Aile Eğitim Programının Geliştirilmesi

Araştırmada deneme grubundaki anne-babalar için “Aile Eğitim Programı” hazırlanmıştır. Hazırlanan bu programlarda 10-14 yaş aralığındaki çocukların engelli kardeşlerine karşı olumlu tutum geliştirmeleri için ebeveynlerin nasıl bir tutum sergilemeleri gerektiği, ev içi sorumlukları kazandırma ve aile içi iletişimi artırma amaçlanmıştır.

Aile Eğitim Programının Hazırlanması için öncelikle engelli çocuğu bulunan ailelerde sağlıklı kardeşlerin ve ebeveynlerin ihtiyaçları ve tutum ve sorumluluklarının gelişimi ile ilgili literatür taraması yapılmıştır. Ardından program boyunca ebeveynlerde grubun özellikleri ve gelişim özellikleri dikkate alınarak gerçekleştirilmek istenen hedef ve hedef davranışlar araştırmacı tarafından belirlenmiştir. Hedef ve hedef davranışların belirlenmesinde eğitim bilimi uzmanından ve çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanından destek alınmıştır. Ayrıca engelli çocukların kardeşlerine ve ebeveynlerine yönelik grup çalışmaları için içerik, kullanılan teknikler ve yapılan etkinliklere ilişkin bilgi toplanmıştır.

Edinilen bilgiler ışığında Aile Eğitim Programının genel amaçları şu şekilde belirtilebilir:

1. Engellilik ve zihin engellilik konularında bilgilenmelerini sağlamak,

2. Ev içinde sağlıklı çocuklara karşı farkındalık uyandırmak, onların aile içinde görevler alabileceğini belirtmek ve aile içinde olumlu yönde etkileşime katkıda bulunmak,

3. Engelli çocuklarında sistemli eğitim programları ile birçok şeyi başarabilecekleri konusunda gerçekçi bir bakış açısı kazandırmak,

4. Benzer özellikteki bireylerle etkileşimde bulunarak olumsuz duygu ve düşüncelerden kurtulmalarını sağlamaktır.

Belirlenen hedef ve hedef davranışları doğrultusunda 11 oturumdan oluşan Aile Eğitim Programı planlanmıştır. Haftada bir gün ve ortalama 90 dakika süren program Özel Anıt Özel Eğitim ve Rehabilitasyon merkezinde gerçekleştirilmiştir.

Yapılan çalışma ebeveynler için de grup çalışması şeklinde yürütülmüştür. Benzer özellik ve benzer gereksinimler olan bireylerle yürütülen grup çalışmalarında grubun gereksinimleri konu olarak dikkatle ele alınmakta, grup bireyleri birbirleri ile etkileşime girmekte ve deneyimlerini paylaşmaktadırlar. Grupla yapılan aile eğitim programlarının “anne-baba-çocuk” etkileşimini arttırdığı kabul edilmektedir.

Programın oluşturulmasında ebeveynlerin bireysel farklılıkları, özellikleri ve beklentileri göz önünde bulundurulmuştur. Etkinlikler hazırlanırken bireylerin deneyimlerini rahatça paylaşabilmeleri, duygu ve düşüncelerini rahatça ifade edebilmeleri için ilgi ve ihtiyaçları, dikkat süreleri, uygulamanın yapılacağı ortam dikkate alınmıştır. Dolayısıyla programdaki etkinliklerin konuların işlenme durumuna göre farklı şekillerde uygulanabilmesi hedeflenmektedir.

Yapılan etkinliklerin gerektirdiği farklı türlerdeki kıyafetler, hikâye kartları, resimler vb. malzemeler zamanında temin edilmiştir. Program hazırlanırken ebeveynlerin hem normal hem de engelli bir bireye sahip olma gibi hassas durumları göz önüne alındığında gruplar için özellikle ilk uygulamalarda rahatlatıcı etkinliklerin yer almasına dikkat edilmiştir. Program asıl amacını destekleyici sosyal içerikli ve daha çok bilgi verici bir program şeklinde hazırlanmıştır. Katılımcıların her türlü ihtiyaçları düşünüldüğünde onlar için hem bilgi verici aktivitelere hem de sosyal içerikli ve eğlenceli aktivitelere yer verilerek eğitimciye ve kendilerine güven duymaları, kendilerini yalnız hissetmeden bir aktivite içerisinde olma hazzını yaşatma amaçlanmıştır.

Ebeveynler için hazırlanan Aile Eğitim Programında da konular Kardeş Eğitim Programının konuları ile aynıdır. Ancak uygulamalarda katılımcı özelliklerine dikkat edilmiştir. Ebeveynler için hazırlanan bu programda; engellilik, zihinsel engelliliğin özellikleri ve eğitimleri, aile eğitimi, kardeş duyguları ve eğitimlerinin önemi, sorumluluk eğitimi gibi belirlenen konular yansı hazırlanarak sunuma hazır hale getirilmiştir.

Ebeveynlerin bir grup olarak eğitime alınmasında grupla çalışmanın onları rahatlatacak olması ve yaşanılan olumsuzlukların paylaşılan deneyimlerle daha kolay çözülebileceği düşünülmektedir.

Aile Eğitim Programının Uygulanması ve Değerlendirilmesi:

AEP katılımcıları belirlenen gün ve saatlerde servis aracı ile evlerinden alınarak uygulama yapılacak kuruma getirilmiştir. Kısa bir tanışmanın ardından 10 ebeveynler Schaffer Kardeş Davranışı Değerlendirme Ölçeği (ŞKDDÖ) formunu doldurmuştur.

