X Denenceye İlişkin Bulgular

Araştırmada incelenen onuncu denence aile eğitim programına katılan çocuk ve ebeveynlere göre; deney-2 (AEP) grubunda yer alan çocukların zihin engelli

kardeşlerine yönelik genel davranış başarılarının (sontest) farklı olmadığı yönündedir. Denence 10’u test etmek için 15 haftalık uygulamadan sonra deney-2 grubunda (AEP) yer alan çocuklara sontest verilmiş ve davranış başarı puanları hesaplanmıştır. Davranışlar ise; (1) uzak durma, (2) saldırganlık ve (3) ilgili olma boyutları açısından karşılaştırılmıştır. Tablo 4.9’da deney-2 aile eğitim programına katılan çocuk ve ebeveynlere göre, deney-2 (AEP) grubunda yer alan normal çocukların zihin engelli kardeşe yönelik genel davranış başarı (sontest) puanlarının karşılaştırılmasına ilişkin Mann Whitney U-Testi sonuçları ve Şekil 4.10’da ise sıra ortalamalarının karşılaştırılmasına ilişkin grafik verilmektedir.

Tablo 4.9. Deney-2 Aile Eğitim Programına Katılan Çocuk ve Ebeveynlere Göre, Deney-2 (AEP) Grubunda Yer Alan Normal Çocukların Zihin Engelli Kardeşe Yönelik Genel Davranış Başarı (Sontest) Puanlarının Karşılaştırılmasına İlişkin

Mann Whitney U-Testi Sonuçları Davranış

Değerlendirme SONTEST N OrtalamasıSıra Toplamı Sıra U P Anlam Çocuk 10 11,05 110,50 Uzak Durma Anne-Baba 10 9,95 99,50 44.500 0,684 P>0.05 Çocuk 10 8,30 83,00 Saldırganlık Anne-Baba 10 12,70 127,00 28.00 0,710 P>0.05 Çocuk 10 9,95 99,50 İlgili Olma Anne-Baba 10 11,05 110,50 44.500 0,676 P>0.05

Tablo 4.9’un incelenmesinden de anlaşılabileceği deney-2 (AEP) grubunda yer alan normal çocukların zihin engelli kardeşe yönelik genel davranış başarılarına ilişkin sontest puanları arasında farklılıklar gözlenmektedir. Gözlenen bu farklılıkların anlamlı olup olmadığını belirlemek amacıyla iki bağımsız grubu karşılaştırmak için Mann Whitney U-Testi yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, gruplar (ebeveyn ve normal kardeş) arasındaki fark α=0.05 düzeyinde hiçbir davranış boyutu açısından manidar değildir.

Şekil 4.10. Deney-2 (AEP)'ye Katılan Çocuk ve Ebeveynlere Göre, Deney-2 (AEP) Grubunda Yer Alan Çocukların Zihin Engelli Kardeşe Yönelik Genel Davranış

Başarı Düzeylerinin (Sontest) Karşılaştırılması

11,05 8,3 9,95 9,95 12,7 11,05 0 5 10 15 20 25 uzak saldırganlık ilgili ebeveyn çocuk

BÖLÜM V

TARTIŞMA VE YORUM

Bu bölümde araştırmada elde edilen bulgular tartışılmıştır. Bulguların tartışılması ve yorumlanması denencelerin sırasına uygun olarak yapılmıştır.

5.1. KARDEŞ VE AİLE EĞİTİM PROGRAMLARININ NORMAL KARDEŞLERİN ENGELLİ KARDEŞ KONUSUNDAKİ BİLGİ DÜZEYLERİNE ETKİSİ

Kardeş Eğitim Programı (KEP) ve Aile Eğitim Programının (AEP) normal kardeşlerin engelli kardeşlerine yönelik bilgi düzeyine etkisini belirlemek amacıyla denence 1’de grupların kendi içindeki durumunu oraya koyan erişi (öntest-sontest) puanları, denence 2’de ise grupların başarı (sontest) puanları karşılaştırılmıştır.

