Diplomasi Kavramı

Tarih boyunca ülkeler, siyasi amaçlarını gerçekleştirmek için çeşitli yollarla birbirleriyle iletişim kurma yoluna gitmişlerdir. Değişen dünya koşulları iletişim biçimlerinin de dönüşmesine neden olmuştur.(Tuncer, Tarihte Ad-Hoc Diplomasi Uygulamaları, 2017)

Diplomasi, insanlık tarihinin ilk dönemlerinden itibaren toplumların arasındaki ilişkilerin yürütülmesinin sağlayan kavramlardan biridir. Uluslararası ilişkilerde devletlerin dış politikalarının yürütülmesine yardımcı olan diplomasi aracının kullanımı, kabileler ve klanların ortaya çıkışıyla doğmuştur. İnsanın varlığıyla ilişkilerde, ticarette, ve iletişimde sorunlar, tartışmalar, hatta çatışmalar yaşanmaya başlamış, ilk etapta sorunlar güç ve çatışma ile çözülürken, sonrasında daha verimli, ılımlı ve akılcı çözüm süreçleri üzerinde durulmuştur. Kabileler, klanlar, aileler ya da topluluklar arasında çıkan sorunlarda silahla değil, bir tip diplomat rolünü üstlenen yaşlıların sözüyle çözüm üretme çabalarına diplomasinin ilkel, gelişmemiş türü demek mümkündür.

15. yüzyıla kadar diplomasi, tek yönlü ve devamlılığı olmayan bir diplomasi türü olan ad hoc özelliği göstermiştir. Bu diplomasi çeşidine göre, devletinsevk ettiği elçilerin diplomatik girişimleri yalnızca belirli hususları içermekte, elçiler sorumluluklarını ve maksatlarınıgerçekleştirdikten sonra tekrar ülkelerine dönüş yapmaktaydılar. (Tuncer, Eski ve Yeni Diplomasi, 1995) Ad hoc diplomasi şeklinde, ülkelerarası diplomatik ilişki; uzun olmayan, dar bir çerçevede ve tek taraflı yürütülmektedir. Bir devletten diğerine, birtakımproblemler üzerine sağlanan görüşmeler, savaş açıldığının duyrulması, barış şartlarının görüşülmesi, törenlere katılımveyabazı haberlerin ulaştırılmasımaksadıyla elçi gönderilmesi yoluyla gerçekleşir. (Seha, 1975)

Ad hoc diplomasi yaklaşımı, kısa bir süre içerisindeAvrupa’da popüleritesini yitirerek 15. Yüzyıl itibariyle yerini devamlılığı olan diplomasi yaklaşımına bırakmıştır. 19. yüzyıldan başlayarak dünya genelinde ülkeler, tedrici bir şekilde devamlılık özelliği bulunan diplomasi tercih ederek, ad hoc diplomasi yaklaşımından uzaklaşmıştır;ileri diplomasi olarak adlandırılan ve günümüzde de kabul gören “elçilik bulundurma” anlayışı benimsenmiştir.

Eski ve yeni diplomasi anlayışlarında yaşanan gelişmeler,genellikle I. Dünya Savaşı yıllarını açıklarken ayırt edici çizgi olarak görülür. Bu savaşın akabinde, eski diplomasianlayışı, önemini kaybetmiş ve bu anlayış, geçmiş yaşantıyı tanımlarken değerini yok etmiş bir yöntemin göstergesi olarakalgılanmıştır. Bundan dolayı I. Dünya Savaşı’nın ardından, bu anlayışta köklü değişimlere gidilmiş ve bu köklü değişikliklerde Amerika Birleşik Devletleri başrolde yer almıştır (Tuncer, Eski ve Yeni Diplomasi, 1995).

Gelişen bu düzen “yeni diplomasi” olarak adlandırılırken, bir nevi üye devletlerden oluşacak sistemle, özelde devleti tek başına karar verici olmaktan çıkarmıştır. Başka bir deyişle, kâğıt üzerinde devletler yanlış yaptıkları zaman uluslararası hukuk tarafından cezalandırıcı yaptırımlar ile baş başa kalacağı bir denetleyici kurum oluşturulmuştur. (Çınar, 2014)

Kavrama dair pek çok görüş bulunmakla birlikte; Türk Dil Kurumu (TDK) diplomasi tanımını “Yabancı bir ülkede ve uluslararası toplantılarda ülkesini temsil etme işi ve

sanatı”, “Uluslararası ilişkileri düzenleyen antlaşmalar bütünü”, “Güç bir görüşme sırasında gösterilen ustalık ve beceriklilik” şeklinde aktarır. (TDK, 2016)

