1-Genel olarak
Sanığın duruĢmada bulunması kendisi açısından hem bir yükümlülük hem de bir haktır.541 Bu hak sanığın doğrudan doğruya savunmasını yapabilmesi için
önemlidir.542
CMK'da da sanığın duruĢmada hazır bulunabilmesi hem bir hak hem de yükümlülüktür. Bu bağlamda sanık, muhakemenin yapılabilmesi için duruĢmada hazır bulunması gerekmektedir. CMK m.193'e göre; kanunun ayrık tuttuğu haller saklı kalmak üzere, hazır bulunmayan sanık hakkında duruşma yapılmaz. Gelmemesinin geçerli nedeni olmayan sanığın zorla getirilmesine karar verilir.
2-Duruşmada Hazır Bulunma Hakkının İstisnaları
Sanığın duruĢmada hazır bulunması mutlak bir hak değildir. SözleĢme organlarının değiĢik kararlarında da konunun bu Ģekilde ele alındığı ve duruĢmada hazır bulunma hakkına iliĢkin bazı istisnaların makul karĢılandığı görülmektedir.543
a
-DuruĢmadan BağıĢık (Vareste) TutulmaDuruĢmadan BağıĢık tutulma, sanığı duruĢmada hazır bulunma yükümlülüğünden kurtarmaktır. Sanık veya bu konuda özel yetkisi olan müdafii bağıĢık tutulmayı talep edebilirler (CMK m.196). Ancak mahkeme bakımından, bu talep üzerine bağıĢık tutulma kararı vermek gibi bir zorunluluk söz konusu değildir. Bu konuda mahkemenin takdir yetkisi bulunmaktadır. BağıĢık tutulma, tüm davalarda (davanın hangi mahkemede görüldüğünün bir önemi bulunmaksızın) mümkündür. 544
540 KARAKEHYA Hakan, s 208 541
KUNTER Nurullah- YENĠSEY Feridun - NUHOĞLU AyĢe,s 462
542 KESKĠN, Serap. Temyiz Nedeni Olarak Hukuka Aykırılık, Alfa Yayınları, Ġstanbul 1997, s 156 543 KARAKEHYA Hakan, s 210
Sanığın duruĢmadan vareste tutulabilmesi için, Mahkemece sorgusunun yapılmıĢ olması gerekmektedir. Ancak bazı hallerde sanığın sorgusunun istinabe yoluyla alınmasına da kanunun imkan tanıdığı görülmektedir. Nitekim CMK m.196/2-3'e göre; Sanık, alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar hariç olmak üzere, istinabe suretiyle sorguya çekilebilir. Sorgu için belirlenen gün, Cumhuriyet savcısı ile sanık ve müdafiine bildirilir. Cumhuriyet savcısı ile müdafiin sorgu sırasında hazır bulunması zorunlu değildir. Sorgusundan önce sanığa, ifadesini esas mahkemesi huzurunda vermek isteyip istemediği sorulur. Sorgu tutanağı duruşmada okunur.
Yine CMK 196/5‟e göre de sanık,hastalık veya disiplin önlemi ya da zorunlu diğer nedenlerle yargılamanın yapıldığı yargı çevresi dıĢındaki bir hastane veya tutukevine nakledilmiĢ olan sanığın, sorgusu yapılmıĢ olmak koĢuluyla, hazır bulundurulmasına gerek görülmeyen oturumlar için getirilmemesine mahkemece karar verilebilir.Karakehya, CMK 196/5.maddesindeki, sanığın talebi olmaksızın duruĢmadan bağıĢık tutulabilmesinin Adil yargılanma hakkını zedeler nitelikte olduğunu belirtmiĢtir.
