Eklektik Teori

Eklektik Kuram, endüstriyel organizasyon, içselleştirme ve lokasyon kuramlarının ana fikirlerinin Dunning tarafından bütünleştirilmesi ile ortaya çıkmıştır (Dunning, 1988: 311-322). J. Dunning’in geliştirdiği bu kurama göre firmaların doğrudan yabancı sermaye yatırımları gerçekleştirebilmeleri için sahip olmaları gereken üç avantaj aşağıdaki gibi sıralanır;

(1) Mülkiyet Avantajları (ownership-spesific advantages): Firmaların

mülkiyetlerinden kaynaklı olarak, diğer firmaların sahip olmadığı bazı avantajlara sahip olmalarıdır. Firmanın rakiplerine karşı karşılaştırmalı bir üstünlük elde etmesini sağlayan bu avantajlar, genellikle teknoloji, pazarlama ve yönetim becerisi gibi firmaya özgü avantajlardır (Dunning, 1993: 77). Bu avantajlar sırasıyla;

Firmanın büyüklüğü ve yerel ve uluslararası piyasalardaki konumu Yönetim ve liderlik yeteneği

Ürünlere ait know-how

İşlem teknolojileri, mühendislik yeteneği, Ar-ge kapasitesi Monopol/oligopol gücü

Ticari marka

Organizasyon ve pazarlama sistemi

34

mülkiyetten kaynaklanan avantajlarını başka firmalara satmak ve/veya kiralamak yerine kendilerinin kullanmayı tercih etmesidir. Firmalar bu avantajları kendi yapıları içersinde kullanarak daha fazla avantaj veya kar elde ediyorlarsa firma açısından bir içselleştirme avantajı doğması söz konusudur (Dunning, 1988: 23). İçselleştirme avantajları aşağıdaki durumlarda söz konusu olabilmektedir.

Alıcıların ürünlerin değeri ve özellikleri hakkında ve satılan teknoloji ile ilgili belirsizlikleri var ise,

Piyasalarda fiyat farklılaşması mümkün değil ise,

Satıcıların mallarının ürün kalitesinin korunması zorunluluğu var ise,

Piyasa araştırmaları, anlaşmalar ve gözetim ile ilgili maliyetleri azaltabiliyorsa, Hükümet müdahalelerinden yararlanma ya da kaçınabilme imkanı sağlıyorsa, Girdilerin satış koşulları ve arzı kontrol edilebiliyorsa,

Piyasa satış yerleri kontrol edilebiliyorsa

(3) Lokasyona özgü avantajlar (Location-spesific advantages-L): İlk iki

avantaja sahip olan firma için son aşama yabancı ülke için kendi ülkesindeki lokasyondan daha çok kar getirecek lokasyonu bulmasıdır. Bulacağı lokasyon söz konusu ülkeye yapacağı ihracattan elde edeceği kazanımlardan daha fazlasını elde edebileceği bir yer olmalıdır. Çünkü firma, hedef piyasa kendisine düşük lokasyon avantajları sunuyor ise, doğrudan yatırım yapmak yerine ihracatı tercih edecektir. Eklektik teori DYY’nin yer seçimini açıklarken, çeşitli teorilerin savunduğu düşünceleri birleştirerek bütüncül bir şekilde sunmuştur (Dunning, 1988: 26; 1993: 80).

Lokasyona özgü avantajlar sırasıyla;

Üretim girdilerinin ve piyasaların mekansal dağılımı

Rekabetçi girdi fiyatları (işgücü, enerji, hammadde, ulaşım ve iletişim) Politik istikrar, güçler dengesi

Liberal politikalar (düşük tarifeler, uygun vergi oranları, DYY teşvikleri, uygun yatırım iklimi)

Güvenilir yasal sistem

Gelişmiş fiziki altyapı (karayolu, demiryolu, havayolu, liman, haberleşme) Sosyokültürel yakınlık (dil, tarih, düşünce tarzı, ticari gelenekler)

35

Tablo 2. DYY Tiplerine Göre OLI Avantajları ve Uluslararası Üretimi Belirleyen Faktörler

Uluslararası üretim tipi Firmaya özgü/sahiplik avantajları

Lokasyona özgü avantajlar

(Üretimin yeri)

İçsellleştirme avantajları

(Katılmanın şekli)

ÇUŞ'ların stratejik amaçları ÇUŞ'ların tercih ettiği sektörler Kaynak arayan DYY Sermaye, teknoloji, piyasalara

erişim, tamamlayıcı varlıklar, ölçek ve anlaşma gücü

Doğal kaynaklara sahiplik, ulaşım ve iletişim altyapısının bulunması, vergi ve diğer avantajlar

Doğru fiyatlarla arz istikrarını sağlamak, piyasaların kontrolü

Rakipleri karşısında kaynaklara erişme ayrıcalığı elde etmek

(a) petrol, bakır, boksit, muz. hincfistan cevizi, kakao ve oteller.