Kavram Temel Britannica’da, bir ülkenin diğer ülkelerle geliştirdiği bağlantılarında konumunu muhafaza ve iyileştirme çabaları olarak ifade edilirken, başka ülkelerle bağlantılarınısürdürebilme gayreti ve becerisi olarak belirtilmektedir. Encyclopedia Britannica’da ise diplomasi, milletlerarası bağlantıları yönetme hususundaki yaklaşımı, müzakere yöntemiyle idare etme becerisiolarakgeçmektedir. Ernest Satow diplomasiyi tanımlarken,özgürülkelerin hükümetleri arasında gelişen resmi bağlantıları zeka ve taktik uygulaması yoluyla sürdürmek ifadesini kullanmaktadır.

Harold Nicolson kendisine diplomasi tanımı sorulduğunda “ben Oxford English Dictionary’deki açıklamaya tutunmayı teklif ediyorum ve tam olarak diplomasi, uluslararası ilişkilerin elçi ve haberciler tarafından yürütülmesi ve yönetilmesidir veya diplomatın işi veya sanatıdır” cevabını vermiştir. (Zharmukhanbetova, 2010)

Ünlü siyaset bilimci Hans Morgenthau’da kavramı “uluslararası ilişkilerin barışçıl yol ve araçlarla yürütülmesi sanatı” olarak tanımlar. (Bostancı, 2012)

K. Hamilton ve R.Langhorne “diplomasi, siyasi birimler, bu birimleri yönetenler ve ajanları arasındaki ilişkilerin barışçıl yönetimidir” demektedir. (İpek, 2013). Hedley Bull ise diplomasiyi “uluslararası ilişkilerin resmi görevlilerce barışçıl yollarla sürdürülmesi” olarak tanımlamıştır. (Bull, 2012).

Yukarıdaki tanımlarda dikkati çeken nokta diplomasinin “sanat ve beceri” kavramlarıyla tanımlanmasıdır. Bu anlamda diplomasinin standart bir prosedür olarak ele alınmaktan ziyade “yetenek” de gerektiren, kişiselleştirilebilen, özgün ve yaratıcı bir süreç olduğunu söylemek mümkündür.

20. yüzyılda büyük totaliter devletler diplomasi alanında kendine özgü bazı yeni yöntemler geliştirmişlerdir. Bunlar geleneksel görüşü değiştirerek diplomasinin sadece bir iletişim ve pazarlık yöntemi olmadığını aynı zamanda bir “propaganda aracı, bir tahrik ve

yıldırma yöntemi” olarak kullanabileceğini düşünmüşler ve bu görüşlerini başarıyla uygulamaya aktarmışlardır (Gönlübol, 1993 s. 130)

Diplomasiye yönelik bakış açılarının pek çoğunda “barış” ortak paydası üzerinde durulurken, diplomasi kavramında salt gerçekliğe dayanan enformasyonun esas olması hususunda bir vurgu söz konusu değildir.

Literatürde diplomasi ve dış politika kavramlarının iç içe geçmiş ve hatta sıklıkla karıştırılmış olduğu görülmektedir ancak diplomasi politika değil, politikayı uygulayan vasıtadır. (Erzen, 2012)

Hızla küreselleşen dünyamızda uluslararası ilişkilerin yine hızlı bir şekilde yoğunlaşmasıyla, bundan sonra da diplomatik faaliyetlerin artarak devam edeceğini söylemek yerinde olacaktır. Diplomasi, uluslararası ilişkiler ve politikalar ile eş zamanlı uygulanan evrensel kavramdır. Diplomasi, uluslararası bunalımların, anlaşmazlıkların ve uyuşmazlıkların ortadan kaldırılmasına ya da azaltılmasına yönelik olarak kullanılan önemli bir dış politika aracı olmuştur.

Diplomasi sürecinde devletler arasındaki ilişkiler görevlendirilen temsilciler veya diğer uluslararası aktörler arasında gerçekleşirken, kamu diplomasisinde yabancı ülkelerdeki kamuoyu veya daha spesifik sivil toplum kuruluşları hatta bireyleri etkilemeyi hedefleyen çalışmalar şeklinde yürütülmektedir. İki disiplinin içiçe geçmiş olması nedeniyle “kamuoyu” da irdelenmesi gereken kavramlar arasındadır.