Araştırmada engelli çocukların temel beceri düzeylerine yönelik ele alınan üçüncü denence; deney gruplarında uygulanan programların zihin engelli kardeşin beceri düzeylerine ilişkin erişilerinde (öntest-sontest) artış oluşturacağı yönündedir. Kardeşi deney-1 (KEP) ve deney-2 (AEP) grubunda yer alan tüm engelli çocukların son test puanlarının, ön test puanlarından yüksek olduğu görülmektedir. Bu sonuca göre, engelli kardeşin becerilerine ilişkin gözlenen değişmelerin deney-1 (KEP) ve deney-2 (AEP) gruplarında yapılan işlemlere bağlanabileceği, Kardeş Eğitimi ve Aile Eğitimi Programlarının uygulanması sonucunda normal kardeşler aracılığıyla engelli çocukta öğrenmenin gerçekleştiği ve bununda engelli kardeşlerin temel becerilerine yansıdığı söylenebilir. Bir diğer ifadeyle, her iki grupta verilen eğitim sonucu olarak engelli çocuğun öz bakım, temel akademik beceriler, okuma-yazma, çizme, oyun oynama gibi
temel becerilerinde gelişme kaydedildiği anlaşılmaktadır. Kardeşlere özel eğitim alanında öğretim becerilerine ilişkin bilginin farklı yöntemler aracılığıyla verilmesi ve bunun engelli çocuğun da gereksinimleri ve kardeşlerin rahat çalışabilmesi dikkate alınarak yapılması beklenen bu olumlu gelişmeyi sağlamıştır. Ayrıca eğitim alanında çocuktan çocuğa eğitimin önemi yadsınamaz. Engelli çocuklar için de normal kardeşler için etkili bir akrandır. Yapılan araştırmalar (Kalkowski, 2001; Goodman,1990; Turnbull, Shank, Smith, Leal, 2002; Sideris, Udley, Delquadri, Dawson, Greenwood; 1997; Kargın ve Baydık, 2002) akran aracılığıyla yapılan uygulamalardan olumlu gelişmeler kat ettiklerini ortaya koymuştur. Ayrıca Sazak (2003), akran aracılı sosyal beceri öğretim programının zihin engelli öğrencinin kendini tanıtma, yardım ya da bilgi isteme ve paylaşma becerilirini kazanmasında etkili olup olmadığını ortaya koymaya çalışmıştır. Araştırmanın sonunda, akran aracılığıyla hedeflenen becerileri zihin engelli çocuklara kazandırmada başarı kaydedilmiştir.
Hetzke (2004), Asperger sendromu olan çocuklara yönelik çalışmasını kardeşleri aracılığıyla yürütmeyi amaçlamış ve grup etkinliği olarak Asperger sendromlu çocuklar için sosyal beceri grup müdahalesinin etkililiği incelenmiştir. Bu engel grubunun en belirgin özelliği olan sosyal beceri eksikliğini kardeşlere verilen sosyal beceri eğitim programı ile artırmayı hedeflemiştir. Her bir oturumda yönerge verme, sözlü olmayan iletişim ve sohbet edebilme becerilerini içeren özel beceriler yapılandırılmış rol oyunları ile bütünleştirilmiştir. Ayrıca çalışmanın diğer bir hedefi de katılımcı kardeşlerin program öncesi ve sonrasında duygusal fonksiyonlarını incelemektir. Çalışmaya 10-14 yaş aralığındaki AS’li çocukların kardeşleri katılmıştır. Toplamda dört kardeşten oluşan çalışma grubundaki kardeşlerin yaş aralığı ise 8-16’dır. Çalışmada öğretmen ve ebeveynlerden de geri bildirimleri alınmıştır. Araştırmanın sonuçları AS’li çocukların sosyal fonksiyonlarında ilerleme kaydettikleri saptanmıştır. Ayrıca kardeşlerin duygusal fonksiyon oranlarında ise araştırma boyunca aynı ortalamayı sürdürse de kardeş davranış problemlerinde düşüş olduğu belirlenmiştir.
Craft ve arkadaşları (1990), Cerebral Palsili çocuğun 31 normal kardeşine uyguladıkları müdahale programının etkililiğini araştırmışlardır. Müdahale programı sonrasında, serebral palsili çocukların omuz, el bileği ve dirseğin hareketlerinde önemli oranda artma olmuştur. Ayrıca kişisel hijyen, giyinme ve yeme alanlarında da ciddi gelişmeler olduğu gözlenmiştir. Bu durum kardeşlerin öğretici, model olma ve
değişimde etkiyi sağlayabilecek bireyler olduğu vurgulanmıştır (Akt: Ahmetoğlu, 2004).
