Dışişleri Bakaniığı’nın Görev ve Yetkileri

Dışişleri Bakanlığı’mn görev ve yetkilerini, 6004, 1173 ve 244 sayılı kanunların ilgili düzenlemeleri itibarıyla ayrı olarak değerlendirmeye almak uygun olacaktır.

2.1. 6004 Sayılı Dışişleri Bakanlığı’nın Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun

Dışişleri Bakanlığı, görevlerini yerine getirirken aşağıda belirtilen ilkeler çerçevesinde hareket etmektedir:

— Bölgesinde ve dünyada barışçıl, adil ve kalkınmaya imkân tanıyan bir ortamın kalıcı şekilde tesisi ve güçlendirilmesi;

— Ulusal hak ve çıkarların savunulması ve korunması;

— Her türlü toplumsal yaşamın temelini oluşturan insan haklarının ve demokratik değerlerin savunulması veileriye götürülmesi, dil,ırk, renk,cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç,din, mezhep ve benzeri sebeplerle yapılan her türlü ayrımcılık ile mücadele edilmesi;

— insanlığın kültürel mirasının, çevrenin ve yerkürenin doğal yaşam alanlarının korunması;

— Uluslararası hukukun ve ona olan saygının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi.

Dışişleri Bakanlığı’nın görev ve yetkileri şunlar olmaktadır.

— Türkiye Cumhuriyeti’nin dış politikasının tespiti için hazırlık çalışmaları yapmak ve tekliflerde bulunmak, hükümet tarafından tayin ve tespit edilen hedef ve esaslara göre dış politikayı uygulamak ve koordine etmek;

— Türkiye Cumhuriyeti’ni ve hükümetini yabancı devletler ve uluslararası örgütler/kuruluşlar nezdinde yetkili makam olarak temsil etmek, yabancı devletler ve uluslararası kuruluşlarla temas ve müzakereleri ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak suretiyle yürütmek, Türkiye Cumhuriyeti’nin dış ilişkilerini tüm boyutlarıyla ve ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliğinde bulunarak tesis etmek, yürütmek, yönlendirmek, geliştirmek ve devletin çıkarlarını korumak;

— Devlet organlarının uluslararası temaslarının yürütülmesinde bu organlara yardımcı olmak;

— 05.05.1969 tarihli ve 1173 sayılı Milletlerarası Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakkında Kanun çerçevesinde, diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca dış politika ile bağlantılı olarak yurtdışmda yürütülen faaliyetlerin hükümet tarafından saptanan dış politikaya uygunluğunu gözetmek, bu faaliyetleri koordine etmek ve bunlara katılım sağlamak;

— Hükümeti dış dünyadaki gelişmeler ve değişen şartlar konusunda bilgilendirmek;

— Türkiye Cumhuriyeti hakkında yurtdışmda bilgilendirici faaliyetler yürütmek;

Yurtdışmda yaşayan vatandaşların hak ve menfaatlerini korumak ve yaşam kalitelerinin yükseltilmesine yönelik çalışmalar yürütmek,yurt dışındaki vatandaşlara ve Türkiye Cumhuriyeti uyrukluğunu taşıyan tüzel kişilere destek, yardım ve konsolosluk himayesi sağlamak;

— 31.05.1963 tarihli ve 244 sayılı Milletlerarası Andlaşmalann Yapılması, Yürürlüğü ve Yayınlanması ile Bazı Andlaşmalann Yapılması îçin Bakanlar Kuruluna Yetki Verilmesi Hakkında Kanun çerçevesinde, diğer devletlerle ve uluslararası kuruluşlarla akdedilen andlaşmalara ilişkin temas, müzakere, yetki belgesi, imza, onay ve tescil süreçlerini ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği içinde yürütmek, bu andlaşmalan veya tescil edilmiş kopyalannı muhafaza etmek ve sicillerini tutmak, andlaşma taslaklanmn mevzuata uygunluğunu incelemek ve görüş bildirmek;

— Uluslararası hukukun ve uluslararası yargıya ait içtihadın gelişimine yönelik süreçleri takip etmek ve bu süreçlere iştirak etmek;

— Türkiye Cumhuriyeti’nin tarafı olduğu siyasi nitelikli uluslararası davaları ve Adalet Bakanlığı ile işbirliği yapmak suretiyle Avrupa İnsan Haklan Mahkemesindeki davalan takip etmek;

