Eğitim Örgütlerinde Yaratıcılık

Günümüzde bilginin, sadece eğitim yoluyla aktarılmasının olanaksızlığı ve bireylerin kendi kendilerine bilgi edinmek ve çözüm yolları aramak zorunda kalmaları nedeniyle daha çok yaratıcı davranmaları gerekmektedir (Demirel, 1993). Yaratıcılığın geliştirilmesi ise temelde bir eğitim işidir (Özden, 2000). Eğitimin amacı ise diğer kuşakların yaptıklarını yineleyen değil, yeni şeyler yapabilme yeteneği olan insanlar yaratmaktır (Sungur, 1997). Mcwilliams (2009) yaratıcılığı öğrenme sonucunda ortaya çıkması gereken çok önemli bir ürün olarak, diğer bir ifadeyle eğitimin asıl işi olarak görmektedir. Bu ise ancak eğitim örgütleri ile mümkün olabilmektedir.

Bireyleri topluma hazırlayan eğitim örgütleri, bireylerin yaratıcılığının değerlendirilmesi ve geliştirilmesi açısından toplumsal kalkınmanın vazgeçilmez bir unsurudur (Şahin, 2003). Eğitim örgütleri, öğretmen ve öğrencilerin yeteneklerini ortaya çıkarabilmeli, bireylerin kapasitelerini doruk noktada kullanmalarını ve kendilerini gerçekleştirmelerini sağlamalıdır. Eğitimden beklenen, soru soran, tartışarak düşünen, akıl yürüten ve sorun çözen bireyler yetiştirmektir (San, 2004). Eğitim örgütlerinin, belirlenen amaçları gerçekleştirebilmek için, yönetici, öğretmen ve öğrencilerin sahip olması gereken en önemli niteliğin yaratıcılık olduğu ileri sürülmektedir (Üstündağ, 2003).

Değişimin hızla artması ile günümüzde eğitim örgütlerinde yaratıcılık ya da yaratıcı okul konusuna ilginin arttığı ifade edilmektedir (Ergeneli, 1995). Yaratıcı okul, farklı araştırmacılar tarafından farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Töremen (2003) yaratıcı okulu, yaratıcılığı geliştiren programların var olduğu, yaratıcılığı özendiren, ödüllendiren öğrenme ortamları ve öğretmen davranışlarının yaygınlaşmış olduğu ve yaratıcı öğrencilerin yeteneklerinin belirlenerek geliştirilmeye çalışıldığı bir okul olarak tanımlarken; San ve Güleryüz (2004)’e göre yaratıcı okul, geleneksel öğretimi sorgulayarak, onu geliştiren, ortaya yeni bir okul kültürü koymaya çalışan dinamik bir yapı olarak tanımlanabilir. Yaratıcı okul, hayatla bağlar kuran, yaratma süreçlerini kullanan, eleştirilere ve yeniliklere açık bir okul olarak tanımlanmaktadır. Torrance (1987)’e göre; yaratıcı öğretmenlere sahip olan, öğretmenlerin daha fazla olanaklarla donatıldığı, öğretmenlere daha çok öğretim etkinleri bilgisi ve kaynak sunulan, yaratıcılığı öğretmek için neredeyiz ve hangi durumdayız gibi soruları okuldaki herkesin sorduğu, yaratıcılığı geliştirmek için çok sayıda uyarıcının geliştirildiği, yaratıcılığa engel olan etkenlerin ortadan kaldırıldığı ve eğitim ortamında yaratıcılığı oluşturacak kaynakları bulunduran okul, yaratıcı okul olarak değerlendirilebilir. Yaratıcı okulda (Töremen, 2003); çalışanlar görüşlerini açıkça belirtmeleri için desteklenirler, performans değerlendirme esastır, önyargı yoktur, risk almak esastır, demokratik yönetim yapısı esastır, acayip durumlar ve hatalar hoşgörülür, bürokratik yapıdan kaçınma esastır, yeterli iletişim sistemi mevcuttur, takım çalışması özendirilir, yeterli düzeyde kaynak vardır, düşünme üretimi ve deneyime açıklık esastır.

Eğitim örgütleri olarak okullarda yaratıcılığın gelişmesi okul yöneticisi, öğretmen ve öğrencilerin tümünün katkısıyla mümkündür. Okul yöneticisi, okulu bürokratik yapıdan uzaklaştırarak demokratik yönetim havası oluşturmak, önyargılardan kurtularak herkesin görüş ve önerilerine açık olmak, öğretmen ve öğrenciler tarafından yapılan hataları hoşgörmek, yaratıcılığı teşvik edecek takımları oluşturup etkin kılmak, okulda imkânları arttırmak, öğretmen ve öğrencilerle olumlu ilişkiler kurmak, yenilikler yapmak ve yeniliklere açık olmak, ihtiyaç duyulan kaynakları temin etmek, yaratıcılığın önündeki engelleri kaldırmak gibi bazı sorumluluklara sahiptir (Töremen, 2003). Okul yöneticisinin sorumluluklarının yanında, yerine getirmesi gereken bazı görevler bulunmaktadır. Buna göre okul yöneticisi (Sungur, 2001);

