Disiplinlere Göre Özetleri İnceleyen Çalışmalar

Özet metin incelemelerinde tek bir disiplini ele alan çalışmaların yanı sıra farklı disiplinleri karşılaştıran çalışmalar da yapılmıştır. Örneğin, Holtz (2009a)’un bütünce odaklı çalışması Bilgisayar Bilimleri, Dilbilim, Biyoloji ve Makine Mühendisliği olmak üzere dört disiplini kapsamaktadır. Çalışmasının bütüncesi 27 Bilgisayar Bilimleri, 14 Dilbilim, 24 Biyoloji ve 29 Makine Mühendisliği araştırma makalesi olmak üzere toplam 94 makale ve özetten (toplam 420.000 sözcük) oluşmaktadır. Çalışmada çözümleme birimi olarak “sözcük” temel alınmıştır. Bütünceyi oluşturan makale ve özetler bilgisayar ortamında ad, sıfat, belirteç ve eylem kullanım sıklığı bakımdan çözümlemiştir. Bulgulara göre, özetlerde ad (%56,58) ve sıfat (%16,65) kullanımı, araştırma makalelerdeki ad (%54,02) ve sıfat (%15,18) kullanımına göre daha fazladır. Belirteç ve eylemler ise araştırma

22 makalelerinde daha fazla kullanıma sahiptir. Holtz, çalışmasında ayrıca adlaştırma yapılarını da ele almaktadır. Çalışma, eylemden ada dönüştürme ve sıfattan ada dönüştürme süreciyle oluşturulan adlaştırma yapılarıyla sınırlandırılmıştır. Sıfattan ada dönüştürülen yapılar –ity ve –ness biçimbirimleriyle, eylemden ada dönüştürülen yapılar ise, adlaştırma biçimbirimleriyle (-age, -ion, -tion, -ure vb.) belirlenmiştir. Bulgulara göre, tüm alanlarda makalelere oranla özetlerde adlaştırma yapıları daha sıklıkla kullanılmaktadır. Araştırma makalesi ve özetler arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı düzeydedir. Alanlararası karşılaştırmaya göre, özetlerde en fazla adlaştırma yapısı Dilbilim alanında saptanırken en az kullanım Makine Mühendisliği alanında olduğu saptanmıştır. Araştırma makalelerinde ise, Biyoloji alanında adlaştırma yapıları daha sıklıkla kullanılırken Bilgisayar Bilimlerinde daha az kullanılmaktadır. Adlaştırma türleri bakımından bütünce incelendiğinde özetlerde ve araştırma makalelerinde eylemden ada dönüştürülen –sion ve -tion adlaştırma yapılarının %58,82 ve sıfattan ada dönüştürülen –ity adlaştırma yapısının %13,52 oranıyla en sık kullanılan adlaştırma yapıları olduğu belirlenmiştir.

Holtz (2009b) aynı bütünceyi kullanarak araştırma makalelerinde ve özetlerinde edilgen yapı kullanımını incelemiştir. Holtz, çözümleme birimi olarak “tümce” yi ele almaktadır. Bulgulara göre, edilgen yapı kullanımına özetlerde daha fazla yer verilmektedir. Holtz, çalışmasında edilgen yapılarını bildirim kipi, koşul kipi ve emir kipi olarak üç ulamda ele almaktadır. Disiplinlerarası karşılaştırmaya göre, sadece Bilgisayar Bilimleri edilgen yapıyı emir kipinde kullanmış ve diğer alanlara göre en fazla koşul kipine yer vermiştir. Geçmiş zaman edilgen yapı biçiminin kullanımına ise en fazla Biyoloji alanında saptanmıştır.

Holtz (2009a, 2009b, 2011), özet ve araştırma yazılarında, bilginin nasıl sunulduğuna odaklanmıştır. Hyland ve Tse (2005) ise, yazar bakış açısının nasıl kodlandığını belirlemek için altı farklı alanda oluşturulmuş İngilizce özetlerde “that” ile kurgulanan tümceleri incelemiştir. Araştırmacılara göre, bu yapı yazarın bakış açısını açıkça kodlamakta ve yazarlar bu yapıyı, çalışmalarını tanıtırken ve aynı zamanda da değerlendirirken kullanmaktadır. Buna göre, bu yapı yazarın verdiği bilginin doğruluğu konusundaki kararlılığını yansıtan bilgisel değerlendirme

23 etkileşimsel işlevi üstlenmektedir. Öğrenciler ise aynı yapıyı uzman yazarlara göre %50 daha az kullanmaktadır. Dolayısıyla, Hyland ve Tse’e göre öğrenciler yazar kimliklerini metinde açıkça kodlamaktan kaçınmıştır.