İlk denencenin KEP, AEP ve kontrol grubuna katılan çocukların engelli kardeş konusundaki bilgi düzeyleri (öntest-sontest) artmaktadır denencesinin; 1.1. KEP’e katılan çocukların, engelli kardeş konusundaki bilgi düzeyleri (öntest-sontest), 1.2. AEP’e katılan çocukların, engelli kardeş konusundaki bilgi düzeyleri (öntest-sontest), 1.3. Kontrol grubuna katılan çocukların engelli kardeş konusundaki bilgi düzeyleri (öntest-sontest) artmaktadır şeklindeki üç alt denenceye ilişkin bulgular; deney-1 (KEP) ve deney-2 (AEP) grubunda yer alan tüm çocukların son test puanlarının, ön test puanlarından yüksek ve işaretlerinin artı (+) olduğu şeklindedir. Puanların sıra ortalamaları ve toplamları dikkate alındığında ve farkın istatistiksel açıdan anlamlı olup olmadığını belirlemek için z değerleri hesaplandığında gruplarının deney öncesi ve sonrası puanlarının α=0.05 düzeyinde anlamlı olduğu gözlenmektedir. Bu sonuca göre,

öğrenci erişilerine ilişkin gözlenen değişmelerin deney-1 (KEP) ve deney-2 (AEP) gruplarında yapılan işlemlere bağlanabileceği, Kardeş Eğitimi ve Aile Eğitimi Programlarının uygulanması sonucunda öğrenme gerçekleştiği, normal çocukların engelli kardeşleri konusundaki bilgilerinde bir artış olduğu söylenebilir. Kontrol grubu açısından sonuçlar incelendiğinde ise, çocukların bilgi düzeylerine ilişkin öntest-sontest puanları arasında manidar bir farklılık oluşmadığı gözlenmektedir. Bunun temel nedeni, kontrol grubunda her hangi bir programın uygulanmamış olmasıdır. Ancak 15 haftalık bir zaman dilimi içerisinde normal kardeşlerin bağımsız olarak geçirdikleri yaşantıların (izledikleri televizyon, okudukları kitap ya da gazete, okulda aldıkları eğitim, anne- babalarından evde aldıkları informal eğitim ya da engelli kardeşle geçirdikleri yaşantılar, vb.) onların engelli kardeşle ilgili bilgi düzeylerinde olumlu yönde bir artışa yol açmadığı söylenebilir.

Uygulama öncesi görüşleri alınan kardeşlerin engelli kardeşlerine nasıl yardımcı olacaklarını bilmemekten dolayı kaygılı oldukları ve onların pek çok konuda başarılı olamayacaklarına dair düşünceleri olduğu tespit edilmiştir. Deney-1’e uygulanan KEP ve deney-2’ye uygulanan AEP eğlendirirken bilgilendirmeyi hedeflemiş ve programların uygulanması sonucu kardeşlerin olumsuz duygularının olumlu yönde değiştiği saptanmıştır. Bireylerin hataları en çok bilmemeden ya da yanlış bilmeden dolayı yaptıkları belirtilmektedir. Dolayısıyla doğru bilgi sunulduğunda olumlu gelişmeler umulmaktadır. Kardeşlere engelliliğe yönelik sağlanan bilgi ortamları onların bu olumsuz kaygılardan kurtulmalarını destekleyecektir.

Hames ve Appleton (2009), engelin kardeşlerde çok farklı yönlerde etkisinin olmasından ve az bilginin daha fazla sıkıntının yaşanmasına sebep olmasından yola çıkarak epilepsi ve öğrenme güçlüğü olan çocukların kardeşleri üzerine bir araştırma yapmışlardır. Çalışmanın amacı sağlıklı kardeşlerin engelli kardeşlerine yönelik tepkilerini değerlendirmek ve onlar için bilgi alanı oluşturmaktır. Bu çalışmada kişisel açıklamalar vasıtasıyla bireyler kaygılarını ve duygularını olduğu gibi belirtmişlerdir. Kardeşler bu çalışmada kendileri için bilgi sağlanmasının oldukça önemli bir destek olduğu yönde görüş belirtmişlerdir.

