Yeni Elektrik Mevzuatı ile Enterkonneksiyon Uygulamaları ve Elektrik Ticareti 4628 sayılı yasa öncesinde (TEK ve TEAŞ dönemlerinde) Bulgaristan, Gürcistan,

Nahcivan, Irak ve İran hatları kullanılarak süre, miktar ve fiyat içeren kontratlarla enerji alış verişi yapılmış olup, halen aynı metodla Yunanistan (154kV enerjilendirilerek) ve Gürcistan hatları ile dönemsel olmak üzere Yunanistan, Gürcistan, Irak, İran ve Suriye hatları aracılığıyla enerji transferi yapılmaktadır. Ancak sözkonusu yasa entekonneksiyonlar üzerinden pazar koşullarına uygun olarak elektrik ticareti yapılmasını öngörmektedir.

4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu; uluslararası enterkonneksiyon çalışmalarının ETKB kararı doğrultusunda TEİAŞ tarafından yapılacağını belirtmekte, ithalat ve ihracat faaliyeti gösterebilecek tüzel kişileri “3154 sayılı ETKB’nın teşkilat ve görevleri hakkında Kanuna göre oluşturulan Bakanlık görüşü doğrultusunda; uluslararası enterkonneksiyon şartı oluşmuş ülkelerden ya da ülkelere, Kurul onayı ile elektrik ithalatı ve/veya ihracatı, Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahüt Anonim Şirketi, özel sektör toptan satış şirketleri, perakende satış şirketleri ve perakende satış lisansı almış dağıtım şirketleri (OG

seviyesinden) tarafından, bu kanun, ilgili yönetmelikler, lisanslar, Şebeke Yönetmeliği ve Dağıtım Yönetmeliği uyarınca yapılır” şeklinde tanımlamaktadır.

Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliğinde Uluslararası Enterkonneksiyon Şartı;

“Ulusal Elekrik Sisteminin diğer ülkelere ait elektrik sistemi ile senkron paralel işletilebilmesini ve/veya sözkonusu ülke elektrik sistemindeki bir üretim tesisi yada üretim tesisinin bir ünitesinin Şebeke Yönetmeliği ve/veya Dağıtım Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak Ulusal Elekrik Sistemine paralel çalıştırılabilmesini ve/veya enterkonneksiyon hatları ile komşu ülkede oluşturulacak izole bölgenin beslenmesi ve/veya asenkron paralel bağlantıyı” şeklinde tanımlanmaktadır.

Daha önce de açıklandığı üzere, uluslararası enterkonneksiyonlardan beklenen en verimli sonucun senkron paralel çalışma ile elde edilebilmektedir. Bu noktada, enterkoneksiyonlardan maksimum fayda sağlamak üzere etrafı yedi ülke ve birçok enterkonnekte blokla çevrili olan ülkemizin hangi bloka senkron paralel bağlanacağına dair bir karar vermesi gerekmekte olup, bu tercih; AB ile olan ilişkiler ve batı tarafındaki stabilite nedenleriyle UCTE’den yana kullanılmıştır.

Senkron paralel çalışma yönteminde uzun süreli teknik analizler gerekmekte, sistem frekans kontrol ve kararlılık kriterlerinin sağlanmasından sonra senkron paralel çalışmaya geçilebilmektedir. Avrupa Elektrik Sistemi UCTE ile senkron çalışma amaçlı teknik analizler devam etmekte olup, bu kapsamda UCTE ile TEİAŞ arasında imzalanacak olan Sözleşme uyarınca senkron paralel işletilecek Bulgaristan ve Yunanistan bağlantıları dışında diğer ülkelerle olan enterkonnektörlerin senkron paralel çalışma dışında diğer yöntemlerden herhangi biriyle kullanımını UCTE onayına tabi tutulacaktır.

Bu durumda Türkiyenin Bulgaristan ve Yunanistan bağlantıları dışındaki tüm enterkonneksiyonları ünite yönlendirme metoduyla veya DC olması gerekmektedir.

Ancak bunun koşullarının belirlenmesi, yukarıda da belirtildiği üzere, UCTE ile yapılacak bir dizi çalışma sonucunda UCTE’nin iznine tabidir.

