Yönetici Özeti
2. Gediz-Bakırçay Havzalarının (İzmir) Yapısal Durumu
2.1.6. Doğa koruma alanları
Gediz ve Bakırçay Havzaları’nın İzmir il sınırları içerisinde kalan kısımlarını kapsayan çalışma alanı çoğu zaman kirlilik ve çevresel sorunlarla birlikte anılsada, doğal niteliği açısından önemli yapıları barındırmaktadır ve bu nedenle farklı statü ve özelliklerdeki koruma alanlarına sahiptir. Çalışma alanında bulunan koruma statüleri; doğal sitler (I. II. ve III. derece doğal sitler), yaban hayatı geliştirme sahaları, tabiat parkı, sulak alanlar ve özel çevre koruma bölgesidir (Şekil 2.1.1).
Çalışma alanında koruma bölgelerinin yanı sıra noktasal özellikteki 3 tabiat anıtı bulunmaktadır. Ayrıca, Doğa Derneği önderliğinde ve Conservation International, BirdLife International ve Plantlife tarafından geliştirilen kriterler çerçevesinde belirlenen ve uluslararası öneme sahip olduğu kanıtlanmış 6 Önemli Doğa Alanı da yer almaktadır (Şekil 2.1.2).
Çalışma alanındaki doğal sitler incelendiğinde, en geniş dağılımı Çiğli-Menemen ilçeleri (26.278,18 ha doğal sit, 202,45 ha doğal-arkeolojik sit) göstermektedir. Bu 2 ilçeyi 3.026,22 ha doğal sit ve 63,77 ha doğal-arkeolojik sit ile Foça ve 2.925,82 ha doğal sit ve 42,86 ha doğal-arkeolojik sit ile Dikili izlemektedir (Tablo 2.1.7). megalanthum ve Tripleurospermum hygrophilum bitki türleri ÖDA kriterlerini sağlayan türler arasında yer almaktadır.
Yamanlar Dağı Önemli Doğa Alanı gibi bir kısmı çalışma alanı içerisinde yer alan Spil Dağı ÖDA’da sahip olduğu bitki türleri nedeniyle büyük önem taşır. ÖDA’daki 13 bitki taksonu ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Yaygın bir tür olduğu için ÖDA kriterlerini sağlamamakla birlikte Manisa lalesi (Tulipa orphanidea) alanın korunması için bir bayrak tür olmuştur (Eken ve ark., 2006). Alandaki diğer önemli endemik ve nadir türler Tablo 2.1.5’da verilmiştir.
İzmir Gediz-Bakırçay Havzalarının Yapısal Durumu Doğal Yapı
50
Doğal Sitler
Adı Alan (ha)
Aliağa 40,15
Çiğli-Menemen (Gediz Deltası)* 26.075,73
Dikili 2.925,82
Foça 3.026,22
Kemalpaşa 469,32
TOPLAM 32.537,24
Doğal – Arkeolojik Sitler
Adı Alan (ha)
Aliağa 384,68
Çiğli-Menemen (Gediz Deltası)* 202,45
Dikili 42,86
Foça 63,77
Menemen 259,06
TOPLAM 952,82
* Gediz Deltası’nın doğal sit olan kısmı Çiğli ve Menemen ilçelerinin her ikisinin de sınırına dahil olduğundan iki ilçe birlikte verilmiştir.
Tablo 2.1.7. Doğal Sitlerin Alansal Dağılımı(Günerhan, 2012)
32
* Gediz Deltası’nın doğal sit olan kısmı Çiğli ve Menemen ilçelerinin her ikisinin de sınırına dahil olduğundan iki ilçe birlikte verilmiştir.