— Türkiye Cumhuriyetini temsil yetkisine sahip olarak Bakanlar Kurulu karan ile belli bir geçici görevle görevlendirilen temsilciler ve temsil heyetlerine Türkiye Cumhuriyetini bağlayan hususlarda hükümetin talimatlarını iletmek, bu temsilci ve temsil heyetlerinin ihtisasa dair hususlarda ihtiyaç duyacaklan talimatlan ilgili bakanlıklar ile istişare etmek suretiyle tespit edip onlara iletmek, heyetlerin başkanları diğer bakanlıklardan ise bu heyetlerde temsilci bulundurmak;

— Kamu kurum ve kuruluşlan tarafından yurtdışı teşkilatı kurulması ve dış temsilcilik açılması konusunda görüş bildirmek;

— Mali, iktisadi ve diğer teknik konularda ilgili kurum ve kuruluşlarca yürütülmesi gereken veya statülerinde, üyelerinin ve ortaklanmn belirli bakanlık veya merci vasıtasıyla işlem yapacağı belirtilen uluslararası kuruluşlarla yürütülen dış temas ve müzakerelerin dış politikaya uygun olarak yürütülmesini gözetmek, gerekirse bunlara katılmak;

— Türkiye Cumhuriyeti’nin devlet ve dışişleri protokolünü düzenlemek ve yürütmek;

— Diplomasi ve konsolosluk ilişkilerinin yürütülmesi ile bağlantılı olarak uluslararası andlaşmalardan kaynaklanan iş ve görevleri yerine getirmek;

— Uluslararası kuruluşlarla işbirliğini geliştirmek ve;

— Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.

2.2.1173 sayılı Milletlerarası Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakkındaki Kanun

Yukarıda belirttiğimiz gibi Dışişleri Bakanlığı 1173 sayılı Milletlerarası Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakkındaki Kanun gereğince de görev yapmakta ve yetkiler kullanmaktadır.

Uluslararası hukuk ve 1982 Anayasası itibarıyla Cumhurbaşkanının ve Başbakanın yetkileri saklı kalmak kaydıyla, Türkiye’nin yabancı devletler, uluslararası örgütler ve bunların temsilcilikleri/temsilcileriyle, iletişim/temas ve müzakereler Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla, ilgili bakanlıklarla işbirliği yapılmak suretiyle yürütülmektedir. Ayrıca yabancı devletler ve uluslararası

örgütlerle 1982 Anayasasının 90. Md.’si kapsamındaki uluslararası andlaşmalar da, yine diğer bakanlıklarla işbirliği dâhilinde Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla yapılmaktadır.

Statülerinde, üyelerinin ve ortaklannm belli bir bakanlık veya merci aracılığıyla bilgi alış verişinde bulunacağı belirtilen uluslararası örgütlerle, bunların temsilcilikleri, temsilcileri vb.

mercileriyle yapılacak temaslar, müzakereler ve uluslararası andlaşmalar Dışişleri Bakanlığı ve diğerilgili bakanlıklarla işbirliği dâhilinde, sorumlu bakanlık veya merci eliyle yapılmaktadır241.

Bakanlar Kurulu, bir kararname ile yabancı devletler nezdinde Büyükelçilik veya Elçilik açmaya veya akredite etmeye, bir yabancı devlet Büyükelçilik veya Elçiliğini uluslararası hukuk normlarına göre Türkiye’nin hak ve menfaatlerini korumakla görevlendirmeye ve uluslararası örgütler nezdinde Büyükelçilik veya Elçilik seviyesinde Daimi Temsilcilik kurmaya veya bir Büyükelçilik veya Elçiliği Daimi Temsilcilikle görevlendirmeye yetkili olmaktadır. Bu temsilcilikler (diplomatik) Dışişleri Bakanlığı’na bağlı olmakta ve bütün yazışmalarım bu Bakanlıkla yapmaktadır.

