Diplomasi Temsilciliği Açısından

Diplomasi temsilciliği açısından elçilik binaları, araçları, arşivleri dokunulmazlığı haizdir.

Ayrıca elçiliğin haberleşme özgürlüğü, vergi, gümrük gibi ayrıcalıkları da söz konusudur.

3.2.1.4.1.1. Elçilik Binasının ve Araçlarının Dokunulmazlığı

Diplomatik misyonun binaları teriminden anlaşılması gereken, diplomatik misyon şefi de dahil olmak üzere ve mülkiyete bakılmaksızın, misyonun amaçlan için kullanılan binalar veya bina bölmeleri ve bunlarla irtibatlı arazi olmaktadır.

Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi’nin 22. Md.’si gereğince diplomatik misyon binaları dokunulmazlığı haizdir. Kabul eden devletin yetkililerinin misyon şefinin nzası olmadıkça, bu binalara çeşitli nedenlerle (icra, tutuklama gibi) girmeleri söz konusu değildir.

Ayrıca, kabul eden devlet, elçilik veya diplomatik misyon binalarını herhangi bir tecavüz veya zarara (her türlü saldırı, zorla girme, zarar verme, yağmalama vb.) karşı korumak ve misyonun huzurunun herhangi bir şekilde bozulmasını veya itibarının zedelenmesini önlemek üzere her türlü önlemi almak şeklinde bir yükümlülüğü de bulunmaktadır.

Diğer yandan diplomatik misyon binalarının içindeki (bahçedeki eşyalar da dâhil olmak üzere) eşyalar ve diğer malların, elçiliğin nakil araçları el konmadan, hacizden veya icradan bağışık olmaktadır. Kabul eden devlet gerekli önlemleri almasına rağmen, gönderen devletin elçilik binalarının veya araçlarının zarar görmesi halinde, kabul eden devletin uluslararası sorumluluğunun ileri sürülemeyeceği genel olarak kabul edilmektedir. Böyle olmakla birlikte, eğer kabul eden devlet, suçluları yakalama konusunda özen göstermezse, yakalananları usulüne uygun olarak yargılanmasını sağlamazsa, yargılama sonucunda tesis edilen hükmün infazını sağlamazsa, kendisine yönelik uluslararası sorumluluk doğabilmektedir.

Diplomatik misyona ait binalar, diplomatik misyonun belirtilen görevleri veya diğer genel mahiyetteki uluslararası hukuk normları veya gönderen ve kabul eden devletler arasında yürürlükte olan özel uluslararası andlaşmalar/anlaşmalar ile uyumlu olacak şekilde kullanılmaları gerekmektedir.

İç hukukumuz itibarıyla 07.06.1939 tarih ve 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun 74. Md.'sinde şu düzenleme yer almaktadır: “Yabancı devletlerin sefarethane ve konsoloshaneleriyle bunlara ve diplomasi memurlarına, siyasi murahhaslara ve konsoloslara ait eşya, nakil vasıtaları vesair maddeler mütekabiliyet şartıyla bu kanun hükümlerinden müstesnadır.

Yabancı devletlerin fahri konsoloslarına ait olan binaların, konsolosluk işlerini ifaya tahsis edilmemiş bulunan kısmı ile ticaret malları bu istisnaya dahil değildir. Bu hususlarda daha müsait bulunan muahede ve mukavelenameler, hükümleri mahfuzdur".

3.2.1.4.1.2. Elçilik Arşivlerinin Dokunulmazlığı

Diplomatik misyon arşivleri ve evrakları nerede bulunurlarsa bulunsunlar daima dokunulmazlığa sahiptir. Uluslararası Adalet Divanı, 24.05.1980 tarihinde “Tahran’daki ABD Diplomatik ve Konsolosluk Personeline İlişkin Dava” da (Tahran Rehineler Davası) tesis etmiş

olduğu kararın 11 nolu Prg.’mda ABD’nin diplomatik ve konsolosluk arşivlerine ulaşamadığını ve bu arşivlerin uluslararası hukuk açısından dokunulmazlığa sahip olduklarını belirtmiştir.