Şekil 2.1.19. Çalışma alanında bulunan sit alanlarıŞekil 2.1.19. Çalışma alanında bulunan sit alanları
51
İzmir Gediz-Bakırçay Havzası Sürdürülebilir Yerel Kalkınma Stratejisi
33 Şekil 2.1.20. Çalışma alanında yer alan diğer doğa koruma alanları
Çalışma alanında Taşdede Pırnal Meşesi Tabiat Anıtı, Dede Menengici Tabiat Anıtı ve Kadınlar Kuyusu Koca Menengici Tabiat Anıtı olmak üzere 3 tabiat anıtı yer almaktadır (Tablo 2.1.8). Alandaki tek yaban hayatı geliştirme sahası (YHGS) olan ve 8000 ha büyüklüğündeki Homa Dalyanı YGHS çok sayıda kuş türü için beslenme ve üreme alanıdır. Bu nedenle saha aynı zamanda ÖDA olarak belirlenmiştir ve 1. derece doğal sit statüsü ile korunmaktadır. Menemen ve Çiğli sınırları içinde yer alan Gediz Deltası Sulak Alanı, 20.400 ha alana sahiptir. Tuzlu, tatlı ve acı su ekosistemlerini içeren alan 1998 yılında Çevre Bakanlığı tarafından Ramsar Sözleşmesi listesine dahil edilmiştir. Tür, alt tür ve variyete düzeyinde toplam 771 tohumlu bitki taksonu bulunmaktadır (Eken ve ark., 2006). Çalışma alanı içerisinde yer alan diğer bir koruma statüsüne sahip olan alan Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇKB)’dir. Stratejik konumu nedeniyle askeri bölge olan yerleşim aynı zamanda doğal ve kültürel potansiyeli, turizm ve rekreasyon yönünden ayrıcalıklı önem taşıması, kara tarafındaki topoğrafik-jeomorfolojik yapı ve karakteristikleri, nesli tükenmekte olan Akdeniz Foku (Monachus monachus)’nun yaşam ortamı bulması özellikleriyle 21.11.1990 tarihinde ‘Özel Çevre Koruma Bölgesi’ ilan edilmiştir. Tespit ve ilan edilen bölgenin sınırları, 21.05.2007 tarihli ve 2007/12212 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile genişletilerek (71.38 km2) yeniden düzenlenmiştir.
644 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Özel Çevre Koruma Kurumu’nun yetki ve sorumlulukları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne devredilmiştir. Arkeolojik, doğal, kentsel ve mimari değerlerin bir bütün olarak yer aldığı Foça’da; Foça kent yerleşimi ve Yeni Foça arasındaki kıyı bölgeleri doğal sit, ağırlıklı olarak kent yerleşiminin bölümleri arkeolojik ve kentsel sit kapsamında koruma statüsündedir (Şekil 2.1.23 ve 2.1.24). İlçeye adını veren Fok Balıklarının korunması
Şekil 2.1.20. Çalışma alanında yer alan diğer doğa koruma alanları
Çalışma alanında Taşdede Pırnal Meşesi Tabiat Anıtı, Dede Menengici Tabiat Anıtı ve Kadınlar Kuyusu Koca Menengici Tabiat Anıtı olmak üzere 3 tabiat anıtı yer almaktadır (Tablo 2.1.8). Alandaki tek yaban hayatı geliştirme sahası (YHGS) olan ve 8000 ha büyüklüğündeki Homa Dalyanı YGHS çok sayıda kuş türü için beslenme ve üreme alanıdır. Bu nedenle saha aynı zamanda ÖDA olarak belirlenmiştir ve 1. derece doğal sit statüsü ile korunmaktadır. Menemen ve Çiğli sınırları içinde yer alan Gediz Deltası Sulak Alanı, 20.400 ha alana sahiptir. Tuzlu, tatlı ve acı su ekosistemlerini içeren alan 1998 yılında Çevre Bakanlığı tarafından Ramsar Sözleşmesi listesine dahil edilmiştir. Tür, alt tür ve variyete düzeyinde toplam 771 tohumlu bitki taksonu bulunmaktadır (Eken ve ark., 2006). Çalışma alanı içerisinde yer alan diğer bir koruma statüsüne sahip olan alan Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇKB)’dir. Stratejik konumu nedeniyle askeri bölge olan yerleşim aynı zamanda doğal ve kültürel potansiyeli, turizm ve rekreasyon yönünden ayrıcalıklı önem taşıması, kara tarafındaki
topoğrafik-jeomorfolojik yapı ve karakteristikleri, nesli tükenmekte olan Akdeniz Foku (Monachus monachus)’nun yaşam ortamı bulması özellikleriyle 21.11.1990 tarihinde ‘Özel Çevre Koruma Bölgesi’ ilan edilmiştir. Tespit ve ilan edilen bölgenin sınırları, 21.05.2007 tarihli ve 2007/12212 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile genişletilerek (71.38 km2) yeniden düzenlenmiştir. 644 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Özel Çevre Koruma Kurumu’nun yetki ve sorumlulukları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne devredilmiştir.
Arkeolojik, doğal, kentsel ve mimari değerlerin bir bütün olarak yer aldığı Foça’da; Foça kent yerleşimi ve Yeni Foça arasındaki kıyı bölgeleri doğal sit, ağırlıklı olarak kent yerleşiminin bölümleri arkeolojik ve kentsel sit kapsamında koruma statüsündedir (Şekil 2.1.23 ve 2.1.24). İlçeye adını veren Fok Balıklarının korunması amacıyla Foça, 1991 yılında Ulusal Fok Komitesi tarafından “pilot bölge” seçilmiştir. Foça hem Önemli Kuş Alanı (ÖKA) hem de Önemli Doğa Alanı (ÖDA)’dır (Şekil 2.1.21) (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, 2011; Kaplan ve ark., 2013).
İzmir Gediz-Bakırçay Havzalarının Yapısal Durumu Doğal Yapı