“okuldaki diğer yönetici ve öğretmenler başta olmak üzere tüm okul çalışanlarını yaratıcı düşünceye olan saygısına inandırır, okul çalışanlarının ve öğretmenlerin düşüncelerini alabilmek için düzenli bir sistem geliştirir, okul sisteminde onur duygusunu geliştirir,

düşüncelerin denenmesini sağlar, araştırma için fırsat ve kaynak sağlar, okul sorunlarını kurallara dayalı olarak çözmeye çalışmaz, kendi düşüncelerini kabul ettirmeye çalışmaz, sistem içerisindeki farklı düşüncelere değer verir ve onları dışlamaz, öğretmenlere düşüncelerini denemeleri için maddi olanaklar sağlar, programları sürekli yöneterek uzun vadeli planlama yapar, yaratıcı olmaya çalışan öğretmenlerin şevkini kırmamak için öğretmenler içinde gerçekten yaratıcı olanları açıklamaktan kaçınır, yaratıcı olan öğretmenlere gereken desteği sağlar, öğretmenlere yeni düşünceleri üzerinde çalışabilmek ve onları denemek için zaman verir, eğitimin her yönü ona çekici gelir”.

Okullarda yaratıcılığın geliştirilmesinde bir diğer önemli faktör öğretmendir (Sorgo vd., 2012:286). Öğretmen, eğitim durumlarını düzenleyen ve uygulayan, bu bağlamda; eğitim-öğretim ile ilgili bilgi, beceri ve tutumlarla donatılmış ve konu alanına hâkim olması gereken çok önemli bir unsurdur (Sönmez, 2003). Yaratıcı bireyler yetiştirmek için öğretmenlerin yeni fikirleri ve yenilikleri denemeye açık, farklı bakış açılarından olayları inceleyebilen bireyler olarak yetiştirilmeleri gerekmektedir (Öztürk ve Darıca, 2003). Öğretmenler, düşünce ve üretkenliklerinin değerlendirilerek uygulamaya konulduğunu gördüklerinde, yeni, orijinal ve yaratıcı fikirlerini rahatlıkla açıklama cesareti bulabilirler (Töremen, 2003:238). Bu yüzden okulda yaratıcılığı geliştirmeye olanak sağlayacak ortamların hazırlanmasına özen gösterilmelidir (Açıkgöz, 2003:24). Okullarda yaratıcı öğrenme çevresi oluşturmak için öğretmenlere düşen sorumluluklar şu şekilde sıralanabilir (Üstündağ, 2003:74):

“Öğretimin anlamı yalnızca amaçları göz önüne almak değildir. Öğrenciler konu alanları ile ilgili kendi yaratıcı düşüncelerini geliştirmeleri için sürekli yüreklendirilmelidir. Öğretmen tutumları akademik başarının önemli adımlarından biridir. Öğretmenin; öğrencilerin düşüncelerine, yeni ve farklı fikirlerine hoşgörülü olması, onlara cesaret vermesi, öğretmen ve öğrencilerin birlikte yaratıcı yollar bulması başarıyı arttıracaktır. Sınıfta takım çalışmaları oluşturma ile her bir öğrencinin bireysel ilgilerini, bilgilerini ve becerilerini harekete geçirme, birlikte düşünme ve yeni çalışmalara güdüleme açısından gereklidir. Öğrenciyi merkeze alan bir çevrenin yaratılması gereklidir. Bu çevre; problem çözmenin en güç boyutlarıyla uğraşmaları için öğrenme süreçlerinin içine öğrencileri katma ve onlara rehberlik etme ile oluşur. Öğretmen; yeni, karşıt, meydan okuyan düşüncelere ve değişikliklere karşı açık, öğrenme için hırslı ve iç görülerine güvenen bir sınıf lideri olmalıdır”.

Okul yöneticileri ve öğretmenlerin yanında, öğrenciler de yaratıcı okullar açısından önemlidir. Öğrenci, yaratıcı okulun varlık nedeni ve temel girdisidir (Şişman,1999). Yaratıcı okul öğrencilere; yaratıcı düşünme, sorun çözme, karar verme, öğrenmeyi öğretme ve bilimsel araştırma becerilerini kazandırmaya çalışır (Sungur, 2001). Öğrencilerin daha yaratıcı olabilmeleri aşağıdaki verilen bazı özelliklerin öğrencilere kazandırılmasına bağlıdır (Üstündağ, 2003:75-76):

“birbiri ile ilgisiz düşünceler arasında alışılmamış bağlantılar kurma yeteneğine sahip olma, düşüncelerini yeniden düzenleyerek, yepyeni düşünceler ve düşünsel ürünler yaratmaya açık olma, karşılaştığı problemlere karşı yeni düşünceler üretme ve değişik çözümlere sahip olma, başkalarının ürettiği düşünceler ve ürünlerle ilgili olarak düşünme, yeni düşüncelerle ilgilenme, gelişme ve ilerleme gösterme isteği duyma, diğerlerinin göremediği mizah ve espri anlayışına

sahip olma, duygusal olarak, kendi yaşantılarının dışında kalmasına ve düşüncelerinin kabul görmemesine karşın farklı olmaktan korkmama, geleceğe dönük, beklenmedik, acayip ve anlamsız yanıtlar ve çözümler öne sürme, çılgın ve alışılmamış düşüncelerinden ötürü arkadaşları tarafından reddedildiği ve cezalandırıldığı için yetişkinlerle ya da kendinden gençlerle uzun süre yaratıcı çalışma, kişisel hedeflere ulaşmak için çok çalışma, yaptığı bir işi tamamlamak için alışılmışın dışında gayret gösterme”.