3.2.1.4.1.3. Elçiliğin Haberleşme Özgürlüğü

Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi’nin 27. Md.’si, diplomatik misyonun haberleşme özgürlüğüne sahip olduğunu ve bu özgürlüğün korunması konusunda da kabul eden devletin yükümlülüğü bulunduğunu düzenlemektedir. Bu anlamda kabul eden devlet, gönderen devletin diplomatik misyonunun her türlü resmi amaç için serbestçe haberleşmesine izin vermekte ve bunu korumaktadır. Gönderen devletin hükümeti ve diplomatik misyonu nerede bulunursa bulunsun, diğer diplomatik misyonları ve konsoloslukları ile haberleşme esnasında, diplomatik kuryeler ve kodlu veya şifreli mesajlar dâhil olmak üzere, uygun bütün haberleşme araçlarını (telefon, posta, telefaks, telgraf, elektronik posta vb.) kullanabilmektedir. Böyle olmakla birlikte, diplomatik misyon, telsiz alıcısını ve vericisini ancak kabul eden devletin nzası/onayı ile kurabilmekte ve kullanabilmektedir.

Haberleşme özgürlüğü kapsamında diplomatik misyo- nun/elçiliğin resmi yazışmalarının kabul eden devlet tarafından ihlal edilmemesi gerekmektedir. Resmi yazışmadan kastedilen diplomatik misyona ve görevlerine ait her türlü yazışma olmaktadır. Bu konuda, diplomatik misyon görev alanına ilişkin yazışmaları hangi yöntemle yaparsa yapsın (elektronik posta vb.), bu yazışmaların deşifre edilmemesi kabul eden devletin yükümlülüğündedir.

Diplomatik misyon veya gönderen devlet, haberleşme özgürlüğü çerçevesinde diplomatik kurye yöntemine başvuruyorsa, bu yöntemde diplomatik çanta/valiz veya görevli gerçek kişileri kullanabilmektedir. Diplomatik çanta veyavalizden anlaşılması gereken, haberleşme özgürlüğüne istinaden her türlü paket veya taşıma kabı olmaktadır. Diplomatik çantayı oluşturan paketlerin bu niteliğini gösterir harici/dış işaretler taşıması gerekmektedir. Bu paketler, sadece diplomatik belgeleri/evrakı veya resmi amaçlar için kullanılan maddeleri veya nesneleri içermek zorundadır.

Böyle olmakla birlikte, diplomatik çantaların kimi durumlarda yasal prosedüre uygun olmayan biçimlerde kullanılması (alkol, uyuşturucu, silah, döviz, hatta insan kaçakçılığı) durumuna da rastlanılmaktadır. Bu durumda da diplomatik çantaların kabul eden devletin otoriteleri tarafından kontrol amaçlı açılıp açılmayacağı sorunu ortaya çıkmaktadır. Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi’nin 27. Md.’sinin 4. Prg.’ı, diplomatik çantaların prensip olarak kabul eden veya transit geçilen devletin yetkili kişileri veya otoriteleri tarafından açılamayacağını ve alıkonulamayacağmı düzenlemektedir. Ancak, diplomatik çantaların illegal amaçlar için kullanıldığına dair büyük kuşkuların olması durumunda, uygulamada kabul eden devletin yetkilileri bu çantaların gönderen devletin yetkilileri huzurunda açılmasını istemekte, eğer olumlu cevap alamazlarsa bu çantaları geri göndermektedirler. Fakat tekrarlamak gerekir ki, Diplomatik

İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi’nin 27.Md.’sinin 4. Prg.’ı bu konuda keskin bir düzenleme getirerek hiçbir şekilde bu çantaların kabul eden devletin yetkilileri tarafından tek taraflı olarak açılamayacağını öngörmektedir. Kuşku halinde, diplomatik çantaların kontrol edilmesinde uygulanan yöntemlerden birisi X ışınları yöntemidir. Bu yöntemde diplomatik çanta veya çantaların açılmasına ve alıkonulmasına gerek bulunmamaktadır. Ancak, uygulamada bu yöntemin kabul edilebilirliğine ilişkin bir düşünce oluşmakla birlikte, bu konuda teamül anlamında tam bir uyuşmanın sağlandığını söylemek de güçtür. Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana

Sözleşmesi’nin ilgili düzenlemelerinde X ışınlarıyla denetlemeye ilişkin bir düzenleme bu lunmamaktadır. X ışınlan ile denetleme yapılmasına karşı çıkan bir devlete ait diplomatik çantalann kabul eden devlet tarafından geri gönderilmesi de mümkün olmaktadır.