Dışişleri Bakanlığı, yabancı devletlerin ülkelerinde Başkonsolosluk, Konsolosluk, Fahri Başkonsolosluk ve Fahri Konsolosluklar açmaya ve Büyükelçilik ve Elçiliklere konsolosluk görevleri vermeye yetkili olmaktadır. Bu temsilcilikler “konsolosluk heyetleri” olarak adlandırılmaktadır Konsolosluk heyetleri ülkesinde bulundukları devlet nezdinde Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil eden Büyükelçilik veya Elçiliğe bağlıdır. Bunlar, yazışmalarını, Dışişleri Bakanlığı ile veya bu bakanlık tarafından tespit edilecek hallerde, sözü geçen bakanlığa bilgi vermek şartıyla diğer bakanlıklarla yapmaktadır. Konsolosluk heyetleri, bağlı bulundukları Büyükelçilik veya Elçiliğe faaliyetleri ve yazışmaları hakkında bilgi vermekte ve Büyükelçilik veya Elçiliğin gözetimi altında bulunmaktadır

Büyükelçilikler, Elçilikler ile Başkonsolosluk ve Konsolosluklar nezdinde özel kanunlarda belirtilen bakanlıkların ihtisas alanına giren konularda görev yapmak üzere, müşavirlik, ataşelik, öğrenci müfettişliği, turizm ve tanıtmabürosu ve diğer bir unvanla memurluk kurulması, bu özel kanunlarda belirtilen şekilde olmaktadır.

İlgili mevzuatta veya Daimi Temsilciliği kuran kararnamede belirtilmesi halinde, uluslararası örgütler nezdindeki Daimi Temsilciliklerde Dışişleri Bakanlığı dışındaki bakanlıkların uzmanlık alanlarını ilgilendiren görevleri yerine getirmek üzere Daimi Temsilci Yardımcısı, Müşavir ve Ataşeler, diğer memurlar ve bunların yardımcıları kendi bakanlıklarına ait dış teşkilat kadrolarından atanmaktadır. Daimi Temsilci Yardımcılığına yapılacak atamalar, Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile bahsettiğimiz diğer atamalar ise özel kanunda gösterilen şekilde olmaktadır. Söz konusu Daimi Temsilci Yardımcıları ikinci derecede iseler kendilerine Birinci Sınıf Ortaelçi, üçüncü derecede iseler İkinci Smıf Ortaelçi unvanı, bu görevlerinin devam süresince verilebilmektedir. Daimi Temsilci Yardımcısı, Müşavir, Ataşe Öğrenci Müfettişi, turizm ve tanıtma bürosu müdürleri ve diğer memurlar, nezdinde bulundukları diplomatik temsilcilik veya özel kanunun öngördüğü hallerde konsolosluk heyeti şefine bağlıdır ve onun bilgisi altında ait oldukları bakanlıklarla kendi yetki ve görev alanlarına giren işlerle ilgili olarak yazışma yetkisine sahiptir.

Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil yetkisine sahip olarak Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile belli bir geçici görevle görevlendirilen temsilciler veya temsilci heyetleri başkanlan, Türkiye Cumhuriyeti’ni bağlayacak hususlarda hükümetin emir ve talimatım Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla almaktadır. Bunlar, ihtisasa dair hususlarda ilgili bakanlıklardan, Dışişleri Bakanlığı kanalı ile talimat alabilmektedir.

Yukarda bahsettiğimiz temsilciler ile temsilci heyetleri başkan ve üyeleri, işin ihtisas ve diğer gerekleri dikkate alınarak, Dışişleri Bakanlığı mensuplarından veya bu bakanlık mensuplan dışından, esas olarak genel ve katma bütçeli diğer organ, bakanlık, daire ve kuruluşlann, mahalli idarelerin, kamu iktisadi teşebbüslerinin, özel kanunla veya özel kanuna dayamlarak kurulmuş banka ve kuruluşların, kamu kurnmıı niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve kamu yararına çalışan derneklerden özel gelir kaynakları ve özel imkânları kanunla sağlanmış olanların mensuplarından da olabilmektedir.

Bahsettiğimiz temsilci heyeti başkanı Dışişleri Bakanlığa mensuplarından biri değilse, bu heyette Dışişleri Bakanlığından her halde bir görevli bulunmaktadır. Bu temsilci heyeti ticari bir müzakere için görevlendirilmişse, bu heyetin başkanlığının Ticaret Bakanlığı mensuplarından biri tarafından yerine getirilmemesi halinde, bu heyette Ticaret Bakanlığından her halde bir görevli yer almaktadır. Bahsi geçen temsilci heyeti mali konularla da görevli ise, bu heyetin başkanlığının Maliye Bakanlığı mensuplarından biri tarafından yerine getirilmemesi halinde, bu heyette Maliye Bakanlığından her halde bir görevli bulunmaktadır.