Sucuoğlu (1995), zihinsel engelli ve otistik çocuğa sahip 44 anne ve 45 babanın gereksinimlerini belirlediği çalışmasında göze çarpan ilk önemli bulgunun hem

anneler hem babalar için bilgi gereksinimi ve destek gereksinimi olduğudur. Akçamete de (1996), işitme engelli çocukların annelerinin gereksinimlerini belirlemeye yönelik çalışmasında, annelerin en fazla gereksinim duyduğu alanların bilgi gereksinimi olduğunu belirtmiştir. Soydan ise (2000), Cerebral Palsy’li çocuğu olan anne ve babaların gereksinimlerinin belirlenmesine yönelik yaptığı araştırmasında ebeveyn gereksinimlerinin sırasıyla, bilgi gereksinimi (çocuğun engeli, bazı becerileri nasıl öğretebileceği, davranışlarını nasıl kontrol edebileceği vb.), toplumsal hizmet ve maddi gereksinimler olduğunu saptamıştır.

Öncül ve Batu (2005), yaptıkları çalışma ile özellikle kaynaştırma uygulamalarında daha çok gündeme gelen engelli bireyler hakkında bilgilendirmenin hem ebeveynler açısından hem de sağlıklı gelişim gösteren normal çocuklar için büyük bir eksiklik olduğunu belirten sonuçlar elde etmişlerdir.

T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığınca yapılan çalışmada (2009) toplumun engellilere yönelik bilgi düzeyleri ve görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma sonuçlarında aile içinde engelli bireylerin varlığının aileyi olumsuz olarak etkilediği bulunmuştur. Engelli biriyle yaşamanın üstesinden gelebilmeleri için ailelerin gereksinimlerinin belirlenip bu gereksinimler doğrultusunda sosyal destek hizmetlerinin sunulması gerekmektedir. Sucuoğlu (2004) ise 1980 ve 2005 tarihleri arasında yapılan araştırmaları analiz ettiği çalışmasında engeli olan ve olmayan çocuklara sahip anne babaların tutum, görüş ve düşüncelerini incelediği çalışmalarda var olan uygulamalar engelli çocuklarla ilgili endişeleri olduğunu belirtmiştir. Her ebeveynin yardım ve bilgiye, özellikle evde çocuklarına nasıl öğretim yapacakları ve problem davranışları nasıl kontrol edecekleri konularında bilgiye gereksinimleri olduğunu belirtmektedir.

Normal gelişim gösteren çocuklara yönelik hazırlanan erken çocukluk eğitim programlarının da uzun süreli etkileri programa katılan çocuk ve ailenin ileriki zamanlarda izlenmesini konu alan birçok uzunlamasına yapılan araştırmada incelenmiştir. Zenginleştirilmiş bilişsel ortamları çocukların ZB ve okul puanlarının okul başarılarında ve okula uyumlarında artış olduğunu gösteren çalışmalar yapılmıştır (Temel, 2003).

Arı, Deniz, Erişen ve Çeliköz tarafından yapılan 5-6 yaş grubundaki çocukların annelerine yönelik uygulanan Anne Destek Programı ile annelerin gerekli olan kazanımları sağladıkları ve programın annelerdeki bilgi düzeyini artırmada etkili olduğu saptanmıştır.