CMK 196/6. maddesinde ise, Yurt dıĢında bulunan sanığın, belirlenen duruĢma tarihinde hazır bulunmasının zorluğu halinde, bu tarihten önce duruĢma açılarak veya istinabe suretiyle sorgusu yapılabileceği belirtilmiĢtir.
b
Sanığın DuruĢmadan SavuĢmasıCMK 194‟e göre Mahkeme, duruĢmaya gelen sanığın duruĢmanın devamı süresince hazır bulunmasını sağlar ve savuĢmasının önüne geçmek için gereken tedbirleri alır.Ancak Sanık savuĢur veya ara vermeyi izleyen oturuma gelmezse, önceden sorguya çekilmiĢ ve artık hazır bulunmasına mahkemece gerek görülmezse, dava yokluğunda bitirilebilir.
c
-Sanığa Yüklenen Suçun Yalnızca veya Birlikte Adli Para Cezasını GerektirmesiCMK m.195'e göre; suç, yalnız veya birlikte adli para cezasını veya müsadereyi gerektirmekte ise; sanık gelmese bile duruşma yapılabilir. Bu gibi hallerde sanığa gönderilecek davetiyede gelmese de duruşmanın yapılacağı yazılır. Bu ihtarın yapılmaması halinde, sanığın yokluğunda duruĢma yapılması mümkün
değildir. Yargıtay‟ca davetiyede bu ihtarın yazılmadan tebligat yapıldıktan sonra, sanığın beyanının tespit edilmeden yargılamanın bitirilmesi, bozma nedeni yapılmaktadır.( Yargıtay 10.CD E: 2005/16372 - K: 2005/19501 - T: 26.12.2005)
Uygulamada bu maddenin daha çok Çek davalarında ve sadece Müsadereye iliĢkin davalarda görülmektedir.
d
-Sanığın duruĢmanın düzen ve Disiplini BozmasıSanık duruĢma disiplinini bozarsa bu halde CMK. m.203/2 uyarınca duruĢma salonundan çıkarılır. Ancak bu hallerde sanığın savunma hakkını kullanmasını engellenmemelidir. Bunun dıĢında ayrıca CMK m.204'e göre; davranışları nedeniyle, hazır bulunmasının duruşmanın düzenli olarak yürütülmesini tehlikeye sokacağı anlaşıldığında sanık, duruşma salonundan çıkarılır. Mahkeme, sanığın duruşmada hazır bulunmasını dosyanın durumuna göre savunması bakımından zorunlu görmezse, oturumu yokluğunda sürdürür ve bitirir. Ancak, sanığın müdafii yoksa mahkeme barodan bir müdafi görevlendirilmesini ister. Oturuma yeniden alınmasına karar verilen sanığa, yokluğunda yapılan işlemler açıklanır.
e
-Diğer HallerYukarıda saydığımız nedenler dıĢında, sanığın duruĢmadan hazır bulunma hakkına iliĢkin istisnalarda bulunmaktadır.
Bunlardan ilki, sanığın toplanan delillere göre, hakkında mahkumiyet dıĢında bir karar verilmesi gerektiği kanısına varılırsa (CMK m.193/2), bu durumda da sanığın yokluğunda duruĢma bitirilebilecektir. Ancak uygulamada Yargıtay‟ın bu maddenin uygulamasını biraz sınırlı tuttuğu görülmektedir. Yüksek Yargıtay‟ın yerleĢik içtihatlarında, CMK 193/2‟nin uygulanabilmesi için, delillerin takdir ve tartıĢılmasına girmeden ilk bakıĢta derhal beraat kararı verilmesini bir kriter olarak getirdiği görülmektedir.(Yargıtay 2. CD <> E: 2008/10196 <> K: 2008/15777 <> T: 14.10.2008 _ Yargıtay 2.CD 02 <> E: 2008/10196 <> K: 2008/15777 <> T: 14.10.2008)
Ġstisnai hallerden bir diğeri de, CMK 200.maddesindeki düzenlemedir. Buna göre sanığın yüzüne karĢı suç ortaklarından birinin veya bir tanığın gerçeği söyleyemeyeceğinden endiĢe edilir ve bu nedenle sanığın dıĢarı çıkartılması gerekirse, Mahkemece sanığın dıĢarı çıkarılmasına karar verilebilir.
Yine eğer sanık kaçak durumdaysa (CMK m.247), devlet sırrına iliĢkin açıklamalarda sanığın dıĢarı çıkartılmasına gerek duyulursa (CMK m.47) da sanığın yokluğunda duruĢma yapılabilir.