Holtz (2009a, 2009b) ve Hyland ve Tse (2005), İngilizce dilinde oluşturulmuş özetleri incelemektedir. Yongjie (2007) Tıp, Matematik, Bilgisayar Bilimleri ve Ziraat alanlarında Çin yazarların ve anadili İngilizce olan yazarların ürettiği İngilizce özetleri adlaştırma yapılarını kullanımları bakımından incelemiştir. Bu amaçla Yongjie (2007), 384 özette adlaştırma yapılarının kullanımının ve bu yapıların tümcedeki konumunun dağılımını ele almıştır. Çözümleme sonucunca Yongjie (2007), Çin yazarlarının daha az adlaştırma kullandıklarını saptamıştır. Disiplinlere göre yapılan karşılaştırmaya göre, Tıp alanında Çin yazarlar daha fazla adlaştırma kullanmıştır. Diğer alanlarda ise fark, istatistiksel olarak anlamlı düzeyde değildir. Adlaştırma yapılarının tümcedeki konumu bakımından yapılan karşılaştırmaya göre, Çin yazarlar adlaştırma yapılarını tümcede dilbilgisel olarak en uygun biçimde Tıp alanında kodlarken, en fazla Ziraat alanında yanlış kodlamışlardır. Yongjie (2007), 8 doktora öğrencisiyle yapmış olduğu görüşme sonuçlarını göz önünde bulundurarak adlaştırma kullanımındaki farklılıkları ve adlaştırma yapılarının tümcede yanlış kodlanmasının temel nedenlerini, birinci dilin ikinci dile olan etkisine, Çincede bilimsel söylem alanında bilgilendirici ders kitaplarının bulunmamasına ve öğrenci danışmanlarının adlaştırma yapı kullanımına odaklanmamasına dayandırmaktadır.

Stotesbury (2003), Beşeri Bilimler, Sosyal Bilimler ve Doğa Bilimlerini ele aldığı çalışmasında özet metinlerde yazar duruşunu incelemiştir. Bu amaçla, yazar duruşuna yönelik değerlendirme ve sorumluluk (evaluation of stance and engagement) işlevi yürüten dilbilgisel örüntüler çözümlenmiştir. Stotesbury (2003)’e göre özetlerde ikna etme edimi açıkça belirtmektedir. Bu nedenle, özetlerde sıklıkla tutum belirticileri (attitude markers) ve kiplik yapıları (modal constructions) kullanılmaktadır. Bulgulara göre, Beşeri Bilimler ve Sosyal Bilimler alanlarında daha çok değerlendirme yapıları kullanılırken Doğa bilimlerinde kiplik (modality) yapıları kullanılmaktadır. Alanlararası farklılıkların yanı sıra disiplinlerarası farklılıkların da olduğu belirlenmiştir. Stotesbury (2003), her disiplinin belirli özet

24 yazma normları olduğunu ileri sürmektedir. Dolayısıyla, Stotesbury (2003)’e göre, akademik yazma derslerinde, öğrencilere çalıştıkları alana göre özet yazma edimleri verilmelidir.

Pho (2008), 2005-2006 yılları arasında Uygulamalı Dilbilim ve Eğitim Teknolojileri alanındaki araştırma yazılarında yayımlanmış özetlerde hamlelere göre yazar duruşunun nasıl kodlandığını incelemiştir. Tüm özetlerde amaç, yöntem ve bulgu hamlelerine yer verildiği saptanmıştır. Özetlerde yazar kimliği, amaç ve bulgu hamlelerinde kişi adıllarıyla açıkça kodlanmıştır. Yöntem bölümünde ise, yazar duruşu örtük olarak kodlanmaktadır. Bulgulara göre, amaç ve bulgu hamlelerinde yazarın öznel kimliği yer alırken yöntem bölümünde nesnellik hakimdir.