Genel ve katma bütçeli bakanlık, daire ve kuruluşların, mahalli idarelerin, kamu iktisadi teşebbüslerinin, özel kanunla kurulmuş olan bankaların,kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve kamu yararına çalışan derneklerden özel gelir kaynakları ve özel imkânları kanunla sağlanmış olanların, yabancı devlet Büyükelçilik,Elçilik, Başkonsolosluk, Konsolosluk, Fahri Başkonsolosluk ve Fahri Konsoloslukları vb. misyonlarıyla ve uluslararası örgütlerin temsilcilikleriyle ve bunlara bağlı müşavirlik, ataşelik, büro ve çeşitli mercilerle temasları, uluslararası hukuk normlarına uygun olarak yapılmaktadır. Bu temaslardan Dışişleri Bakanlığı’na bilgi verilmektedir.

Yukarda bahsettiğimiz bakanlık, daire, kuruluş, idare, teşebbüs, banka ve derneklerin dış temaslar için Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil yetkisine sahip olmaksızın resmi görevle veya kendi yetki alanlarında bulunan uluslararası hukuk işlemlerini (andlaşma, sözleşme vb.) Türkiye Cumhu riyeti adına yapmak üzere yut dışına çıkacak mensuplan, Türkiye dışına çıkmadan önce Dışişleri Bakanlığı ile temasa geçmekte, yurt dışındaki görevleri süresince en yakın Türk diplomatik temsilciliği veya konsolosluk heyeti ile irtibatla- nnı korumakta ve bu gibi dış temaslann gelişimi ve sonucu hakkında Dışişleri Bakanlığı’na bilgi vermektedir.

Yukanda da belirttiğimiz gibi, Dışişleri Bakanlığı memurları dışındaki memurlardan Büyükelçilik, Elçilik veya Daimi Temsilcilik görevine atamalar, Dışişleri Bakanlığı meslek memurlan kadrolanndan yapılmaktadır. Ancak, bu memurlar, mensup oldukları bakanlık, daire, idare, teşebbüs, kuruluş veya kurumdaki bütün müktesep haklarını korumakta, sadece, aylık ve kıdem tazminatlannı ve aylıklarınna bağlı diğer istihkaklannı yeni geçtikleri Dışişleri Bakanlığı kadrolanndan almaktadır. Bu memurların atandık- lan dış görevin sona ermesiyle birlikte, bunlar,

mensup oldukları bakanlık, daire, idare, teşebbüs, kuruluş veya kurumdaki kadrolanna, dış görev sırasında kazandıkları haklarla dönmektedir. 2.3.244 Sayılı Milletlerarası Andlaşmaların Yapılması, Yürürlüğü ve Yayınlanması İle Bazı Andlaşmaların Yapılması için Bakanlar Kuruluna Yetki Verilmesi Hakkında Kanun

31.05.1963 tarih ve 244 sayılı Milletlerarası Andlaş- malann Yapılması, Yürürlüğü ve Yayınlanması İle Bazı Andlaşmalann Yapılması İçin Bakanlar Kuruluna Yetki Verilmesi Hakkında Kanunim 1 (imza yetkisinin verilmesi),

2. Md.’si (onaylamanın uygun bulunması kanunu) ve 3. Md.’si (onaylama ve çeşitli tasarruflar) gereğince kanun ve kararname tasarılarım ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bilgisine sunmaya ilişkin yazılan hazırlama görevi, Dışişleri Bakanlığı tarafından yerine getirilmektedir.

Yetki belgesi, onaylama belgesi, onaylama belgesinin alınıp verilmesi veya sadece verilmesi tutanağı ve değişik şekillerdeki andlaşmalann metinleri gibi uluslararası hukukun veya tatbikatın gerektirdiği her türlü belgelerin asıl veya örneklerini hazırlamak, Türkiye Cumhuriyeti adına yapılan andlaşmalan uluslararası kurullarda tescil ettirmek ve Türkiye Cumhuriyeti adına yapılmış veya yapılacak andlaşmalann resmi sicilini tutmak Dışişleri Bakanlığı’nm görevi olmaktadır