablo.5).

Tablo. 5: EGM Bütçe Büyüklükleri

Yıl

EGM Bütçe Ödeneği (YTL) EGM’nin Bütçeden Aldığı Pay* _(%) 1995 40.221.100 3,0 2000 935.578.667 2,0 2005 4.236.258.000 2,6 2006 4.804.713.000 2,8 2007 6.151.963.000 3,0 2008 6.596.463.000 3,0 2009 7.060.153.000 3,0 2010 7.558.088.000 3,3

*_{Oranlar tarafımdan hesaplanmıştır.}

Kaynak:EGM Çalışmaları 1995-2001; EGM, 2007a; T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (BUMKO), 2007; 2008a; 2008b

Emniyet Örgütünün bütçeden aldığı paya bakmak mali büyüklüğünü anlamak açısından yeterli değildir. Ek ödenek, örtülü ödenek, fonlar (Trafik Hizmetlerini Geliştirme Fonu), vakıflar (Türk Polis Teşkilatını Güçlendirme Vakfı) ve özel sektörden gelen bağışlar da Emniyet Örgütü için görece önemlidir. Özellikle yakın döneme (2004 yılında 5072 Sayılı Kanun ile Vakıflarla kamu kurumları arasındaki ilişki yeniden düzenleninceye) kadar Türk Polis Teşkilatını Güçlendirme Vakfı’nda (TPTGV) toplanan trilyonlarca liralık kaynak TPTGV eliyle Emniyet Örgütüne aktarılmaktaydı. Yasal değişiklikten sonra, aktarım devam etmekle birlikte, TPTGV’nın gelirleri büyük ölçüde azalmıştır.

Bütçe ödeneklerinin kurumlar itibariyle sıralamasında EGM, Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ile birlikte 1990’lı ve 2000’lı yıllar boyunca ilk on kurum içinde yer almıştır (EGM Çalışmaları, 2000-2004; BUMKO, 2007; 2008a).

2006 yılı merkezi yönetim bütçe giderleri fonksiyonel açıdan incelendiğinde kamu düzeni ve güvenlik hizmetlerinin bütçede %5,9’luk paya sahip olduğu görülmektedir (bkz. Tablo.6). Ancak 5.9’luk payın tamamı EGM tarafından kullanılmamaktadır. Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri içinde EGM’nin payı yaklaşık %50’dir (bkz. Tablo. 6 ve 7).

Tablo. 6: 2006 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesinin Fonksiyonel Dağılımı

Fonksiyonel Sınıflandırma Başlangıç Ödeneği (Bin YTL) Bütçe İçindeki Payı (%) Genel Kamu Hizmetleri 72.613.829 % 41,7 Savunma Hizmetleri 11.953.287 % 6,9 Kamu Düzeni Ve Güvenlik Hizmetleri 10.199.992 %5,9 Ekonomik İşler Ve Hizmetler 19.563.426 %11,2 Çevre Koruma Hizmetleri 124.650 % 0,1 İskan Ve Toplum Refahı Hizmetleri 2.758.797 %1,6 Dinlenme, Kültür Ve Din Hizmetleri 2.573.955 %1,5 Eğitim Hizmetleri 21.552.308 %12,4 Sosyal Güvenlik Ve Sos. Yardım Hizmetleri 24.846.462 %14,3 Bütçe Giderleri Toplamı 174.321.617 %100 Kaynak: BUMKO, 2007: 22

Tablo. 7: 2006 Yılı EGM Fiili Gerçekleşmesinin Fonksiyonel Dağılımı Gerçekleşme (YTL)

Fonksiyonel

Sınıflandırma Personel Gideri Diğer Giderler Toplam Genel Kamu Hizmetleri 53.694.645 39.920.178 93.614.823 Savunma Hizmetleri 152.461 39.615 192.076 Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri 3.439.390.355 1.463.129.084 4.902.519.439 Sağlık Hizmetleri 1.332.315 674.800 2.007.115 Eğitim Hizmetleri 81.043.900 82.403.287 163.447.187 Genel Toplam 3.575.613.676 1.586.166.964 5.161.780.640

Tablo.7’den de görüleceği üzere, 2006 yılı EGM harcamalarının %95’i “kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri” için yapılmıştır. 2006 yılı EGM personel harcamasına sosyal güvenlik devlet primi gideri de eklendiğinde bütçenin %78’inin personel harcaması niteliğinde olduğu görülmektedir (EGM, 2007a: 118). 2007 yılı EGM bütçesinin personel harcamasına, sosyal güvenlik devlet primi gideri de eklendiğinde bütçenin %86’sının personel harcaması niteliğinde olduğu görülmektedir (BUMKO, 2007). Bu veriler EGM’ye ayrılan kaynağın ağırlıklı olarak personel harcaması olarak kullanıldığını göstermektedir.