Diplomatik kurye için gönderen devlet resmi bir belge düzenlemektedir. Bu resmi belgede kuryenin statüsü ve diplomatik çantayı oluşturan paketlerin sayısı belirtilmektedir. Diplomatik kurye, görevlerinin yerine getirilmesinde kabul eden devlet tarafından korunmakta, kişisel dokunulmazlıktan yararlanmakta ve hiçbir şekilde gözaltına alınmamakta veya tutuklanmamaktadır.

Gönderen devlet veya diplomatik misyon sürekli kuryeler görevlendirebileceği gibi belirli bir iş ve süre için “Ad Hoc” (özel) nitelikte diplomatik kuryeler de tayin edebilmektedir. Ad Hoc kuryeler görev alanındaki/uhdesindeki diplomatik çantayı alıcısına “teslim etme anma kadar”, kabul eden devlet tarafından korunmakta ve kişisel dokunulmazlıktan yararlanmaktadır. Bahsi geçen bu kişisel dokunulmazlık, görev anında üçüncü devletlerin ülkelerinden geçmesi halinde de uygulanmaktadır. Fakat, diplomatik çantanın alıcıya teslim edilmesi ile birlikte Ad Hoc kuryelerin kişisel dokunulmazlık durumu ortadan kalkmaktadır. Bu konuda BM Genel Kurulu tarafından 08.12.1969 tarihinde benimsenen ve 21.06.1985 tarihinde yürürlüğe giren Özel Görevler/Misyonlar Hakkında Sözleşme’nin 28. Md.’sinde de benzer düzenlemeler yer almaktadır.

Diğer yandan diplomatik çanta, izin alman bir giriş limanına inecek olan bir ticari uçağın veya geminin kaptanına emanet edilebilmektedir. Kaptana, çantayı oluşturan paketlerin sayısını belirten resmi bir belge verilmekte, ancak kendisi diplomatik kurye sayılmamaktadır. Diplomatik misyon veya elçilik, üyelerinden birini uçağın veya geminin kaptanından diplomatik çantayı doğrudan ve serbestçe alabilmek için gönderebilmektedir.İç hukukumuz itibarıyla 05.04.1983 tarih ve 2813 sayılı Telsiz Kanununun 10. Md.’sinde yer alan şu düzenlemeyi hatırlatmak uygun olacaktır.

Yabancı devletlerle yapılan andlaşma veya anlaşmalara dayanılarak kurulmuş veya kurulacak telsiz tesisleri, bu andlaşma ve anlaşmalardaki varsa özel hükümlere tâbi olmaktadır. Yabancı devletlerin Türkiye’deki diplomatik temsilciliklerine, münhasıran mensup bulundukları hükümet merkezleriyle haberleşme yapmak üzere mütekabiliyet esasına bağlı olarak Bakanlar Kurulu kararı ile telsiz verici, alıcı ve verici-alıcı cihazı kurma ruhsatı ve kullanma izni verilebilmektedir.

Ulaştırma Bakanlığı, Türkiye’deki kamu kurum ve kuruluşlarına, gerçek ve tüzel kişilere ait her çeşit telsiz tesislerini denetleme yetkisine sahiptir. Ancak, özel andlaşma ve anlaşma hükümlerine tâbi yabancı devletlere ait telsiz tesisleriyle diplomatik temsilciliklerin telsiz sistemleri bu hükmün dışında kalmaktadır. Mütekabiliyet esasına bağlı olarak, yabancı devletlerin Türkiye’deki temsilciliklerine ait telsiz tesisleri harca tâbi tutulmamaktadır68.