Aile Eğitim Programı Şubat-Mayıs 2010 ayları arasında araştırmacı tarafından yürütülmüştür. Haftada bir gün yaklaşık 90 dakikalık oturumlar şeklinde planlanan program 11 uygulamadan oluşmaktadır. Ebeveynlerin rahat katılabileceği günler tercih edilmiştir. Bazen babaların katılma durumlarına göre uygulama tarihlerinde değişiklikler yapılmıştır. Ancak annelerin çoğunun ev hanımı olması sebebiyle etkinliklere daha rahat katıldıkları gözlenirken babaların iş yaşamlarından dolayı anneler kadar istikrarlı bir şekilde devamlılıkları sağlanamamıştır. Ancak her oturuma normal kardeşin bir ebeveyninin katılımı sağlanmıştır.

Grup oturumlarında katılımcıların birbirlerini rahat görebilecekleri şekilde oturmalarına dikkat edilmiştir. Etkinliklere her ebeveynin katılması sağlanmıştır. Etkinlikler ebeveynlerde bireysel ve grup katılımlarını destekleyecek şekilde düzenlenmiştir. İlk etkinliklerin katılımcıları rahatlatıcı ve kaynaşmayı sağlayacak etkinlikler olmasına dikkat edilmiştir. Oyun ile tanışma, farlılıklar hakkında sohbet, canlandırma gibi etkinlikler bireylerin kendilerini ortama uyum sağlama konusunda desteklemiştir. Duygu ve düşüncelerini rahatlıkla oraya koyabilmeleri için hikâye etkinlikleri, konuk konuşmacı gibi etkinlerden yararlanılmıştır. Kendi yaşamlarını canlandırdıkları etkinliklerde hem eğlenmişler hem de yapılması gerekenleri kendi kendilerine fark etmeleri sağlanmıştır. Gezi etkinliği ile duygusal anlamda rahatlatılan ebeveynlerde hem grup arkadaşlarına hem de eğitimciye karşı güven duymaları amaçlanmıştır. Gerçekleştirilen film izleme, drama eğitimi alan kişilerin canlandırmaları bireylerde kendi yaşamlarını kıyaslama ve grup ile paylaşma konusunda cesaretlendirmiştir. Söz konusu tüm etkinlerde ebeveynlerin problemlere çözüm üretebilmeleri, grup etkinliklerine katılabilmeleri, ev içinde adil bir görev dağılımını sağlamadaki rolleri, kendi hatalarını kendilerinin görebilmelerini sağlama ve hem normal çocuklarına hem de engelli çocuklarına rehberlik edebilecekleri gibi konularda olumlu tutum geliştirmesi amaçlanmıştır. Ebeveynlerin uygulamalar sırasında

kaynaşmayı sağlayacak ve düşüncelerini daha rahat ifade edebilecekleri düşünülen ikramların olduğu ortamlar da oluşturulmuştur. Ebeveynler sunulan Aile Eğitim Programı el kitapçık ve broşürleri ile anlatılan konuların, aile bireyleri ile paylaşılması ve istedikleri zaman ellerinde bir kaynak olacak şekilde bulunması amaçlanmıştır. Ayrıca devamlılık göstermede zorlanan babalar içinde kitapçık ve broşürler bir kaynak niteliği taşımaktadır.

Her oturumun başında bir önceki oturum kısaca özetlenmiş, o günkü oturumun amaçları belirtilmiş, her oturumun son on dakikası yapılanlar özetlenerek önemli noktalar vurgulanmıştır. Etkinlikler sonunda her katılımcıya kendilerini ifade etmeleri, duygu ve düşüncelerini paylaşabilmeleri için süre verilmiştir. Ebeveynlere yöneltilen sorular ve canlandırmalar ile uygulamanın değerlendirilmesi yapılmıştır.

Son etkinlik ile ebeveynlerin, kardeşlerin ve engelli çocukların kapanış partisinde buluşmaları sağlanmıştır.

Uygulama tamamlandıktan sonra 24 Mayıs- 5 Haziran 2010 tarihleri içersinde deneme grubuna ŞKDDÖ uygulanmış ve çalışmanın anısına küçük hediyeler takdim edilmiştir.

Uygulanan Aile Eğitim Programının amacına ulaşıp ulaşmadığını belirlemek ve programın değerlendirmesini yapmak için; Programdan ne derece memnun kaldınız?, AEP‘teki beklentileriniz ne derece karşılandı?, AEP’teki karşılanmayan beklentileriniz nelerdir?, Geliştirilecek olan Ebeveyn Katılımlı Kardeş Eğitim Programlarına nelerin ilave edilmesini istersiniz?, Sağlıklı çocuğunuzun engelli kardeşine karşı programa katılmadan önceki davranışları ile program sonrası davranışları arasında ne derece farklılık vardır?, Sağlıklı çocuğunuz engelli kardeşine karşı yerine getirdiği sorumlulukları ne derece istekle yapmaktadır? gibi hem açık uçlu soruların yer aldığı hem de derecelendirmeye dayalı cevapların yer aldığı form anne ve babalar tarafından doldurulmuştur.

Gerek KEP ve gerekse AEP uygulamalarında herhangi önemli bir sorunla karşılaşılmamıştır. Program ve testlerin uygulanmasında araştırmacının süreçte etkin rol alması ve verilerin bizzat araştırmacı tarafından yüz yüze görüşmeler neticesinde

uygulamalar yapılarak toplanmış olması nedeniyle ölçme araçlarının geri dönüşüm oranları % 100 olmuş ve hatalı veri toplanması önlenmiştir.