Tablo.8: 2006 Yılı Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri Bütçe Harcamaları

Harcama Kalemleri 2006 Başlangıç

Ödeneği (Bin YTL) Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri 10.199.992

Güvenlik Hizmetleri 7.342.886

Genel Güvenlik Hizmetleri 6.824.906

Adli Güvenlik Hizmetleri --

Trafik Güvenliği Hizmetleri 456.000 Kurumsal Güvenlik Hizmetleri 61.968 Sınıflandırmaya Girmeyen Güvenlik Hizmetleri 12

Yangından Korunma Hizmetleri --

Mahkeme Hizmetleri 984.083

Yüksek Mahkeme Hizmetleri 103.138

Adli Mahkeme Hizmetleri 759.525

İdare Mahkeme Hizmetleri 43.399 Diğer Mahkeme Hizmetleri 78.021 Cezaevi İdaresi Hizmetleri 1.515.086 Kamu Düzeni ve Güvenliğe İlişkin

Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri 941 Sınıflandırmaya Girmeyen Kamu Düzeni ve

Güvenlik Hizmetleri 356.996

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü (MGM), 2007

Ülkemizdeki 2006 yılı kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri bütçesi 10.199.992.000 YTL’dir (bkz. Tablo. 6). Kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri bütçesinin güvenlik hizmetleri için ayrılan kısmı ise 7.342.886.000 YTL’dir (bkz. Tablo. 8). 7.342.886.000 YTL’nin 4.804.713.000 YTL’si Emniyet Örgütünün

bütçesine ait olup (EGM, 2007a: 67) tüm güvenlik hizmetlerinin %66’sını oluşturmaktadır.

Emniyet Örgütü bütçe açısından değerlendirildiğinde Türkiye’nin en büyük kamu kurumlarından birisi olduğu görülmektedir. Emniyet Örgütünü değerlendiren bir çalışmada Türk Polisinin 2000’li yıllardaki hedefleri arasında, “şahıs ve bina koruma hizmetlerini, ücretli özel güvenlik teşkilatlarına devretmek veya devlete katkı sağlayacak ücretli özel hizmet haline getirmek”, “eskort, karşılama ve benzeri hizmetleri yeniden düzenleyerek tasarrufu ön plana çıkarmak” hedeflerinin olduğu belirtilmektedir (Dündar, 1998: 470). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (2001-2005), güvenlik tesislerinde alternatif konuşlandırma sistemleri dikkate alınarak, konuşlandırmanın maliyetinin azaltılması hedefi ile teknoloji yoğun bir çalışma ve örgütlenme düzeninin benimsenip personel artışının en aza indirilmesi hedefi (DPT, 2000b: 169) bulunmaktadır. Özellikle koruma hizmetlerinin özelleştirilmesi üzerinde durulmakta6, pasaport, ruhsat vb. görevlerin ise ya sivilleşmesi ya da başka bir kuruma devredilmesi yönünde görüşler bulunmaktadır. Bu konuda uygulamaya yansımış bir gelişme olmakla birlikte, anılan hedefler önümüzdeki yıllarda “maliyet duyarlı” bir örgüt yaratılma eğilimi olduğunu göstermektedir.

Güvenlik hizmetleri doğası gereği mali kısıtlamalara karşı potansiyel olarak hassas bir hizmettir. Bu alanda yapılmaya çalışılan bir kısıtlama bir dönem sonra çok daha büyük kamu harcamalarına neden olabilir. Örneğin güvenlik tesislerinin konuşlandırılması kapsamında yapılan çalışmalardan birisi olan polis karakollarının polis merkezlerine dönüştürülmesi uygulaması ile “güvenlik hizmetinin daha etkin ve hızlı bir şekilde halkımızın ayağına götürülmesinin; insan kaynaklarının daha verimli kullanılması, verilen hizmetin daha sağlıklı yapılması, personelin motivasyonunun sağlanması ve teşkilatın imajının en üst seviyede tutulmasında büyük yararlar” sağlaması (Karakollar ‘Polis Merkezleri’ne, 2002) beklenmekteyken özellikle İstanbul’da uygulamadan arzulanan yararlar sağlanamamıştır. İstanbul Valisi Güler

6 _{15 Mart 2007 tarihinde yakın koruma hizmetlerinin özelleştirilmesi için çalışma başlatılmıştır}

(Emniyet Yakın Korumaları, 2007). İçişleri Bakanı Beşir Atalay (2007) 15 Kasım 2007 tarihinde TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı konuşmada koruma hizmetlerine ilişkin olarak şu görüşleri ifade etmiştir; “Kaç kişi koruma görevi yapıyor? Sivil 2 bin 800, resmi 9 bin 92. Ama, bizim üzerinde çalıştığımız, benim şahsen Bakan olduktan sonra üzerinde kafa yorduğum konulardan birisi

(2006), İstanbul’da 126 olan polis karakolu sayısının 72’ye düştüğünü, ancak bu durumun “emniyet açısından olumlu sonuçlar” vermemesi nedeniyle kapanan polis karakollarından 22’sinin polis merkezi olarak tekrar açıldığını, ayrıca 32 polis merkezinin daha zaman içinde açılacağını ifade etmiştir.

EGM’nin yıllar içerisinde bütçe payında bir azalma olmadığı %3 dolayında sabitlendiği görülmektedir. Bununla birlikte, mali açıdan çeşitli arayışlar devam etmektedir. Örneğin performans çalışmaları Asayiş Dairesi Başkanlığı bünyesinde devam etmektedir ve performansa dayalı ya da branşa dayalı ödeme gibi seçenekler düşünülmektedir7_{. Özellikle polisin sunduğu genel güvenlik dışındaki kimi} hizmetlerden “ücret” alınması yönünde örgüt içinde güçlü bir talep vardır. Başlamış olan hizmet satışları bu açıdan yeterli görülmemektedir. Asli olmayan (genel güvenlik dışındaki) hizmetlerin ücretlendirilmemesi durumunda iş yükünde azalma sağlanması bakımından bu tür hizmetlerin özel güvenliğe ya da başka kurumlara devredilmesi yoğun biçimde tartışılmaktadır. Bununla birlikte, Avrupa ülkelerinin bazılarında görülen “meşguliyet ödemesi” (polis kuvvetlerinin gereksiz yere meşgul edildiklerinde alınan bir tür harç) Türkiye için henüz gündemde değildir.