3.2.1.4.1.4. Elçiliğin Vergi Ayrıcalığı

Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi’nin 23. Md.’si gereğince gönderen devletin diplomatik misyonu, yerine getirilen belirli hizmetlerin bedeli olan ödemelerin dışında (örneğin binanın aydınlatılması, temizliği vb. hususlar için yapılan ödemeler), ister malik, ister kiracı olsun misyon binaları bakımından bütün milli, bölgesel (federal yapılı devletlerde federe devletlerin uyguladığı vergiler) veya yerel (belediyelerin tatbik ettiği vergiler) vergi ve resimlerden bağışıktır.

Bahsi geçen vergiden bağışıklık, gönderen devlet veya misyon şefi ile akit yapan şahısların bu akit gereğince kabul eden devletin iç mevzuatına göre ödemeleri gereken vergi ve resimlere uygulanmamaktadır.Diğer yandan resmi görevlerinin ifası sırasında diplomatik misyon tarafından tahsil olunan harç ve ücretler, her türlü vergi ve resimden bağışık olmaktadır.

İç hukukumuz açısından elçiliğin vergi ayrıcalığına ilişkin düzenlemeler 29.07.1970 tarihli ve 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanununun 4. Md.’sinin I bendinde yer almaktadır. Bu bende göre, kiraya verilmemek koşuluyla yabancı devletlere ait olup elçilik ve konsolosluk olarak kullanılan binalar ile elçilerin ikametine mahsus binalar ve bunların müştemilatı (karşılıklı olmak koşuluyla) ve merkezi Türkiye’de bulunan uluslararası örgütlere, uluslararası örgütlerin Türkiye’deki temsilciliklerine ait binalar daimi olarak emlak vergisinden bağışıktırlar.

Diğer yandan 26.05.1981 tarihli ve 2464 sayıh Belediye Gelirleri Kanunun Diplomatik Muafiyetler kenar başlığını taşıyan 100. Md.’sinde de yabancı devletlerin Türkiye’de bulunan Elçi, Konsolos ve Maslahatgüzarları (fahri olanlar hariç) ile yabancı devletin uyruğunda bulunan elçilik ve konsolosluk memurları, bu kanunun hükümlerinden karşılıklı olmak şartıyla belediye vergilerinden muaf oldukları düzenlenmektedir. Yine bu maddeye göre Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen uluslararası örgütler veya kuruluşlar ile bu yapıların yabancı devlet uyruğundaki memurları ve anlaşmalar gereğince diplomatik muafiyet tanınan personeli de bu kanun hükümlerinden muaf olmaktadır.

Ayrıca 18.02.1963 tarihli ve 197 sayılı Motorlu Taşıtlar Kanununun 4. Md.’sinin b bendinde karşılıklı olmak koşuluyla, yabancı devletlerin Türkiye’de bulunan elçilik ve konsolosluklarıyla, Elçi, Maslahatgüzar ve Konsoloslarına (fahri konsoloslar hariç) ve o devletin uyruğunda bulunan elçilik ve konsolosluk memurlarına ve merkezi Türkiye’de bulunan uluslararası örgütler ile bu örgütlerin yabancı uyruklu memurlarına ve resmi bir görev için yurda gelen delege ve heyetlere ve bu heyetlere mensup yabancı uyruklu kişilere ait taşıtlar motorlu taşıtlar için alman vergiden bağışık olmaktadır.

3.2.1.4.1.5. Elçiliğin Gümrük Ayrıcalığı

Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi’nin 36. Md.’sinin 1. Prg.’mın a bendinde öngörüldüğü gibi, kabul eden devlet, iç mevzuatına uygun olarak, diplomatik misyonun resmi kullanımına ait maddelerin girişine izin vermekte ve depolama, taşıma ve benzeri hizmetlere ait ücretler dışında, bu maddeleri bütün gümrük vergilerinden, resimlerinden ve ilgili ücretlerden bağışık tutmaktadır.

İç hukukuz itibarıyla özellikle 27.10.1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanununun 167.

Md.’sinin 2. Prg.’ı gereğince, karşılıklılık/mütekabiliyet esasına göre ithal edilen ve serbest dolaşıma tâbi tutulan diplomatik eşya, gümrük vergilerinden muaf tutulmaktadır.