Burada enterkonneksiyonların kullanım metodu ile bağlantılı olarak aşağıda bahsedilen önemli meselelerin açıklığa kavuşturulması gerekmektedir:

• Lisanslama sürecinin başlamasıyla birlikte, ithalat-ihracat yapabilen şirketler Türkiye’nin doğusundaki komşu ülke sistemleriyle mevcut enterkonnektörler üzerinden elektrik ticareti yapabilmek için bu ülkelerle olan bağlantıların DC’ye dönüştürülmesini talep edebilirler. Bu talebin karşılanması; UCTE’nin izin işlemleri gerçekleşmediği için mümkün olamayacaktır. Bu durumda, iletim yatırımlarının hayata geçirilmesinin ortalama 3-5 yıl zaman aldığı göz önüne alınarak, özellikle büyük yatırımların söz konusu olduğu DC bağlantılar konusunda bir çok bilinmezin olduğu bir ortamda, gelecekte atıl kalabilecek bir çok iletim tesisi yatırımının yapılması riskinden kaçınılması gerekmektedir.

• Yürürlükteki mevzuata göre tek kullanıcılı veya çok kullanıcılı tüm iletim yatırımlarının TEİAŞ tarafından yapılması gerekmektedir. Gerekli olabilecek sistem güçlendirme yatırımları, kamulaştırma bedelleri hariç, 600 MW’lık bir AC-DC dönüşüm merkezinin maliyeti yaklaşık 85 milyon $’dır. Bu maliyet sadece AC-DC dönüşüm merkezi maliyeti olup sistemde ilave yatırmlarda gerektirebileceğinden toplam maliyet artacaktır.

ELEKTRİK ENERJİSİ ÇALIŞMA GRUBU RAPORU 5-116

• Hazine ve DPT tarafından tavan ödeneği 220 Trilyon TL olarak belirlenen bu kamu şirketinin geleceği açıklıkla belli olmayan bu yatırımı / yatırımları yapması mümkün olacak mıdır?

• Türkiye bu yatırımı yapsa bile, sözkonusu enerjiyi transit geçirecek sistemlerin teknik olanakları bu talebi yerine getirmeye uygun olacak mıdır?

• Tüm bu sorunlar halledilmeden doğudaki komşularımızla olan enterkonnektörlerin kullanımı için yeni lisanslar verilmesi gelecekte maddi ve manevi büyük sıkıntılar yaratacaktır.

7.8. Sonuç ve Öneriler

Türkiye’nin UCTE sistemine bağlantısı konusunda uzun yıllardır çaba harcanmaktadır.

Yakın gelecekte teknik çalışmaların tamamlanmasıyla birlikte bağlantının gerçekleştirilmesi mümkün olacaktır. Konuyla ilgili çalışmalar sonuçlanmadan önce diğer komşu ülkelerle çok pahalı bir yatırım olan DC back-to-back yatırımı konusunda karar verilmemesi, bunun yerine bir süre daha mevcut enterkonneksiyon imkanlarının kullanılması uygun olacaktır.

• Türkiye’ye enerji ithal edilirken, ithalatın gerçekleştirilebilmesi için yapılacak İletim Sistemi yatırım maliyetleri de hesaba katılarak ithal edilecek enerjinin gerçek maliyetinin yurt içinde üretilen elektrik enerjisine göre ekonomik olması durumunda ithalat kararının verilmesi gerekmekmektedir. En ekonomik çözümün bulunması için ithal veya ihraç edilecek enerjinin TEİAŞ’ca yapılacak iletim yatırımlarının da birim fiyata dahil edilmesi gerekmektedir.

• Türkiye’nin UCTE sistemine Bulgaristan ve Yunanistan üzerinden bağlantısı ile birlikte Türkiye Avrupa iç pazarının da bir parçası haline gelecek ve bu bağlantılar üzerinden pazar koşulları çerçevesinde elektrik ticareti yapılabilecektir. Bu bağlantı AB ülkelerine yeşil enerji ihracına imkan sağlayacak dolayısıyla Türkiye’deki enerji yatırımları ve yabancı sermaye girişini hızlandıracaktır. UCTE üyeliğinin en kısa zamanda gerçekleşmesi için tüm imkanlar zorlanmalıdır.

• Türkiye’nin diğer komşularının elektrik sektöründeki düşey oluşumlu yapısı dikkate alındığında; bu ülkelerle olan bağlantıların teknik koşullar yerine getirilerek kullanımına izin verilmesi sürecinde pazardaki rekabet koşullarının korunabilmesi açısından “karşılıklılık” prensibinin göz önüne alınmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Türkiye’deki tüketicinin başka bir ülkedeki üreticiye ulaşabildiği durumda, o ülkedeki bir tüketicinin de Türkiye’deki üreticiye ulaşabilmesi mümkünse bu durumda karşılıklılık prensibi uygulanabilecektir. Ancak, düşey oluşumlu bir yapıya sahip komşu ve/veya diğer ülkeler ile Türkiye arasında karşılıklılık koşulunun nasıl sağlanabileceği bilinmemektedir.

8 4628 SAYILI YASA VE İLGİLİ YÖNETMELİKLERİN UYGULANMASI