Elektrik Enerjisi Arz (Üretim Planlama) Çalışması

Elektrik enerjisi talebinin güvenilir bir şekilde karşılanması için yeni kurulacak üretim tesislerinin zamanlaması, miktarı ve kompozisyonu hakkında karar vericilere, yatırımcılara yol göstermek üzere elektrik enerjisi uzun dönem üretim planları yapılmaktadır. TEİAŞ tarafından 2004 yılında yapılan üretim planlama çalışmasına ait sonuçlar aşağıda verilmektedir. 2004 yılında yapılan arz çalışmasında kullanılan talep tahmin serisine göre elektrik talebinin ortalama yılda %7,9 artarak 2010 yılında 242 Milyar kWh ve, 2020 yılında 499 Milyar kWh seviyesine ulaşacağı öngörülmüştür.

2020 yılına kadar olan dönemi kapsayan ve ülkenin enerji politikaları da dikkate alınarak yapılan plan çalışmalarında kaynaklarla ilgili uzun dönemli sözleşmelerdeki miktarlar dikkate alınmış ve elektrik enerjisi üretimi için gereken yerli ve ithal enerji kaynakları mümkün olduğunca çeşitlendirilmiştir. Çevrenin gözetilmesi için yeni kurulacak kömür yakıtlı santralların baca gazı arıtma tesisi ile birlikte veya akışkan yataklı yakma teknolojisi gibi yeni teknolojiler ile tesis edilecekleri dikkate alınmıştır.

Bu plan çalışması sonuçlarına göre, 2020 yılına kadar ekonomik olarak değerlendirilecek linyit ve hidroelektrik potansiyelimiz değerlendirilmektedir. İnşa halindeki ve yeni lisans almış 7386 MW kapasitedeki üretim tesisine ilave olarak 2020 yılına kadar enerji talebini güvenilir bir şekilde belli bir yedekle karşılamak üzere toplam 42441 MW ilave kapasitenin sisteme eklenmesi gerekecektir. 2020 yılında kurulu güç 2005 sonu değerinin yaklaşık 2,5 katı artarak 96300 MW seviyesine ulaşacağı tahmin edilmektedir. 2020 yılına kadar ilave edilmesi öngörülen toplam kapasite Tablo 4. 5’de verilmektedir.

Tablo 4. 5. 2030 Yılına Kadar İşletmeye Girmesi Öngörülen Kapasitenin Yakıt Cinslerine Dağılımı

İlave Kapasite (MW)

2020 Yılı Sonu Durum (MW) 11442 18661

Kömürü 1200 1755

İthal kömür 4631 6102

Doğal gaz 15732 27947

Rüzgar 3019 3038

Nükleer 4500 4500

Hidrolik + Jeotermal 18182 31038

Fuel-Oil + Motorin 54 3307

TOPLAM 58760 96348

Kaynak : Türkiye Elektrik Enerjisi Üretim Planlama Çalışması, TEİAŞ, Kasım 2004

2006 yılı sonunda 40539 MW olan kurulu gücün, 229,3 Milyar kWh olan proje üretim kapasitesinin ve 197,3 Milyar kWh olan güvenilir üretim kapasitesinin 2020 yılına kadar öngörülen gelişimi Tablo 4. 6 ’ da gösterilmektedir.

Tablo 4. 6. Kurulu Güç ve Üretimin Gelişimi

2010 2015 2020

GÜÇ (MW) 48816 71272 96348

PROJE ÜRETİMİ (GWh) 273326 403042 544288 GÜVENİLİR ÜRETİM

(GWh) 245468 362913 491318

Kaynak : Türkiye Elektrik Enerjisi Üretim Planlama Çalışması, TEİAŞ, Kasım 2004

Proje üretim kapasitesi 2010 yılında 273 Milyar kWh, 2015 yılında 403 Milyar kWh, 2020 yılında 544 Milyar kWh seviyelerine ulaşmaktadır. Kurak hidrolojik şartların dikkate alındığı güvenilir enerji üretim kapasiteleri ise aynı yıllar için sırası ile 245 Milyar kWh, 363 Milyar kWh, 491 Milyar kWh’in üzerinde hesaplanmaktadır.

2006 yılı sonunda Türkiye toplam kurulu gücü içerisinde %54 olan yerli kaynakların payı 2020 yılına kadar olan planlama döneminde çok fazla değişmemekte ve 2020 yılında

%57 olmaktadır.