(b) ihracata dönük işlemeler, emek yoğun mal veva işlemeler

Piyasa arayan DYY Sermaye, teknoloji, bilgi, yönetim, organizasyon yeteneği, Ar-Ge ve diğer kapasiteler, ölçek ekonomileri, markaya bağlılık sağlama yeteneği

Hammadde ve işgücü maliyetleri, piyasa büyüklüğü ve özellikleri, hükümet politikaları

(düzenlemeler, ithalat kontrolleri, yatırım teşvikleri vb.)

İşlem ve bilgi maliyetlerini azaltma isteği, alıcı bilgisizliği veya belirsizlikleri, mülkiyet haklarının korunması

Mevcut piyasaları korumak, rakiplerinin davranışlarına karşı koymak, rakiplerinin veya potansiyel rakiplerinin yeni piyasalar elde etmesini engellemek

Bilgisayar, ilaç sanayi, otomotiv, sigara, işlenmiş gıdalar, havayolu hizmetleri

Etkinlik arayan DYY

(a)Ürünler için,

(b)Üretim süreçleri için

Yukarıdakilere ek olarak, piyasalara erişim, kapsam ekonomileri, coğrafi çeşitlendirme, girdilerin uluslararası temini

mal uzmanlaşması ve

konsantrasyonundan kaynakanan ekonomiler

düşük işgücü maliyetleri, evsahibi ülkenin yerel üretimi teşvik etmesi

ortak yönetişim ekonomilerinden sağlayan kazançlar

dikey bütünleşme ve yatay çeşitlendirme

Küresel veya bölgesel mal rasyonalizasyonu, üretim sürecinde uzmanlaşmadan avantaj sağlama

Otomotiv, elektrikli cihazlar, iş hizmetleri, bazı Ar-Ge'ler tüketici elektrot*, tekstil, giyim, kameralar ve ilaç sanayi

Stratejik varlık arayan DYY

Sinerji fırsatı yaratacak yukarıdaki varlıkların hepsi

Firmanın eksik olduğu varlıklarda, piyasalarda ve teknolojide yukarıdakilerin hepsi

Ortak yönetişim ekonomileri, rekabetçi veya stratejik avantajların iyileştirilmesi, riskleri yaymak veya azaltmak

Küresel yenilikçiliği veya mal rekabetçiliğini

kuvvetlendirmek, yeni üretim hatta veya piyasalar kazanmak

Yüksek oranda sabit maliyeti olan ve sinerji ve ölçek ekonomileri sağlayan endüstriler

Ticaret ve dağıtım (ihracat ve ithalat)

Piyasalara erişme, malların dağıtımı

Girdi kaynakları ve yerel piyasalar, tüketicilere yakın olma ihtiyacı, satış sonrası servisler vb.

Girdi kalitesini koruma ihtiyacı, satış yerleri sağlama ihtiyacı, yabancı acentaların yanlış sunumu veya düşük performansından kaçınmak

Yeni piyasalara girmek, Küresel veya bölgesel pazarlama stratejisinin parçası olma

Özellikle taşeron ve tüketici ile temas gerektiren çeşitli mallar

Destek hizmetleri Ana ülkedeki müşterilerin deneyimi

Lider müşterilerin olduğu piyasaların mevcudiyeti

Yukarıdaki çeşitli kategoriler Küresel veya bölgesel üretimin parçası olma veya coğrafi çeşitlendirme

(a)muhasebecilik, reklamcılık, bankacılık, üretici hizmetleri

(b)mekansal bağlantının zorunlu olduğu sektörler (havayolu, ulaştırma vb.)

36

Özetleyecek olursak eklektik teoriye göre sahiplik avantajı firmaya özgü olup firmanın dışarıda yatırım yapabilecek bir firma olması anlamına gelir. İçselleştirme avantajıyla firma, dış üretimin ihracat aracılığıyla mı (örneğin lisans verme gibi) yoksa hiyerarşi ile mi (DYY) yapılacağını belirler. Lokasyon avantajı, ülke bazlı olarak yatırımın yapılacağı yerin seçimini gerektirir.

DYY’nin lokasyon kararıyla ilgili davranışını anlamada eklektik paradigma son derece faydalı genel bir çerçeve sunmaktadır. Çünkü paradigma, hem yatırımı yapacak firmaya ait mekansal avantajları açıklamakta hem de yatırımı alacak ülkenin sahip olduğu mekansal avantajları ortaya koymaktadır. Eklektik paradigma DYY lokasyonuna makro düzeyde yani ulusal ölçekte yaklaşmakta ve ÇUŞ’ların ülkeler arasındaki lokasyon seçimi üzerinde durmaktadır (McCann ve Mudambi, 2005: 1857).