Araştırmada incelenen ikinci denence; kontrol ve deney gruplarında yer alan normal çocukların zihin engelli kardeş konusundaki bilgi düzeyleri açısından başarı durumlarının (sontest) farklılık göstereceği yönündedir. Denence 2 ve buna bağlı üç alt denenceyi test etmek için 15 haftalık uygulamadan sonra her üç grupta yer alan çocuklara sontest verilmiş ve başarı puanları hesaplanmıştır. Deney gruplarının bilgi düzeylerine ilişkin sontest puanları arasında farklılıklar yer almaktadır. Kontrol ve deney gruplarının sıra ortalamaları incelendiğinde deney gruplarında yer alan çocukların kontrol grubuna göre bilgi düzeylerinin daha yüksek olduğu söylenebilir. Farkın kaynağını belirlemek amacıyla ikili grup karşılaştırılmaları için Mann Whitney U-Testi uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, farkın kaynağını kontrol grubu oluşturmaktadır. Kontrol grubuyla deney-1 (KEP) ve yine kontrol grubuyla deney-2 (AEP) arasında manidar farklılık vardır. Fakat deney grupları arasında ise anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Buna göre, deney gruplarında uygulanan kardeş eğitim programlarının normal çocukların zihin engelli kardeş konusundaki bilgi düzeylerini artırdığı, kontrol grubunda ise herhangi bir eğitim programı uygulanmaması temel nedeniyle olumlu bir davranış değişikliğinin yaşanmadığı anlaşılmaktadır. Denence 2.3’te deney grupları arasında beklenen farklılığın oluşmamasının bir nedeni her iki programın da başarılı ve amaca ulaşmış olmasının yanı sıra, ebeveynlerin sosyo- ekonomik ve kültürel özelliklerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Çoğunlukla gelir düzeyi ve eğitim seviyesi düşük, otoriter tutuma sahip ailelerde daha çok anne sorumlulukları üstlenmekte, anneler engelli kardeşle ilgili görevlerin yerine getirilmesinde kendisi dışındaki aile bireylerini işin içerisine katacak düzenlemeleri yeterince yapamamaktadır. Özellikle annelerin sosyo-kültürel ve eğitsel alt yapılarının sağlam olması 11 haftalık ve yaklaşık 23 saatlik bir (AEP) eğitiminin dışında yönetim, organizasyon, iletişim, zaman yönetimi, ortam düzenleme, işbirlikçi öğretim vb. binlerce farklı alan ve uzmanlık bilgisi gerektiren beceriler açısından sağlam bir temelinin bulunması önem taşımaktadır. Oysaki bu araştırmada yer alan ebeveynlerin hiç birisinin gelir düzeyi 2000 TL’yi aşmamakta ve eğitim seviyesi lise eğitiminin

üzerine çıkmamaktadır. Aile özellikleri ve yapısındaki farklılaşmanın AEP ve KEP arasında farklılaşmayı artıracağı düşünülmektedir. Deney grupları arasında manidar bir farklılığın oluşmamasının diğer bir nedeni ise ölçülen davranışların ebeveynin değil normal kardeşin davranışları olması ve teorik-bilişsel davranışlardan oluşması olabilir. Gerçi Aile Eğitim Programına katılan anne-babaların zihinsel yönden normal kardeşi eğitmesi, bilinçlendirmesi ve yönlendirmesi beklenmekle birlikte normal kardeşten beklenen davranışın zihinsel olması, davranış olarak ortaya çıkmadıkça gözlenememesi diğer bir ifadeyle davranışın normal kardeşin zihninde yer alması anne-babayı dolaylı konuma getirebilir. Bu durum, anne-babanın sosyo-kültürel ve eğitimsel alt yapısıyla birleştiğinde de programdan beklenen katkının ortaya çıkmasını daha da azaltıcı bir etki yapacağı düşünülmektedir.

Sonuç olarak uygulanan Kardeş ve Aile Eğitim Programları, engelliğin nedenleri, zihin engelli çocukların genel özellikleri, temel akademik becerileri ve özbakım becerilerin nasıl kazandırılacağı, engelli kardeşler ve ev işlerine yönelik sorumlulukları hakkında normal kardeşlerin bilgi düzeylerinde beklenen artışın sağlanmasında etkili oldukları söylenebilir.

5.2. EĞİTİM PROGRAMLARININ (DENEY-1 KEP VE DENEY-2 AEP)