Plan dönemi içinde kurulu gücün gelişimi ile toplam kapasiteye karşılık puant güç gelişimi incelendiğinde, kapasite yedeğinin kabul edilebilir seviyelerde seyrettiği görülmektedir. Kurulu güç yedeği ile hidrolik santralların normal ve kurak hidrolojik şartlardaki üretimlerine göre hesaplanan proje ve güvenilir enerji üretim yedekleri ise Tablo 4.7 ’de verilmektedir.

Tablo 4. 7. Yedekler

2010 2015 2020

PUANT TALEP MW 38758 57050 79350

KURULU GÜÇ MW 48816 71272 96349

MW 10058 14222 16999

YEDEK

% 26,0 24,9 21,4

ENERJİ TALEBİ GWh 242020 356200 499490

PROJE ÜRETİMİ GWh 273326 403042 560538

GWh 31306 46842 61048

YEDEK

% 12,9 13,2 12,2

GÜVENİLİR ÜRETİM GWh 245468 362913 507568

GWh 3448 6713 8078

YEDEK

% 1,4 1,9 1,6

Kaynak : Türkiye Elektrik Enerjisi Üretim Planlama Çalışması, TEİAŞ, Kasım 2004

ELEKTRİK ENERJİSİ ÇALIŞMA GRUBU RAPORU 5-64

Bu çalışmaya ilave olarak düşük talep serisi kullanılarak alternatif bir çalışma daha yapılmıştır. Bölüm 3’te belirtildiği üzere Düşük Talep serisinde yıllık artış ortalama %6,3 dolayındadır. Arz çalışması sonucuna göre alternatif talebin karşılanması için kurulması gereken kapasite, Tablo 4. 8 ’de görüleceği gibi doğal olarak daha düşük olmakta ancak sistemin yedek miktarları yine güvenli bir seviyede tutulmaktadır.

Tablo 4. 8. Yedekler (DÜŞÜK SENARYO ÇÖZÜMÜ)

2010 2015 2020

PUANT TALEP MW 35232 47969 66611

KURULU GÜÇ MW 45473 58780 80029

MW 10241 10811 13418

YEDEK

% 29,1 22,5 20,1

ENERJİ TALEBİ GWh 216747 294560 406533

PROJE ÜRETİMİ GWh 251269 332240 457497

GWh 34522 37680 50964

YEDEK

% 15,9 12,8 12,5

GÜVENİLİR ÜRETİM GWh 224708 299400 412197

GWh 7961 4840 5664

YEDEK

% 3,7 1,6 1,4

Kaynak : Türkiye Elektrik Enerjisi Üretim Planlama Çalışması, TEİAŞ, Kasım 2004

Birçok ülkede elektrik sektörü rekabetçi yapıya geçmiştir. Liberal elektrik sektörü en düşük maliyetli çıktıyı üretmek eğiliminde olup diğer sosyal amaçları dikkate almayı ihmal etmektedir. Bu amaçların en önemlilerinden biri de enerji temininde güvenilirlik sağlanmasıdır. Güvenilirlik; talebi karşılamak üzere yeterli kaynağın karşılıklı anlaşarak tespit edilmiş fiyat ile temin edilmesidir. Güvenilirlik problemi özellikle talep artışının yüksek seyretme eğiliminde olan ülkelerde iki farklı riski işaret etmektedir; miktar (arz temini yeterli olacak mı) ve fiyat riski. Yakıt temininde kesinti olduğunda bulunamayan yakıtın yerine mümkün ise başka bir yakıtın kullanılması devreye girecektir.

Örneğin, elektrik üretiminde doğal gaz temininde sıkıntı sıvı yakıt ürünlerinin (fuel-oil, motorin gibi) elektrik üretiminde daha fazla kullanılmasına sebep olacaktır. Elektrik sektörü için güvenilirliğin sağlanmasında yakıt kaynağında ve teknoloji seçiminde optimum seviyede çeşitlendirilmenin sağlanması düşünülmelidir. Elektrik sistemindeki kaynak çeşitlendirilmesinin matematiksel olarak tanımlanarak üretim tesisleri gelişim planlarına yansıtıldığında, üretim tesislerinin gelişim planlarının sonuçları sadece üretim sistemi maliyeti açısından değerlendirilmemekte arz güvenilirliğinin veya kaynak çeşitlendirilmesinin maliyetleri de dikkate alınmaktadır.

Üretim sistemi maliyetlerine ilave olarak arz güvenilirliğinin sağlanamamasının sebep olabileceği maliyetler de dikkate alındığında ülke elektrik sistemi için tespit edilen üretim senaryolarının uygunluk sıralamasının değiştiği, en düşük maliyetli çözümün optimum çözümler içinde yer almadığı görülmüştür.