Bu araştırma ebeveyn desteğinin yanında kardeşlerin de desteği engelli çocukların beceri kazanmasına etkili olacağını varsaymıştır. Çünkü literatürde kardeşlerin eğitime sağladıkları katkının yararlı olacağı belirtilmektedir. Örneğin engelli çocukların hayatlarının büyük bir kısmını evde geçirdikleri düşünülürse aile içindeki normal kardeşler bu çocukların sosyal yeterlilikleri, konuşma ve etkileşim, özbakım becerileri gibi pek çok gelişim alanlarını destekleyebilirler. Normal çocukların, hem model olarak hem de akademik konulardaki yardımları açısından engelli çocuklara öğretici pozisyonda özel öğretmenlik yapmaları zihin engelli çocuklara yönelik olumlu tutum geliştirerek sosyal kabul sağlamada etkili olduğu belirtilmektedir (Tsao ve Odom, 2006; Civelek, 1990). Ayrıca yapılan araştırmalar (Stoneman vd., 1989; Mchale ve Gample, 1987; Damiani, 1999; Connor, 2002; Benderix ve Sivberg, 2007; Dawson, 2008; Howe ve Recchia, 2008; Burke ve Montgomery, 2000) engelli kardeşe sahip normal çocukların kardeş bakımına yönelik sorumluluk almaya meyilli oldukları ve bu sorumluluklar içinde en sık olan davranışların da öğretme ve ikinci olarak da giydirme davranışları olduğunu ortaya koymuşlardır.
Hannah ve Midlarsky (2005), normal kardeşlerin engelli kardeşlerine karşı yardımcı olma davranışlarını incelemeyi amaçlamışlardır. Hem anneler hem de normal çocuklar ile yürütülen çalışmada zihin engeli olan çocukların kardeşlerinin banyo yaptırma, giydirme, genel bakım be beslenme gibi korumaya dayalı bakım konularında yüksek algı düzeyinde oldukları belirlenmiştir. Bu durum kardeşlerin ve annelerin algılarıyla tutarlılık göstermektedir.
Araştırmanın dördüncü denencesinde deney-2 (AEP) grubunda yer alan engelli çocukların, deney-1 (KEP) grubunda yer alan engelli çocukların temel becerilerdeki başarı düzeylerinden (sontest) daha yüksek olacağı yönündedir. 15 haftalık eğitim programının uygulanmasından sonra kardeşi KEP ve AEP’te yer alan engelli çocukların beceri düzeylerine ilişkin sontest puanları arasında farklılık bulunmaktadır. Bu farkın anlamlı olup olmadığını belirlemek amacıyla iki bağımsız grubu karşılaştırmak için uygulanan Mann Whitney U-Testi sonucuna göre, gruplar arasındaki fark α=0.05 düzeyinde manidar bulunmuştur. Erişi düzeylerinin incelenmesinden her iki programın
da başarılı ve amaca ulaşmış olduğu anlaşılmakla birlikte ebeveynlerin sistem içerisinde yer alarak ortak hareket etmeleri, eğitim anlamında bütünlüğün sağlanmış olması engelli kardeşin beceri düzeylerine önemli ölçüde katkı sağladığı düşünülmektedir. Olumlu ve bilinçli ebeveyn tutumlarının kardeşleri daha başarılı bir uygulamaya yönlendirmiş olabilir.
Kurnoff (2008), kardeşlerin engelli kardeşlerine yönelik tutumlarını etkileyen durumları belirlemek için 142 ebeveyn ve kardeşler ile mülakat yapmıştır. Çalışmanın sonucunda kardeş tutumlarını ebeveyn tutumlarının etkilediğini ortaya koymuştur.
Ayrıca AEP’te yer alan normal çocukların engelli kardeşle ilgili bildiklerinin büyük bir çoğunluğunu onların becerilerini geliştirmelerinde kullanabildikleri, uygulamaya dönüştürebildikleri söylenebilir. Çünkü anne-babaların yer aldığı AEP’e katılan normal çocukların bilgi düzeyleri ile KEP’e katılan normal çocukların bilgi düzeyleri arasında anlamlı farklılık çıkmamıştı. Bu nedenle her iki grupta yer alan normal çocukların engelli kardeşle ilgili bilgi düzeyleri benzer olmakla birlikte AEP’e katılan çocukların mevcut bilgilerini KEP’tekilere göre daha iyi uygulamaya dönüştürdüğü ve bununda engelli kardeşin beceri düzeyinin artmasına neden olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle dikkat edilmesi gereken bir durum, anne-babanın AEP içerisinde yer alması ve eğitilmesinin dolaylı olarak normal çocuğa ve oradan da engelli kardeşin temel becerilerine yansımasının dışında doğrudan engelli kardeşin becerilerine de etki etmiş olabileceği gözden kaçırılmaması gereken bir durumdur. Çünkü beceri kazandırma daha fazla süreklilik ve tekrar isteyen bir uygulama olduğundan ebeveynlerin bu durumu desteklemiş olacağı düşünülebilir. Nitekim Can Toprakçı (2006) zihin engelli çocukların anneleriyle yaptığı çalışmada çocukların devam ettikleri kurum eğitiminin yanında Genişletilmiş Aile Eğitim Programının çocuklarda matematik becerilerini edinmede, sürdürmede ve genellemede kurum eğitimin yanında Geleneksel Veli Toplantılarının değerlendirildiği gruptan daha fazla etkili olup çocukların daha fazla başarı gösterdikleri saptamıştır.
Beceri düzeyini belirlemeye yönelik sınanan bu denecelerde Kardeş ve Aile Eğitim Programların etkili olduğu ve ailenin bütün ele alınmasıyla öğretilemsi uzun süre ve tekar gerektiren becerilein kazandırılmasında AEP’in dah etkili olduğu belirlenmiştir.
5.3. PROGRAMLARIN NORMAL KARDEŞLERİN ENGELLİ ÇOCUĞA